Die Mariegola der Bäcker von Padua
(15. bis 17. Jahrhundert)
MEDIUM AEVUM QUOTIDIANUM
SONDERBAND XXV
Die Mariegola der Bäcker von Padua
(15. bis 17. Jahrhundert)
Adriana Vignazia
Krems 2010
GEDRUCKT MIT UNTERSTÜTZUNG DER KULTURABTEILUNG
DES AMTES DER NIEDERÖSTERREICHISCHEN
LANDESREGIERUNG
Titelbild: Frontispiz der Mariegola:
venezianischer Löwe mit den Wappen
der Stadt Padua und der Paduaner Bäcker
Alle Rechte vorbehalten
ISBN 978-3-901094-27-X
ISSN 1029-0737
Herausgeber: Medium Aevum Quotidianum. Gesellschaft zur Erforschung der
materiellen Kultur des Mittelalters, Körnermarkt 13, 3500 Krems, Österreich.
(http://www.imareal.oeaw.ac.at/maq)
Für den Inhalt verantwortlich zeichnen die Autoren, ohne deren ausdrückliche
Zustimmung jeglicher Nachdruck, auch in Auszügen, nicht gestattet ist. –
Druck: Grafisches Zentrum an der Technischen Universität Wien, Wiedner
Hauptstraße 8-10, 1040 Wien, Österreich
Inhaltsverzeichnis
Vorwort ………………………………………………………………………… 7
Die Bäcker von Padua und ihre Mariegola .…………………………………… 9
Stadtgeschichtlicher und administrativer Überblick ……………………. 10
Die Zunft der Bäcker …………………………………………………… 16
Maße und Gewichte in Padua vor der Einführung
des Dezimalsystems …………………………………………….. 32
Beschreibung des Kodex .……………………………………………… 32
Schlusswort .……………………………………………………………. 39
Bibliographie ……………………………………………………………39
Edition der Mariegola ………………………………………………………… 42
Anhang: Auswahl von Texten in deutscher Übersetzung …………………… 188
7
Vorwort
Mariegola wird in venezianischem Dialekt das Buch einer Zunft genannt, welches
Statuten, Vereinbarungen und Urteile zu den Pflichten und dem Leben in
derselben beinhaltet. Die vorliegende Mariegola stammt aus dem 15. Jahrhundert
und dokumentiert durch ihre Texte das Leben der Bäckerzunft in Padua
unter der venezianischen Herrschaft bis zu den Jahren 1624-26.
Der Ausbruch des Krieges um die Nachfolge der erloschenen Familie
Gonzaga (1628-1631) zog als Folge eine verheerende Pestepidemie nach sich,
von der Alessandro Manzoni in seinem Roman I promessi sposi berichtet. In
dieser Zeit starben in Padua die meisten Bäcker, die von Berufs wegen unweigerlich
Kontakt mit vielen Menschen hatten; das Brot musste von Venedig über
den Brentakanal in die Stadt gebracht werden und unter diesen widrigen Umständen
verschwand auch die gegenständliche Mariegola. Sie tauchte erst Ende
des 19. Jahrhunderts wieder in den Vereinigten Staaten auf, nachdem ein amerikanischer
Sammler sie in Europa erworben hatte. Nach Verkauf der Sammlung
gelangte die Mariegola zu einem Buchantiquar in New York, mit Geschäft und
Magazin in der Nähe der Twin Towers. Kurz vor dem Attentat auf die Towers
wurde sie von einem an Geschichte und Kunst interessierten österreichischen
„Bäcker“ gekauft und nach Österreich gebracht. Seitdem befindet sie sich in
dessen Privatbesitz.
Die Edition dieses Textes ist für sozialgeschichtliche Studien von großem
Interesse, da man dadurch Einblick in das Leben der Zunft gewinnt, gerade zu
einer Zeit, in der diese zunehmend an Unabhängigkeit und politischem Einfluss
verlor. Aus der Lektüre der Texte geht die bedächtige Politik Venedigs gegenüber
den niedrigeren Schichten in den von ihr kontrollierten Gebieten hervor
sowie die Aushöhlung der politischen Bedeutung von Institutionen aus der Zeit
der Kommunen. Gut dokumentiert sind die Rechtswege, die Ämter und die
Rechtssprechung sowie die lange Dauer der Verfahren. Einerseits musste jede
im Bäckerkapitel getroffene Entscheidung von den Vertretern der venezianischen
Signoria bestätigt werden, andererseits war man sehr häufig in langwierige
Streitigkeiten verwickelt.
Obwohl die Texte die Auseinandersetzung mit dem beruflichen Alltagsleben
betreffen und daher einen sachlichen Charakter haben, kann man dennoch
Gefühle wie Verzweiflung, Ironie, Entmutigung, Wille zur Solidarität, Stolz
wiederfinden und die Werteskala dieser Menschengruppe erkennen.
Unter einem linguistischen Gesichtspunkt zeigt der Text die Sprachentwicklung
in die Richtung des toskanischen Vorbildes sowie den Einfluss des
Druckes auf die Manuskriptkultur.
8
Die vorliegende Edition des Textes beachtet die folgenden Kriterien:
• Der Text wurde genau nach dem Buchstabenbestand in der Handschrift
wiedergegeben;
• die Abkürzungen nach lateinischem Muster wurden aufgelöst und durch
runde Klammern kenntlich gemacht;
• die Schreibweise von u und v wurde belassen,
• genauso so wie die graphische Wiedergabe der venetischen Aussprache
vor der Vereinheitlichung nach alttoskanischem Vorbild;
• die römischen Zahlen im Text wurden belassen,
• ebenso die arabischen Zahlen bei der Nummerierung der Cartae. Wo die
Nummerierung fehlte, wurde sie hinzugefügt und durch eckige Klammern
kenntlich gemacht.
• Die Seiten wurden für diese Ausgabe platzsparend neuformatiert; die Texte
sind daher kompakter.
• Um die Lektüre zu erleichtern, wurde jeder Text nummeriert und mit
Kurzregest und Datum versehen.
• Die Schriftgröße wurde vereinheitlicht;
• die rote Schriftfarbe im Original wurde durch Fettdruck und die blaue
Schriftfarbe durch Kursivdruck ersetzt.
Als Anhang findet sich am Ende des Bandes eine Auswahl der verschiedenen
italienischen und lateinischen Texttypen der Mariegola in deutscher Übersetzung.
Für die sorgfältigen Korrekturen möchte ich Christine und Christian
Springer sowie Birgit Karl sehr herzlich danken.
Adriana Vignazia
September 2010
9
Die Bäcker von Padua und ihre Mariegola
In der vorliegenden Studie wird das Leben der Bäcker und der Bäckerzunft von
Padua vom 15. bis zum 17. Jahrhundert erläutert, wie es aus einem wieder aufgefundenen
Kodex zu entnehmen ist. In der Arbeit wird auf mehrere mariegole1
dei pistori Bezug genommen: die erste stammt aus dem Jahre 1437 und befindet
sich heute unter den Statuti riformati im Libro Rosso des Staatsarchivs von Padua,
die zweite ist der aufgefundene Kodex, der mit großer Wahrscheinlichkeit
im 15. Jahrhundert begonnen wurde, und die dritte ist ein weiterer Kodex aus
dem 16. Jahrhundert, der heute in der Biblioteca civica von Padua aufbewahrt
wird.2 Während es sich bei der ersten Mariegola ausschließlich um das Statut
der Zunft handelt, bietet der aufgefundene Pergamentkodex (kurz: Kodex A)
Miszellen verschiedener juridischer Texte bis zum Jahr 1624: Urkunden, Urteile
über Verfahren, minuziöse Beschreibungen des Probebackens, Bittgesuche der
Bäcker an den Dogen von Venedig, Schreiben des Dogen an die Rettori von Padua,
Beschlüsse der Zunft etc. Sie geben Aufschluss über die Rechtslage sowie
die Probleme und Kämpfe der Bäckerzunft.3 Der zweite Kodex (kurz: Kodex B)
stellt in eleganterer Form eine zweite „Auflage“ des vorhergehenden dar. Er
bringt eine Auswahl der oben genannten Texte, seine Eintragungen reichen aber
bis zum Jahre 1792.
Da alle Urkunden im Kodex zu Beginn immer eine Art Rubrik aufweisen,
aus der ersichtlich wird, um welchen Text es sich handelt (Kopie eines Aktes,
eines Sitzungsprotokolls, eines Dogenbriefes, eine Zusammenfassung aus einem
Akt etc.), aus welchem Amt und welcher Zeit sie stammen und, am Ende, wer
ihr Verfasser und/oder Schreiber ist, erscheint es notwendig, den historischen
und administrativen Kontext zu erläutern.
1 Mariegola ist die venezianische Variante von matricola, die ursprünglich im 13. Jahrhundert
das Verzeichnis der Zunftmitglieder kennzeichnete; durch semantische Verschiebung bedeutete
das Wort auch die Beitrittsabgabe der Zunft und nach ungefähr 100 Jahren ist die
Bedeutung “Statut einer Zunft” als Begriffserweiterung belegt (Salvatore Battaglia, Grande
Dizionario della lingua italiana, Bd. IX. Turin: Utet, 1977, 804, Sp.1).
2 Der Kodex wird unter der Signatur B. P. 613 aufbewahrt.
3 Die Verweise auf den Kodex A sind in runde Klammer gesetzt und beziehen sich auf die
vergebenen Nummern der Texte. Die Verweise auf Kodex B und auf die Mariegola des
Jahres 1437 finden sich im Text so aufgeschlüsselt: C(arta) und Seitenangabe; für die
Mariegola vom 1437 kommt auch die Nummer des Kapitels hinzu.
10
Stadtgeschichtlicher und administrativer Überblick
Padua war im Trecento eine reiche Stadt mit starker republikanischer Tradition
unter der Signorie der Familie da Carrara, die wie alle Herrscherfamilien dieser
Zeit ihre Macht und ihr Territorium auf Kosten der angrenzenden Regionen
auszuweiten versuchte. Die Reibungen mit der Republik Venedig waren unvermeidlich,
zumal im 14. Jahrhundert die Serenissima ihre ausschließlich auf den
Handel im Mittelmeer und auf die Expansion zum ägäischen Meer und Orient
ausgerichtete Außenpolitik revidieren musste, um sich die Kontrolle über das
umliegende Gebiet – die Terraferma – zu sichern.
Zahlreiche Gründe bewogen die Republik Venedig zu solchem Umdenken:
einerseits als Folge der Streitigkeiten mit den Tataren der Verlust des
Marktes von Tana an der Mündung des Don, von dem aus Venedig die Versorgung
der Stadt mit Weizen und Getreide gesichert hatte; anderseits die zunehmenden
Angriffe von Korsaren und Piraten auf ihre Schiffe im Mittelmeer sowie
das Vordringen der Türken auf dem Balkan und in der Region um Konstantinopel.
Die Eroberung des Festlandes stellte sich für Venedig als Möglichkeit
dar, um die Schäden im Handelsverkehr durch Investitionen im Agrarland zu
vermindern, einen Absatzmarkt für die Produkte der venezianischen Industrie zu
finden, vor allem aber, um die Versorgung der Stadt mit Weizen zu garantieren.
Schließlich ermöglichte die Kontrolle über die Terraferma und deren Flussläufe
den Wasserstand in der Lagune wirksamer zu regulieren.4
Als 1405 Francesco da Carrara, der letzte Signore von Padua, einen Krieg
gegen die Serenissima begann, revoltierte die Stadtbevölkerung von Padua nach
monatelanger Belagerung, vertrieb ihn und ergab sich der Republik Venedig.5
Am 30. Jänner 1406 wurde die Stadt Padua mit der Goldenen Bulle des Dogen
Michele Steno offiziell an die Republik Venedig angegliedert. Die Legitimation
ihres neuen Erwerbs samt Investitur aller Besitzungen der Terraferma ließ sich
die Republik im Jahre 1437 von Kaiser Sigismund geben. Mit dem Diplom von
Eger wurde der Doge Francesco Foscari Herzog von Padua.6
Im Allgemeinen pflegte Venedig eine formale Autonomie und die Privilegien,
Statuten und Bräuche der unterworfenen Städte anzuerkennen, während
sie die politische und wirtschaftliche Kontrolle mit eiserner Hand ausübte. Adelige
wurden kaum dem venezianischen Patriziern gleichgestellt. Die höhere Gesellschaftsschicht
und die an die vorhergehenden Dynastien gebundenen Machtgruppierungen
wurden nun von der Machtausübung ferngehalten. Alle männlichen
Nachkommen der herrschenden Familien wurden getötet bzw. gefangen
gehalten. Gegenüber den Handwerkern und ‚kleinen Leuten’, die keine politische
Gefahr darstellten, zeigte die Serenissima jedoch Wohlwollen. Diese Hal-
4 Vgl. Gino Luzzatto, Le vicende del porto di Venezia dal primo Medio Evo allo scoppio della
guerra 1914-18, in: Studi di storia economica veneziana. Padua: CEDAM, 1954, 1-35, hier
10-17.
5 Volker Reinhardt, Die großen Familien Italiens. Stuttgart: Kröner Verlag, 1992, 154.
6 Attilio Simioni, Storia di Padova. Padua: Fratelli Randi Librai, 1968, 749.
11
tung findet mehrmals in den Urkunden des Kodex Bestätigung, und zwar jedes
Mal, wenn sich der Doge z. B. für das Ansuchen der Bäcker gegen die Entscheidung
der Rettori ausspricht (z. B. 5, 6) oder wenn sich die Bäcker an den Dogen
in Venedig wandten, um sich Gehör zu verschaffen (z. B. 115, 116). Der Machtwechsel
bot Gelegenheit, die Statuten der Zünfte zu reformieren, zu vereinheitlichen,
vor allem aber, sie an die neue Rechtsprechung anzupassen.
In Padua übte Venedig seine Macht durch die höchsten öffentlichen Ämter
der Stadt aus, durch die Rettori, d. h. podestà und capitano. Sie wurden vom
venezianischen Stadtsenat unter den venezianischen Patriziern gewählt und direkt
von Venedig entsandt.
Dem Podestà, auch Prätor genannt, oblagen die Aufrechterhaltung der
öffentlichen Ordnung, die Ausübung der Zivil- und Strafjustiz, Religionsangelegenheiten,
die guten Sitten, die Kontrolle der Zünfte und der Bruderschaften, das
öffentliche Schulwesen, der Handel, das Gesundheitswesen, die Lebensmittelangelegenheiten,
die Gewässer und Straßen. Er hielt jeden Tag Verhandlungen ab,
nahm die Bittgesuche der Antragsteller entgegen und sprach in Strafsachen, in
denen es nicht um Leib und Leben ging, Recht. Dem capitano oder capitanio
(Hauptmann), auch Präfekt genannt, oblagen das Steuerwesen, die Verwaltung
der Einkünfte und Ausgaben, die Einhebung der Zölle und der öffentlichen Abgaben,
sowie die Militärverwaltung, die Bewachung der Burgen und Schlösser,
der Mauern und Stadttore sowie die Verteidigung der Stadt. Dem Hauptmann
unterstand auch der castellano (Burgvogt), der für Waffen, Munition, Lebensmittelvorräte
und für die Sicherheit der Stadt zuständig war.
Unterstützt wurden die Rettori durch den Corte del podestà (Hof des Podestà).
Er bestand aus zwei cancellieri (Urkundenbeamte), vier assessori (Referenten)
und zwei camerlenghi (Kämmerer), welchen – im Dienste des Hauptmanns
– die gravezze (öffentlichen Abgaben) oblagen, Zollabgaben und Grundsteuern,
allgemein das gesamte Steuerwesen und die Finanzverwaltung samt
Übersendung der Restbeträge an die Serenissima, nachdem die öffentlichen
Ausgaben abgedeckt worden waren.
Gegen die Entscheidungen des Hauptmanns und des Kämmerers war es
möglich, beim Senat von Venedig Berufung einzulegen, gegen die politischen
Entscheidungen des Podestà beim Consiglio dei Dieci (Rat der Zehn) von Venedig,
gegen die sonstigen Entscheidungen wurde bei den Auditori nuovi7 Rekurs
eingelegt. Die Berufung endete mit dem Laudo. Wurde eine Entscheidung
durch Laudo bekräftigt, so konnte sie nicht mehr angefochten werden (vgl. z. B.
31: Urteil vom 9. April 1471, oder 153: Urteil vom 31. August 1624).
7 Die Auditori (vecchi, novi, novissimi) bildeten eine Zwischengerichtsbarkeit zwischen jener
ersten Instanz und den Berufungsinstanzen. Sie entschieden darüber, ob und wo gegen die
Urteile Berufung eingelegt werden konnte. 1343 wurden in Venedig drei Patrizier mit dem
Titel Auditore delle sentenze gewählt; 1410 waren es sechs, und Ende des 15. Jahrhunderts
neun. Ihre Aufgabe war die Betreuung der kleineren Berufungen, die über einen Betrag von
einhundert Dukaten nicht hinaus gingen. Die Auditoren konnten Abstimmungen, Aussetzungen
und ähnliche Rechtsakte setzen.
12
Die Rettori blieben, wie in Venedig üblich, 16 Monate im Amt. Sie erhielten
ein mageres Gehalt von 50 Dukaten pro Jahr und mussten die hohen Repräsentationsspesen
im Zusammenhang mit dem von ihnen bekleideten Amt aus
eigener Tasche tragen. Wie alle venezianischen Diplomaten erhielten auch die
Rettori von Padua bei ihrem Amtsantritt durch den Dogen Weisungen von der
Republik, und nach Ablauf ihres „Rektorates“ mussten sie gemäß einem Dekret
von 1524 dem Senat von Venedig genaue Rechenschaft über ihre Tätigkeit ablegen.
In den Berichten befand sich auch die Beschreibung der Situation, in der
sie die von ihnen geführte Stadt verließen, samt Vorschlägen für als zielführend
erachtete Maßnahmen.
Ab dem Jahre 1562 erwählte die Stadt einen nunzio, einen Paduaner
Adeligen, dessen Amtsdauer fünf Jahre währte. Er hatte die Aufgabe, die Interessen
der Stadt bei der Serenissima zu vertreten und zu wahren. Im Kodex finden
wir den „Nuntius“ mit dem Auftrag, als Anwalt der Zunft der Comandadori
(Ausrufer und Vollstrecker) Parteieninteressen der Comandadori und Cavalieri
gegen die Bruderschaften der Mehlhändler, der Fährmänner, der Fleischhauer
und der Bäcker zu vertreten (119: 20. Jänner 1574).
Außer den Rettori gab es als öffentliche Ämter den Consiglio maggiore
(Großen Rat) und den Consiglio minore (Kleinen Rat), die deputati ‚ad utilia’
(Beauftragten für nützliche Aufgaben), die Kollegien der Richter und der Notare.
Der Consiglio maggiore war das wichtigste Organ der Stadt. Er bestand
aus Adeligen der Provinz und Bürgern und entschied über die Fragen, welche
der Serenissima zur Beurteilung vorgelegt werden sollten sowie über jene, die
ihm von der Republik anvertraut worden waren. Er verwaltete die Erträge, um
die Ausgaben der Stadt abzudecken, er besetzte alle Ämter und untergeordneten
Magistratsabteilungen, wählte die vicari aus, welche mit zivilrechtlicher Gewalt
die Bezirke der Provinz regierten, und er entschied über sonstige Maßnahmen in
inneren Angelegenheiten. Dem Großen Rat teilte Venedig die wichtigsten staatstragenden
Meldungen mit. Als es im Jahre 1420 auf Ersuchen der Stadt zur Reform
der bestehenden Statuten der Zünfte kam, wurde beschlossen, dass der Podestà
unter Mitwirkung des Rates und der deputati ‚ad utilia’ 48 boni cives
wählen sollte, und zwar 12 für jedes Stadtviertel, oder in anderer Aufteilung,
wie es ihnen gut dünkte. Diese bildeten den Consiglio minore, welcher einberufen
wurde, um in erster Instanz über Fragen, die die ganze Stadt betrafen, zu
entscheiden. Die Urkunden wurden durch den cancelliere der Stadt in ein eigenes
Register eingetragen. Die Anzahl der Mitglieder dieses Rates wurde – je
nach der auszuübenden Tätigkeit – häufig variiert. Bei den besagten (Stadt)räten
vertraten die Magnifici Domini Rectores die Interessen der Republik Venedig.
Die officiali della pubblica utilità, oder deputati ‚ad utilia’ genannt, hatten
als Aufgabe, besonders nützliche und notwendige Fragen zu untersuchen,
um sie dem Podestà vorzutragen, welcher direkt darüber entschied oder sie der
Serenissima zur Beurteilung vorlegte. Ihre Pflichten waren im Kapitelbuch oder
Liber Tabularum festgelegt, doch sie erweiterten ihre Funktionen in der Stadt13
verwaltung. Mit einem Dekret vom Mai 1508 wurden sie direkt dem Podestà
unterstellt und somit indirekt der Serenissima. Im Kodex treffen wir sie sehr
häufig an (2, Cap. XX; 4; 34; etc.).
Die Justizverwaltung hing im Wesentlichen vom Podestà ab; er wurde
von der corte pretoria, d. h. vier assessori (Referenten) unterstützt: dem vicario,
dem giudice dei malefizi (Malefiz- oder Blutgericht), dem giudice dell’aquila
(Fiskusrichter, dessen Symbol der Adler war) und dem giudice delle vittuarie
(Lebensmittelrichter, dessen Symbol der Löwe war). Einige Befugnisse standen
dem capitano zu, ein kleiner Teil davon den Kämmerern. Gemäß einem Statut
vom Jahre 1271 mussten die Richterkanzleien (disca) im Palazzo della Ragione
durch ein Tiersymbol kennzeichnet werden, damit auch der des Lesens unkundige
Bittsteller sie voneinander unterschied. Heute sind solche Symbole noch an
den Wänden des Salone im Palazzo della Ragione erhalten. Auch die assessori
blieben 16 Monate im Amt.
Außer den Magistratsbeamten amtierten in Padua die giudici di palazzo
(Palastrichter), welche dem ruhmreichen, mit der Universität von Padua verbundenen
Sacro Collegio dei dottori giuristi (Heiligen Juristenkollegium) angehören
mussten. Doch langsam entzog die venezianische Regierung den Richtern
des Kollegiums einen Großteil ihrer Obliegenheiten und verlegte letztere nach
Venedig. Von der Recht sprechenden Beamtenschaft gab es somit zwei Arten:
• jene, die von außen kam, also der Hof des Podestà (corte pretoria), und
für spezielle Causen der capitano und die camerlenghi;
• die örtliche Gerichtsbarkeit, genannt die Gerichtsbarkeit der giudici pedanei
oder giudici da basso (niedere Richter), welche vom Heiligen Kollegium
besorgt wurde. Den niederen Ämtern wurden lediglich Causen in
erster Instanz für Beträge unter 100 Lire zugeordnet.
Funktionen, die ungefähr jenen der heutigen Notare entsprechen, oblagen dem
collegio dei notai (Notariatskollegium), welches im 16. Jahrhundert als erste der
Zünfte galt. Sie wurde von 4 gastaldioni (Hauptverwaltern), einem pro Stadtviertel,
und von einem sindaco (Revisor) geführt. Das Kollegium hatte sein
Statut im Jahre 1419 abgeändert. Alle Urkunden, die in dem Kodex zu lesen
sind, tragen die Unterschrift eines Notars. Sollte der Notar jedoch vergessen haben,
eine Causa einzutragen, gegen die Berufung eingelegt wurde, so musste er
die Folgen dieser Unterlassung tragen (119: erster Punkt im Urteil vom 20. Januar
1574). Gemeinsam standen die beiden Kollegien, jenes der Richter und das
der Notare, an erster Stelle als Beratungsorgane der Stadt.
Charakteristisch für das venezianische Recht war die Betonung des praktischen
Aspekts, des Hausverstandes, die Besinnung auf eine „natürliche Vernunft“
und nicht die Orientierung an einer juristischen Doktrin, weswegen die
Richter weitreichende Befugnisse hatten, nach eigenem arbitrium Recht zu
sprechen. Die Folge dieses Systems war jedoch eine gewisse Unordnung in der
Justizverwaltung und das Vorherrschen des Gewohnheitsrechts. Einmal gewährte
Privilegien bildeten Präzedenzfälle, die nur schwer zu eliminieren waren, oder
einzelne Urteile galten als Präzedenzfall. Dies erklärt einerseits, warum es für
14
die Zunft so wichtig war, eine Abschrift des Urteils anzufertigen; anderseits, warum
der Doge in seinem Brief vom 23. Februar 1589 (145) mit besonderem
Nachdruck auf die Streichung aller vorhergehender Urteile aus allen Urkunden
der verschiedenen Ämter Wert legte. Ein weiteres Argument für die Abschriften
findet sich im Kodex A selbst: es war praktisch und billig, denn dadurch ersparte
man sich die Anfertigung einer Abschrift der Urkunde beim zuständigen Amt
(131B). Im 16. Jahrhundert stießen Versuche das Recht zu reformieren auf den
Widerstand der Patrizierklasse, welcher eine Technisierung des Rechtssystems
sowie abstrakte, haarspalterische Diskussionen verhasst waren. Bei Prozessen
wurden die Plädoyers der Verteidiger durch die Richter mit einer Sanduhr zeitlich
limitiert.8
Die im Kodex vorgesehenen Strafen für zivilrechtliche Vergehen waren
Geldstrafen. Der Betrag wurde immer unter der Zunft, dem Richter, dem Anzeigenden
einer rechtswidrigen Handlung und wohltätigen Zwecken geteilt. Nur
während eines kurzen Zeitraums um 1570-74 ist zu bemerken, dass die Justiz
grausamer wird: im Kodex kommen zur Geldstrafe drei squassi di corda9 (118:
10. Januar 1574; 119: 20. Januar 1574) für cavalieri und comandadori hinzu, die
ihre Macht überschritten hatten. Diese Praxis wird in den Urkunden nach 1574
nicht mehr erwähnt.
Das erste und wichtigste gerichtliche Amt für die Zunft war jenes des sigillo
(Siegel): hier wurden alle Urkunden verfasst, die in die Zuständigkeit des
Gerichts, des Podestà und seines Stellvertreters (vicario) fielen. Eine große Zahl
der hier angeführten Dokumente stammt aus diesem Amt. Als nächstwichtigstes
Amt für die Zunft folgte das ufficio delle vittuarie e dei danni dati (Amt für Lebensmittel
und Schadensfeststellung), welchem der giudice delle vettovaglie
(Lebensmittelrichter), die cavalieri del Comune (Aufseher der Gemeinde) und
die Cavalieri della Piazza angehörten. Sodann folgten das ufficio dell’aquila
(Adler10 als Symbol für den Fiskus) und das ufficio del malefizio (die Strafjustiz).
Im Jahre 1420 wurden unter dem Podestà Marco Dandolo und dem
Capitanio Lorenzo Bragadin die Befugnisse des ufficio delle vittuarie e dei
danni dati in Bezug auf Läden- und Wareninspektion eindeutig festgelegt: man
musste prüfen, ob ein Betrug vorlag, z. B. gezinkte Gewichte oder merce falsificata
vel putrida [verfälschte oder verdorbene Waren] auftraten. Die Mitglieder
dieses Amtes wurden direkt vom Podestà und vom capitano gewählt und konnten
Waren konfiszieren, die den Vorschriften nicht entsprachen.
8 Vgl. Alvise Zorzi, La vita quotidiana a Venezia nel secolo di Tiziano. Mailand: Bur, 1990,
91-95.
9 Tratti oder squassi di corda wurde das Pendel und Hochziehen des Verurteilten genannt.
10 Ähnlich wie bei den oben genannten Richterkanzleien waren auch über den Toren dieser
anderen Kanzleien des Palazzo della Ragione derartige Tiersymbole angebracht. Weitere
Symbole waren der Fuchs für Grundverkehrsgeschäfte, der Bär für geringfügige Straftaten,
der Löwe für Lebensmittel, der Steinbock für Ehebruch.
15
Die Cavalieri werden bereits im xxii. Kapitel des Statuts zitiert. Ihre
Handlungsbefugnis wird eingeschränkt, denn sie sind die ersten Staatsvertreter,
gegen die sich die Bäcker vor allem im Falle der Einziehung des Brotes wegen
mangelnden Gewichtes wehrten.11 Der Lebensmittelrichter hingegen hatte den
Vorsitz bei den Versammlungen des Zunftkapitels und verlieh den abgestimmten
parti (Anträgen) Rechtsgültigkeit (z. B. 10, 30, etc.).
Die letzte der gerichtsbefugten Kategorien waren die Comandadori oder
Fonti oder Praecones oder Trombetta (Trompete), welche den heutigen Gerichtsvollziehern
und Zustellbeamten entsprechen. Sie machten die neuen Beschlüsse
und die strida (wörtlich: „Schreie“) kund, indem sie diese öffentlich
laut vorlasen. Dem Verlesen ging ein Trompetenstoß voran. Im Kodex finden
wir sie zum Beispiel in Text 59, am 10. Februar 1517, und 60, am 7. Mai 1517,
in Aktion.
Unter venezianischer Herrschaft wurde das Gebiet von Padua in 14 Bezirke
eingeteilt; der erste war der Bezirk der Stadt Padua, welcher wiederum 4
Stadtviertel umfasste: Duomo, Torricelle, Ponte Altinate, Ponte Molino – jedes
davon in 5 centenari unterteilt. Dann kamen die termini (Vorstädte) und 14
kleine Siedlungszentren in der Nähe der Stadt.12 Die contrade waren hingegen
keine Verwaltungseinheit, sondern entsprachen manchmal einer Straße oder einem
Straßengeviert. Sie waren für die Bewohner von Bedeutung, da sie zur Orientierung
in der Stadt dienten und zur Benennung vor allem von Personen aus
dem niedrigen Volk nach dem Eigennamen hinzugefügt wurden.13 Familiennamen
finden sich im Text nur bei Mitgliedern höherer Klassen, wie z. B. bei den
Notaren, den Richtern oder dem Podestà.14
Die Finanzen der Stadt und des umliegenden Gebiets waren folgendermaßen
geregelt: es gab Reallasten und Personallasten sowie Verbraucherzölle,
Transit- und Exportzölle. Die Reallasten wurden nach dem Estimo (Katasteramt)
bezahlt, d. h. bezogen auf die vom Einzelnen im Kataster eingetragenen Liegenschaften
und seine Beschäftigung. Die Eintragung im Estimo bestimmte die Art
und Weise, wie die Bürger ihre ordentlichen und außerordentlichen Abgaben zu
Gunsten von Venedig abzuliefern hatten, sowie der von jedem zu bezahlende
Steueranteil. Die Personallasten hingen von Geschlecht und Alter ab. Allgemeiner
Grundsatz der venezianischen Steuerpolitik war, dass alle Bürger Steuern
zahlen sollten, außer den Allerärmsten.
Die Zölle wurden generell von Beauftragten eingehoben. Sie betrafen Produkte,
die in das Gebiet von Padua oder in die Stadt selbst eingeführt, von dort
ausgeführt oder durch das Gebiet durchgeführt wurden. Im Kodex lesen wir oft
11 Das Urteil vom 10. Januar 1574 (118) richtete sich eben gegen die Cavalieri.
12 Simioni, Storia, 860.
13 Jacobo a Sancto Fermo (14), magistri Georgii Fructaruoli pistoris de contrata Carmelitarum
Paduae (17).
14 Zur Benennung einer Person wurde auch ihre Provenienz gebraucht, wie z. B. Gerardi
Theutonici pistoris de contrata Heremitanorum (14), oder der Name des Vaters: Magistri
Mathei fornarii filii Sancti Petri de contracta Santi Firmi (14).
16
von Streitigkeiten im Bezug auf den Zoll (z. B. in den Texten 21, 23, 24, etc.).
Persönliche Abgaben und Zölle gingen an Venedig. Der Stadt blieben die Leistungen
zu Gunsten des Gebietes für öffentliche Arbeiten oder zu Gunsten des
Heeres. Die Einkünfte aus Verurteilungen oder aus den zahlreichen und hohen
Geldstrafen verblieben ebenfalls der Stadt, wie auch jene Beträge, mit denen
Venedig die Bürgerkasse jeweils für besondere Eingriffe dotierte, beispielsweise
für die Restaurierung des Palazzo della Ragione nach dem Brand des Jahres
1420.15
Im Allgemeinen waren die Zölle sehr zahlreich und relativ niedrig, doch
bildeten sie trotz ihrer schlechten Verwaltung eine gute Einnahmequelle für die
Republik. Abzüglich der Löhne und Gehälter des Personals ergaben sie 200.000
Dukaten pro Jahr. Im Jahre 1625 war nach dem Bericht des Alvise Dolfin die
Einhebung von 53 Zöllen an Beauftragte vergeben worden. 35 Zölle wurden in
guter Währung eingehoben, der Rest in moneta corrente (gängiger Münze).16
Häufig waren auch donativi (Spenden) und prestiti (Darlehen) oder sonstige
besondere Abgaben, die Venedig auferlegte, wie etwa außerordentliche Besteuerungen
in Zeiten des Kriegs oder besonderer Gefahr. In Text 116 ist beispielsweise
von einer galiotto (Galeerensteuer)17 die Rede, deren prompte
Bezahlung seitens der Bäcker in den Jahren 1571/72 ihre Treue gegenüber der
Serenissima in der Stunde der Gefahr unter Beweis stellen sollte.
Die Zunft der Bäcker
Die Existenz von fraglie18 (Zünften) in Padua wird schon in Urkunden aus dem
13. Jahrhundert nachgewiesen. Ihr Anzahl war damals frei, weil man bei mehr
als 25 Mitgliedern eine Zunft begründen, sie mit Statuten und Vertretern versehen
und ihr städtisches Leben autonom gestalten durfte: Läden von der Stadt
anzumieten, ein Banner zu führen, an Prozessionen teilzunehmen. 1287 wurde
ihre Anzahl von der städtischen Regierung (Comune) auf 36 festgelegt.19 Im
Jahr 1623 sind nach Portinari20 35 nachweisbar; 1806, bei ihrer Abschaffung
15 Portinari zitiert die Hilfe Venedigs in seinem Werk: questo palazzo [della Ragione] fu
rifatto più bello che mai dalli Signori Venetiani… Angelo Portinari, Della felicità di
Padova. Padua: presso Piero Paolo Pozzi, 1623, 98 und weiters auf 102 und 103.
16 Simioni, Storia 867. In Text 102 finden wir in einem Kapitelbeschluss der Bäcker vom 16.
September 1571 den Antrag, den Zoll in gängiger Münze zahlen zu dürfen, um das Aufgeld
auf Münzen zu vermeiden.
17 Tassa del galeotto: diente zur Erhaltung der Ruderer auf den im Einsatz befindlichen
Galeeren. Im Text bezieht sich der Hinweis auf den Krieg gegen die Türken, der mit dem
Sieg von Lepanto endete.
18 Das Wort wurde in Norditalien und in Padua verwendet und stammt aus dem mittelalterlichen
Latein: fratalea = fratellanza, aus dem lat. Frater. Battaglia, Grande Dizionario, Bd.
VI, 1970, 272, Sp. 3.
19 Roberta Lamon, Le corporazioni padovane di arti e mestieri. Saonara: Il prato, 2006, 11.
20 Portinari, Della felicità 122.
17
durch Napoleon, gab es 32 fraglie: 17 Handwerkszünfte, 15 Zünfte von Nahrungsmittelverkäufern
oder sonstigen Händlern. Das erste Statut21 der fraglia dei
fornai e pistori geht auf das Jahr 1236 zurück. Fornai wurden jene genannt, die
Brot herstellten; pistori jene, die es verkauften.22 Die Bedeutung im Text, d. h.
ab dem 15. Jahrhundert, schwankt. Einmal ist pistore Synonym von fornaio, ein
anderes Mal bedeutet es Verkäufer. Es gab Bäcker, die ihr Brot selbst verkauften,
und andere, die es verkaufen ließen. Für Verkäufer finden wir im Kodex
auch vendadore (2, Cap. XXIII).23
Kurz nach Venedigs Machtübernahme wurden die Stadtstatuten auf Anregung
des Consiglio civico von Padua zusammen mit dem venezianischen Senat
und dem Dogen revidiert und somit auch die Statuten der Zünfte. Auf Carta 1, in
Text 1, zeigt ein Dogenbrief den Verlauf der Revision. Zuerst wurden die Zunftstatuten
vom Podestà an den Dogen geschickt, von ihm und dem venezianischen
Senat auf ihren Nutzen für die Zunft und für die Stadt überprüft und verabschiedet
und dann wieder an den Podestà von Padua gesandt, damit dieser sie an die
fraglie zurückgab und dafür sorgte, dass sie inviolabiliter eingehalten wurden.
Obwohl ganz eindeutig am Anfang des Statuts steht, dass es de consentimento
de tutti gli ditti pistori (in Übereinstimmung aller genannten Bäcker) verabschiedet
wurde, war die Zunft mit diesem Statut zum Organ der Arbeitsorganisation
und zu einem Garanten der gesellschaftlichen Ordnung herabgestuft.
Ähnlich erging es unter der venezianischen Herrschaft den anderen Zünften von
Padua.
Auch wenn sich die fraglie untereinander als consorelle (Schwestern) bezeichneten,
waren ihre soziale Bedeutung, ihr Ansehen und ihre wirtschaftlichen
Möglichkeiten ziemlich unterschiedlich. Verschieden war daher auch der von
ihnen verlangte Prozentsatz an Zöllen und Steuern. Während in der Kommunalzeit
die einzelnen Bürger individuell die Steuer an die Stadt zahlten, war es ab
dem 15. Jahrhundert Aufgabe der fraglia, die Zahllast an ihre einzelnen Mitglieder
im Innenverhältnis weiterzugeben. Einige Zünfte hatten tansadori (Amtspersonen,
die dem Einzelnen seine Steuern vorschrieben), bei anderen – wie bei den
Bäckern – waren die Zunftmeister und die Zunftwarte mit der Aufgabe betraut,
die Raten aufzuteilen und festzulegen (butar rate oder meter tanse a rate), wenn
die Zunft Kosten zu tragen hatte (2, Cap. III und 76: Beschluss vom 15. April
1546.) Letztere Möglichkeit bedeutete, einen stärkeren Druck auf den Einzelnen
auszuüben, da sich die Zunftmitglieder untereinander besser kannten, über die
21 Andrea Gloria, Statuti del Comune di Padova dal secolo XII all’anno 1285. Padua: Sacchetto,
1872, 277.
22 Lamon, Le corporazioni 96.
23 Im Wörterbuch des venezianischen Dialekts werden dem Lemma pistore beide Bedeutungen
zugewiesen. Giuseppe Boerio, Dizionario del dialetto veneziano. Venedig: Giovanni
Checchini, 1856, 513, Sp. 3 sowie im Wörterbuch von Battaglia, das den Gebrauch sowohl
in den vergangenen Jahrhunderten als auch heute als regionalen Ausdruck im Nordosten
Italiens belegt. Battaglia, Grande Dizionario, Bd. XIII, 1986, 577, Sp. 3.
18
Einkünfte jedes Mitglieds besser unterrichtet waren und auf diese Weise die erfolgte
Zahlung leichter zu kontrollieren war.
Wichtigstes Organ der Zunft war das Capitolo (Kapitel), welchem die
„ehrenhaftesten“ Mitglieder angehörten: Für die fraglia dei pistori waren es
maistri (Meister) mit einem Ofen. Die Sitzungen waren verpflichtend. Das Kapitel
tagte an einem festgelegten Ort: die reichsten fraglie in ihnen gehörenden
Räumlichkeiten; die weniger wohlhabenden in einer Kapelle oder einer Kirche.
Für die pistori von Padua im 15. Jahrhundert war dieser Ort Suso li uolti del Duomo,
super podiolo oder inclaustro ecclesiae,24 (15, 17, 27; etc.), d. h. in Räumlichkeiten
der Stadtkathedrale. Bei Beginn der Renovierungsarbeiten am Dom
(Mitte des 16. Jahrhunderts) wichen die Bäcker in die Chiesa degli Eremitani
(Kirche der Augustiner-Eremiten) aus, in Text 76 lesen wir, dass sie sich am 15.
April 1546 in domo fornariorum solita versammelten und im Januar 1571 taten
sie dies um einen Altar der Beate semper verginis Marie (99). In einem Text aus
dem Jahr 1624 (152) lesen wir, dass die Bäcker in der Eremitenkirche einen
neuen Altar (möglicherweise ihrer Schutzpatronin Hl. Ursula25 geweiht) errichten
ließen.
Das Kapitel erwählte den gastaldo (Zunftmeister) und den massaro
(Zunftwart). Letzterem oblag die gesamte Buchhaltung sowie der Ankauf der
Kerzen für Prozessionen und Begräbnisse. Ersterer hatte die Pflicht, die Bruderschaft
vor dem Podestà zu vertreten und sich bei den Sitzungen der diversen
Räte oder Gremien zur Wahrung ihrer Interessen zu engagieren. Innerhalb der
Bruderschaft sollte er die Kontrolle über die Menge und die Qualität des von
den Zunftmitgliedern hergestellten Brotes ausüben, die Konflikte unter den Mitbrüdern
schlichten und Streitigkeiten beilegen.26 Nach dem Statut vom Jahre
1437 waren vier gastaldi (einer pro Stadtviertel) und ein massaro zu wählen, die
vier Monate im Amt blieben. Ihre Anzahl reduzierte sich auf zwei im späteren
Kodex und ihre Amtzeit wurde 1513 (55) auf ein Jahr verlängert. Im Jahr 1624
lesen wir, dass sie auf 8 Monate festgelegt wurde (durch Weiterbestätigung der
Amtierenden, 151), um dem auf die Kürze der Amtsdauer zurückzuführenden
Mangel an Interesse und Engagement in Angelegenheiten der Bruderschaft Abhilfe
zu schaffen. Ihr Gehalt betrug 1513 18 Pfund pro Jahr (54).
Wie im ersten Kapitel des Statuts zu lesen ist, war es weder möglich, die
Ämter zurückzuweisen noch die damit verbundenen Verpflichtungen zu vernachlässigen
(98), noch von jemandem anderen vertreten zu werden (45). Jedenfalls
mussten die Vorgangsweise und die Vorschläge der Zunftmeister und des
24 volti wurden in Padua die im 14. Jahrhundert gebauten Gewölbe und Arkaden aus Ziegelstein
genannt, die das alte und feuergefährdete Holzdach des Doms ersetzen sollten.
25 Portinari, Della felicità 122. Die Eremitenkirche wurde seitens verschiedener Bruderschaften
und Zünfte um 1580/90 mit neuen Altären und Kunstwerken versehen. Sergio Bettini –
Lionello Puppi, La chiesa degli Eremitani di Padova. Vicenza: Neri Pozza, 1970, Teil II,
103-105. Die Heilige Ursula wurde als Schutzpatronin gegen das vom Feuer verursachte
Leiden angerufen.
26 Im Libro Rosso, C 98r, Cap. II.
19
Zunftwarts vom Kapitel durch Abstimmung immer genehmigt werden. Ohne
diese Billigung konnten die von ihnen eingegangenen Verpflichtungen für nichtig
erklärt werden (99).
Wichtigste Funktion des Kapitels war die Abstimmung über die parti (Beschlüsse).
Es standen zwei Mützen für die Abstimmung zur Verfügung. In die
rote Mütze wurden die Kugeln zum Zeichen der Zustimmung für den vorgelesenen
Beschluss geworfen, in die grüne oder schwarze die Gegenstimmen.
An dieser Stelle sind zwei Eigenarten anzumerken: zunächst die positive
Wertigkeit der Farbe Rot, die gemäß dem Kodex im Dogenbrief für die Genehmigung
der Statuten und für Hervorhebungen verwendet wurde; dies als Zeichen
des Wertes, den die Farbe Rot in der Gesellschaft hatte, wo sie für die Kleidung
hochrangiger Persönlichkeiten vorgesehen war.27 Die grüne Farbe wurde hingegen
zusammen mit der schwarzen als ein “colore corozoso”28 empfunden und
war für die Zeit der Trauer vorgesehen.
Die zukünftige Wirkung eines Beschlusses wurde vermerkt durch die lexikalisierte
Formel29 da mo indietro (27), da qui indrio (82), da chi indiedro (17),
da qui indriedo (38, 60) [wörtlich: von nun an rückwärts], die im Kodex häufiger
vorkommt als die modernere da qui in anti (76) oder da mo auanti (2, Cap.
XXVJ) [wörtlich: von nun an vorwärts]. Die erstere zeugt von einer älteren, den
Ausgangspunkt fixierenden Orientierung.
Den Zunftmeistern und dem Zunftwart standen ab 1508 zwei Sindaci zur
Seite, deren Funktion die Kontrolle der vorhergenannten Zunftmeister und
Zunftwarte war (52), und ein entlohnter Anwalt. In einer Zeit finanzieller
Schwierigkeiten, im Jahre 1537, wurden diese entlassen (10), später aber wieder
eingesetzt. Im Kodex finden wir sie 1624 im Text 154 wieder.
Die officiali della fraglia – gastaldi, massaro, sindaco – bildeten die
banca (den Stab). Ein Mitglied des Stabes einer jeden Bruderschaft war Mitglied
des Stadtrates und war stimmberechtigt, wenn die ministri del Monte di Pietà
(die Betreuer des Pfandhauses) gewählt wurden.
Die zwei von den gastaldi gewählten menevelli (Boten) brachten die Beschlüsse
oder die neuen Brottarife binnen einem Tag (die sequenti usque ad horam
vesperorum, 36) jenen Brüdern, die nicht an der Versammlung teilgenommen
hatten, oder sie überbrachten die Nachricht vom Tode eines Mitbruders
oder achteten darauf, dass die im Kapitel angenommenen parti ausgeführt wurden
(2, Cap. VIII; 36). Die Anzahl der Teilnehmer an den Kapitelsitzungen im
Kodex schwankt zwischen 39 (10, im Jahr 1537) und 93 (55, im Jahr 1513).
In der venezianischen Zeit nahmen der giudice delle vettovaglie o vittuarie
und der Notar an den Versammlungen des Kapitels teil; die Beschlüsse, welche
durch Abstimmung zu Gesetzesvorschriften wurden, mussten vom Richter
27 Rosita Levi Pisetzy, Il costume e la moda nella società italiana. Turin: Einaudi, 1995, 69 f.
28 Farbe für die Trauer. Ebenda 72.
29 Im großen Wörterbuch von S. Battaglia wird die Formel aus den Texten eines florentinischen
Autors des 13. Jahrhunderts ausgewiesen. Battaglia, Grande Dizionario, Bd. VII,
1972, 801, Sp. 2.
20
und somit indirekt vom Podestà bekräftigt werden, da der giudice delle vettovaglie
vom Podestà gewählt wurde. Dieser Zustand wird mit der Formel (mit
leichten Varianten) ausgedrückt: et queste tal parte el prefato M(esser) lo zudese
li ha interposto iudicial decreto di auctorita sua30 (z. B. 47). Im Jahr 1624 gingen
die Zunftvertreter zum zuständigen Amt, um ihre Beschlüsse bekräftigen zu
lassen (153).
In welch starkem Ausmaß die fraglia in ihrer Handlungsfreiheit eingeschränkt
war, geht aus einer Passage im Brief des Dogen Girolamo Priuli an den
Podestà Bernardo Venier und an den Capitanio Girolamo Soranzo vom 17.
September 1564 hervor (94). Darin wird ein zuvor abgesandter Text dahingehend
korrigiert, dass der Auftrag an Gerolamo Petrobelli, die Getreidepreise täglich
zu notieren und dem Podestà darüber zu berichten, ausschließlich nach dem
Willen der Rettori und nicht der fraglia erfolgen sollte. Daher sollte jene Passage,
in welcher der Wille der fraglia zum Ausdruck kam, gestrichen werden.
Die fraglia durfte nur in Bezug auf die Bezahlung des genannten Petrobelli im
Text aufscheinen: la elletione della persona di detto Petrobelli fatta per essi
Rettori nostri sia parimente riffermeta in quella parte de essa doue si fa menzione
della delliberazione della fraglia di fornari cassando tutta quella parte de
essa doue si dice che detta fraglia per deliberationi prese nel suo legalissimo
Capitolo ha statuiti per la regolatione delli callamieri che esso gieronimo Petrobelli
habbia carico di tenir conto ut sopra si che la elletione della persona
del detto Petrobelli dipende in tutto e per tutto dalla libera liberta delli Rettori
nostri prefati senza far menzione alcuna de fornai e de essa parte se non in
quanto sono obligati al pagamento de esso Petrobelli ut in ea … (94).31
Für die Ausübung jeglichen Handwerks im Mittelalter sowie im fünfzehnten
Jahrundert war es notwendig, in eine Zunft eingetragen zu sein. Die Zunft
war verpflichtet, jeden, der beitreten wollte, aufzunehmen und ihm freie Arbeitsplätze
zuzuweisen, wenn sie solche hatte. Niemand durfte ein Handwerk ausüben,
wenn er nicht bei einer Zunft war. Das aufgenommene Mitglied musste
das Beitrittsgeld sowie monatliche Beträge an die fraglia zahlen und deren Lasten
mittragen, um von ihren Privilegien und ihrem Schutz Gebrauch machen zu
können, liest man im Kapitel XXIIIJ des Statuts sowie in Text 8, 32 und in vielen
anderen. Diese Regel galt schon früher, wie man in einem Abschnitt eines
früheren Beschlusses des Podestà Marco Quirino aus dem Jahre 1261 (3) lesen
30 “und zur Bekräftigung wurde dieser Beschluss vom genannten Herrn Richter mit Gültigkeit
und gerichtlicher Bestätigung versehen”.
31 “Und die Wahl der Person des genannten Petrobelli, welche von den Rettori vorgenommen
worden ist, soll in jenem Teil nicht voll bestätigt werden, in dem der Beschluss der Bäckerbruderschaft
erwähnt wird, wobei jener Teil des Beschlusses gestrichen werden soll, in dem
gesagt wird, dass die besagte Bruderschaft durch die in ihrem Kapitel gefassten Beschlüsse
bezüglich des Tarifs festgelegt hat, dass er, Piero Petrobelli, damit beauftragt wird, die obigen
Aufzeichnungen zu führen; die Person des genannten Petrobelli soll hingegen in der
Weise gewählt werden, dass er in allem und für alles vom freien Willen unserer Rettori abhängt,
ohne die Bäcker und deren Beschluss zu erwähnen, außer hinsichtlich der Verpflichtung
zur Bezahlung des genannten Petrobelli in der darin festgelegten Form …“.
21
kann. Der Beitritt war notwendig, auch wenn man erst am Anfang der Berufslaufbahn
stand: lavoranti o fameli o altri che voya imparar larte de la pistoria in
chaxa de alguno pistore possa star et lavoro oto di e da oto di in drio sia tegnudo
a dover intrar in la dita frayada e pagar soldi xviiij per intrar in la dita
fraya …32 Die Kinder der Mitglieder wurden ohne hohe Zahlung von Eintrittsgebühren
aufgenommen. Wichtig für die Bäckerbruderschaft war die erworbene
Praxis – im Jahr 1471 betrug sie zwei (35) und ab 1570 fünf Jahre (126), das
persönliche Ausüben des Berufes und somit der Nachweis der Fähigkeit. Im
Allgemeinen gab es eine von der scola der Zunft abgehaltene Zulassungsprüfung.
Bei den pistori oblag es dem Kapitel, über die Zulassung neuer Mitglieder
zu entscheiden. Diese konnten die Bruderschaft auch verlassen, andere Handwerke
ausüben und dann, nach Zahlung einer Gebühr – die je nach Zeiträumen
und Modalitäten der Abwesenheit und der Rückkehr unterschiedlich war – wieder
zur Bäckerarbeit zurückkehren. Als Selbstregulierungsmechanismus wurden
die Vorschriften für die Eintragung restriktiver, wenn die Anzahl der Mitglieder
zu hoch wurde und somit die einzelnen Mitglieder ärmer waren. Neue Mitglieder
wurden nur aufgenommen, wenn es freie Öfen gab (136, Beschluss vom 31.
August 1588). In die Bäckerzunft wurden auch Frauen als Bäckerinnen und/oder
Verkäuferinnen aufgenommen, vor allem, wenn sie Witwen eines Bäckers waren
(8, 48).33
Eine hygienische und gleichzeitig auch soziale Vorschrift wird im Kapitel
XIX des Statuts (2) erwähnt: jenen Personen, die etwas Ekelerregendes,
Hässliches oder Schmutziges an sich hatten, oder die zu jähzornig für die Pflege
der Kundenkontakte waren und dadurch dem Brotverkauf Schaden zufügten,
wurde verboten, Brot zu verkaufen.34 Ebenso war es verboten, das Brot in den
Tragkörben aufzubewahren, ohne es binnen einer halben Stunde auf der Verkaufsbank
ausgelegt zu haben (10), wahrscheinlich weil die Körbe leicht kippen
konnten und somit das Brot verunreinigt werden konnte. Verschwunden ist Ende
des 15. Jahrhunderts hingegen die Vorschrift, die im Jahre 1237 lautete: et panem
in lecto ad levandum non ponat,35 und noch im Jahre 1437 hieß es: das Brot
muss cum im pagni bianchi e dui homeni al meno hover uno homo e una dona a
32 „Arbeitskräfte oder Lehrlinge oder andere, welche das Bäckerhandwerk im Hause irgendeines
Bäckers erlernen wollen, müssen acht Tage dort bleiben und arbeiten. Nach acht
Tagen sind sie dann verpflichtet, in die besagte Bruderschaft einzutreten und xviiij Soldi als
Eintrittsgeld in die besagte Bruderschaft zu bezahlen …“. Libro Rosso, C 100r, Cap. VIII.
33 Dies geht sowohl aus dem Statut von Jahr 1237 quilibet pistor vel pancogolus vel pancogola
(in: Gloria, Statuti, 277), als auch aus dem Statut des Jahres 1437 hervor: se alguno
pistore o pistoressa … vendedore o vendaressa („wenn irgendein Bäcker oder irgendeine
Bäckerin, … Verkäufer oder Verkäuferin”). Libro Rosso, C 100v, Cap. X.
34 Im Statut aus dem Jahre 1437 ist zu lesen: el qual fosse stizoxo o leuroxo/ o bruti ochij o
altro de bruto corporale incurabele el qual fosse odioxo/ e/ danoso e stomegoxo a compradori
… Libro Rosso, C 102v, Cap. XXII.
35 Gloria, Statuti 277.
22
impastarlo e che inol meta in letoalevar36 hergestellt werden. Dies bedeutet,
dass man davon abgekommen war, panem in lecto zu geben und einen höheren
Sinn für Hygiene entwickelt hatte.
Streng geregelt waren die Orte, Zeiten und Modalitäten für die Herstellung
des Brotes ebenso wie für andere Produkte. Die Zunft besaß oder mietete
von der Stadt Läden und fixe Standorte auf Plätzen, unter Arkaden und Loggien,
in denen das Handwerk ausgeübt wurde. Diese Orte waren bereits gewohnheitsmäßig
an eine bestimmte Zunft vergeben, konnten sich jedoch ändern, beispielsweise
aus hygienischen Gründen oder wenn neue Plätze angelegt wurden.
Die fraglia dei pistori besaß die panataria (2, Cap. XIIJ), vom Volk Cha mata
genannt, wahrscheinlich wegen der Streitigkeiten, die dort entstanden, und vermietete
einige Läden im Palazzo del podestà.37 Andere Orte, in denen der Brotverkauf
gestattet war, waren der Stadtteil Borgo di Santa Croce, der Stadtteil
Borgo d’Ognissanti, außerhalb der Mauern beim Portello, sowie weitere von den
Rettori nach Bedarf (20) festgesetzte Plätze. Die für den Verkauf vorgesehenen
Orte mussten strikt eingehalten werden, auch wenn sie ungünstig lagen (53). Die
Läden, die mit keinem Ofen ausgestattet waren, mussten als erste beliefert werden.
Außerdem wurde Brot dort, wo der Ofen stand, verkauft und im Haus des
Bäckers, welches ein Fenster oder einen Balkon besaß, auf dem das Brot ausgestellt
werden konnte, damit chadauna persona elpossa veder / Et questo per lo
ben comun e per lo honor de la cita de Padoa e chel se possa veder che habitualmente
la sia divitiosa de pan.38 Dieser Grund wird in der Mariegola nicht
mehr angegeben, allerdings lesen wir in einem weiteren Text, dass Donna Benvenuta
das Brot zum Verkauf auf ihrem Balkon ausstellte (48).
Während im Statut vorgesehen war, dass die Brotverkäufer jeden Tag den
Laden wechseln mussten (2, Cap. XIIIJ), sah die Bäckerbruderschaft Ende des
16. Jahrhunderts vor, dass die Verkäufer in den Läden an der Piazza del Peronio,
wo sich die Chamatta befand, nur mehr jede Woche – von Montag bis
Sonntag Abend – die Läden mittels Auslosung wechselten (131F). Mit dieser
Vorschrift beabsichtigte die fraglia sowohl eine gerechtere Aufteilung der Lasten
(ungünstige Orte durften nicht immer denselben Verkäufern zugewiesen
werden) als auch die Unterbindung von verbotenen Abkommen zwischen Verkäufern
und Kunden oder die Schaffung von Monopolstellungen. Es war ebenso
verboten Kunden zuzurufen, zu unterschiedlichen Preisen zu verkaufen, oder
36 “mit weißen Tüchern und mit mindestens zwei Männern, oder mit einem Mann und einer
Frau zum Kneten, und sie durften ihn [den Teig] zum Gehenlassen nicht ins Bett legen.”
Libro Rosso, C 100v, Cap. VIII.
37 Aus den Archiven von Padua geht hervor, dass die fraglia im Jahre 1453 unter den Arkaden
des palazzo del podestà sowie im Jahre 1570 rund um die Loge desselben einige Läden erwarb
(Staatsarchiv von Padua ASP, Fundus weltliche Bruderschaften (Fondo fraglie laiche),
Mappe (busta) 11/125).
38 “jede Person es sehen könne – und dies zum Gemeinwohl und zur Ehre der Stadt Padua,
und damit das, was man sehen kann, ist, dass sie Brot im Überfluss besitzt”. Libro Rosso, C
101r und v.
23
mehr Brot als ursprünglich festgelegt für einen bestimmten Preis herzugeben,
was für die ärmeren Mitglieder, die sich das nicht leisten konnten, einen Nachteil
darstellte (2, Cap. XI, XII; 27, u. a.), auch wenn billigere Preise für die ärmere
Bevölkerungsschicht günstiger gewesen wären (63). Innerhalb der Bruderschaft
war man bestrebt, die Bildung von Machtgruppierungen (127) sowie das
Beauftragen Anderer mit der Arbeit zu unterbinden und eine gewisse Solidarität
zu fordern. Es war z. B. verboten, für Leute Brot zu backen, die einem Bäcker
den Lohn schuldig geblieben waren, auch wenn sie de non subiectis foro seculari
waren (15)
Die Arbeitszeit war durch Glockenschläge geregelt, welche zu Beginn bei
Sonnenaufgang und am Ende des Arbeitstages bei Sonnenuntergang erklangen.
Für den Verkäufer ist der Beginn des Arbeitstages im Statut vom Jahre 1437 mit
dem Läuten der Morgenglocke oder spätestens zur ersten Stunde des Tages definiert:
Et sia tegnudo de vegnir la matina a la campana dal di o al più a una
hora de di a le botege a vendre.39 Im 15. Jahrhundert war man bestrebt, die
Dauer des Arbeitstages gleich lang zu halten. Man verpflichtete die Brotverkäufer
dazu, im Winter bis zum zweiten Glockenschlag, d. h. eine halbe Stunde
nach Sonnenuntergang, in ihren Läden zu arbeiten, während im Sommer ihre
Arbeit beim ersten Schlag der Abendglocke, bei Sonnenuntergang, aufhörte (2,
Cap. XI), eine für alle Verkäufer auf dem Platz geltende Regelung.40 Winterund
Sommerbeginn sind in der Mariegola genau fixiert – Oktober bis März, April
bis September (2, Cap. XI) –, während im Statut vom 1437 nur zu lesen ist,
dass beide Jahreszeiten je 6 Monate dauerten.41
Vom ausgeprägten Zeitbewusstsein der norditalienischen Gesellschaft im
14.–16. Jahrhundert zeugen auch die Zeitangaben in den Rubriken der Notariatsakte.
Zusammen mit der Jahres-, Indiktions-, Monats- und Tagesangabe wird
immer auch die Zeit angegeben: z. B. de mane, post nonas, post nonam (33, 48,
147). Noch präziser ist die Zeitangabe in einem Text aus dem Jahr 1507, in dem
festgelegt wird, dass die Brotverkäufer ihre Läden um die hora di terza, d. h.
zwischen 8 und 9 vormittags, gewechselt haben müssen (50).
Ruhetage waren generell der Sonntag sowie religiöse Feiertage, doch von
der Regel ausgenommen waren die Nahrungsmittelverkäufer, daher hielten die
pistori am Sonntag ihre Läden offen (z. B. 66, 70, 131F). Der einzelne Bäcker
war außerdem verpflichtet, seinen Laden auf der Piazza und zu Hause jeden Tag
39 Libro Rosso, C 100r, Cap. VII. Gemäß einer schematischen Rekonstruktion des Tagesablaufes
in Venedig läutete die Morgenglocke je nach Jahreszeit zwischen 5 und 6 Uhr. Vgl.
Gerhard Dohrn-van Rossum, Die Geschichte der Stunde. Uhren und moderne Zeitordnung.
München: Carl Hanser Verlag, 1992, 195.
40 Libro Rosso, C 100r, Cap. VII. Es ist jedoch anzumerken, dass Padua seit dem Jahre 1344
eine öffentliche mechanische Uhr besaß und dass solche Uhren die Zeit automatisch
geschlagen haben. Carlo M. Cipolla, Die gezählte Zeit. Berlin: Verlag Klaus Wagenbach,
1997, 38-39. Eine Aufstellung über die Verbreitung der mechanischen Uhren in den
Städten ist in Dohrn-van Rossum, Geschichte der Stunde 125 ff. nachzulesen.
41 Libro Rosso, C 100r, Cap. VII.
24
mit einem staro frischen Brotes zu beliefern. War dieses verkauft, so war er –
nach Maßgabe seiner Möglichkeiten – gezwungen, weiteres herbeizuschaffen,
sofern nicht Ursachen höherer Gewalt dies verhinderten, wie z. B. Mangel an
Weizen oder anderem Getreide, Mangel an Brennholz zum Backen des Brotes,
zuviel oder zuwenig Wasser, wodurch das Mahlen des Weizens unmöglich
war.42
Generell fing die Zunft Konflikte der Arbeitswelt im Innenverhältnis ab
und glich sie intern aus. Um Lohnforderungen zu verhindern, war es verboten,
Gesellen, die ohne Grund oder ohne Erlaubnis ihres Meisters geflohen waren, in
die Werkstatt eines anderen Meisters aufzunehmen (82: Beschluss vom 7. März
1550).
Die Stadt übte eine eiserne Kontrolle über die Zünfte aus, um Qualität und
Quantität der Produkte sowie die Zahlung der Zölle und Steuern zu gewährleisten.
Jede Werkstatt musste ihr Brot stempeln, damit es zugeordnet werden konnte,
falls sich jemand für allfällige Betrugsversuche verantworten musste. Der
Brotpreis war bereits im Statut des 13. Jahrhunderts tariflich geregelt.43 Um einen
Fixpreis, z. B. um einen grosso, konnte man fixe, im vorhinein festgelegte
Brotmengen erhalten. Die Mengen variierten je nach Brottyp und je nach calmiere
dei prezzi [Schrankenpreis oder Tarif], der im 15. Jahrhundert nur für das
beste Brot festgelegt wurde (4). Die Stadt war dazu verpflichtet, je nach Preisschwankungen
des Weizens auf dem Markt und je nach den Kosten – Sondersteuer
inbegriffen, die der Bäcker bei der Brotherstellung zu tragen hatte – einen
neuen Tarif herauszugeben (2, Cap. XX). Im Kodex finden wir – gemeinsam mit
der Beschreibung der Brotproben (109) – mehrere calmieri (4, 93, 121) samt
den zahlreichen, an die Rettori der Stadt oder an den Dogen von Venedig gerichteten
Bittgesuchen um einen neuen Tarif (z. B. 94 oder 115, 116).
Dies veranlasst zu der Überlegung, ob man nicht auf diese Art versuchte,
die Inflation in Schranken zu halten, damit die ärmste Bevölkerung nicht ihr
Grundnahrungsmittel entbehren musste. Die Republik Venedig wusste genau,
dass das Volk in Aufruhr geriet und Unruhen bevorstanden, sobald der Brotpreis
stieg, und versuchte daher die Preise unter Kontrolle zu halten. Wenn man aber
die Grafiken über die Entwicklung der Weizen- und Brotpreise in der zweiten
Hälfte des 16. Jahrhunderts in Chioggia, Udine und Venedig betrachtet und feststellt,
dass sich die Preise verdreifacht hatten,44 werden die Klagen der Bäcker
von Padua verständlich. In einer auf Grund der vielen Kriege angespannten wirtschaftlichen
Lage erklären sich auch die Kämpfe zwischen Bäckern und Cavalieri,
welche die Kontrollen des Brotgewichts durchführten. Seitens der Bäcker
wurde es auf Grund ihrer Regeln verboten, hartes, mehr als drei Tage altes Brot
zu konfiszieren (2, Cap. XXII; regola del panduro 16), stattdessen sollte man
42 Libro Rosso, C103r, Cap. XXIIIJ.
43 Vgl. Gloria, Statuti, 277, und Melchiorre Roberti, Le corporazioni padovane d’arti e mestieri.
Venedig: Reale Istituto nel palazzo Loredan, 1902, 94.
44 Fernand Braudel, La vita economica di Venezia nel secolo XVI. In: Civiltà veneziana del
Rinascimento. Florenz: Sansoni, 1958, 83-102, hier 91, 94.
25
den Gewichtsverlust mit ¼ Unze pro Tag berechnen, das Brot nicht brechen (26)
und man durfte auch nicht nur ein Brot allein wiegen (2, Cap. XVII). Erst Ende
des 18. Jahrhunderts (genau im Jahre 1779, im Kommentar zum der fraglia dei
pistori von Padua zuletzt gewährten calmiere dei prezzi) wird die Ungerechtigkeit
beklagt, den Bäcker für das nicht konstante Gewicht des Brotes zu bestrafen,
weil man berücksichtigen sollte, dass das Mehl von Jahr zu Jahr anders ist,
oder dass die Öfen unterschiedlich sind, und dass es bei einem Ofen auf die
Stelle ankommt, an der das Brot beim Backen liegt.45
In Südeuropa (und im 15./16. Jahrhundert auch in Nordeuropa) zu leben,
bedeutete Brot zu essen. Fernand Braudel betonte die Bedeutung der Bäcker im
Spätmittelalter und in der Renaissancezeit46 und vor allem ihre Rolle als „Unternehmer“,
da sie – den Kaufleuten gleichgestellt – den Weizen direkt kauften,
zum Mahlen gaben und das Mehl zum Verkauf in der Stadt verarbeiteten. In der
Mariegola sehen wir, dass sie eine Position wie auf dem Freien Markt einnahmen,
denn sie beanspruchten che cadaun pistor possa comprar formento per
tutta la terra doue uuole per far pan da uendere saluo che in piaza47 zum günstigsten
Preis und ohne Strafen wegen der Verletzung der üblichen Protektionismusgesetze
zahlen zu müssen (2, Cap. XXI). Sollte die Stadt mit der Ausarbeitung
eines neuen und zeitkonformen Schrankenpreises in Verzug sein, so durften
die Bäcker Brot zu einem angemessenen Preis verkaufen, je nach dem Preis
des in Padua gekauften Weizens (2, Cap. XX, XXI), und ohne die Steuer der
Getreidehändler zu zahlen (21).
Ansonsten legten die Zünfte eine protektionistische Einstellung an den
Tag. Sie versuchten, sich den Markt zu sichern und Außenstehenden zu verwehren,
ihre Produkte in die Stadt zu bringen sowie ihnen besondere Schutzzölle
aufzuerlegen. Im Jahre 1517 kam der Podestà Ermolao Donà den Bitten der Bäcker
nach, indem er privaten Bürgern oder solchen, die nicht bei der fraglia eingetragen
waren, den Brotverkauf verbot, da diese nicht verpflichtet waren, die
Zunftabgabe zu entrichten und die für die Zunft vorgesehenen Lasten zu tragen
(8). Dasselbe geschah auch mit Personen, die außerhalb der Stadttore verkauften
und einer dortigen Nachfrage entgegenkamen; die fraglia übernahm den Verkauf
an den neuen Stellen (20). Dem lang währenden Streit mit den Schankwirten
und Gastwirten im Zusammenhang mit dem Antrag auf Erlassung des Verbots,
außerhalb der Gastwirtschaft Brot zu verkaufen, ist zu entnehmen, dass die
Rettori der Stadt eine gemäßigte Konkurrenz begrüßten, indem sie es den
Schankwirten gestatteten, Brot zu verkaufen.48 Gegen diese Urteile legten die
Bäcker in den Jahren 1588/89 mehrmals Berufung ein, bis sie am 23. Februar
45 Kodex BP 613 der Stadtbibliothek Padua, Carta 70v.
46 Fernand Braudel: Le strutture del quotidiano. Turin: Einaudi, 1982, Bd. 1, 112 ff.
47 “jeder Bäcker soll das Recht haben, den Weizen zum Brotbacken auf der ganzen Erde, wo
er will, zu kaufen, außer auf dem Marktplatz”.
48 Schon im Statut des Jahres 1437 ist eine Einschränkung gegenüber den Gastwirten, die Brot
verkauften, zu lesen. Sie durften es nur unter dem festgelegten und für die Bäcker geltenden
Brottarif verkaufen. Libro Rosso, C 101v, Cap. XVI.
26
1589 vom Dogen Recht und Schadenersatz erhielten (140- 145). Auch das
Bestreben, jegliche Form von Konkurrenz und von Konzentration innerhalb der
Zunft zu unterbinden, sowie das Verbot, andere Leute für sich selbst arbeiten zu
lassen, widerspricht dem unternehmerischen Geist und behindert die Entwicklung
zu Unternehmern in modernem Sinn.
Im Kodex erfahren wir, dass die Standard-Brotproduktion drei Typen (93,
121) umfasste: das pan buffetto e pan romano, welches aus dem besten, zu
100 % gesiebten Mehl hergestellt wurde. Dies war das beste Brot mit dem
höchsten Preis, ein Luxus, den sich 3 oder 4 % der Bevölkerung leistete. Dieses
Brot durfte etwas weniger wiegen als das andere, weil es schnell an Gewicht
verlor (16). Dann kam das pan da scaffa, das an anderen Orten pane comune
genannt wurde,49 welches Kleiemehl enthielt; dieses Brot bestand im Allgemeinen
aus 90 % gesiebtem Mehl. Schließlich gab es ab 1513 noch das pan di formento
grosso, aus gröberem auswärtigen Getreide, welches schwerer als das übliche
wog und mit einem höheren Anteil an Kleie hergestellt wurde (56). Für die
Herstellung dieses Brotes wurden Proben (109) gemacht, aus denen hervorgeht,
dass die Kleie zweimal gesiebt wurde, d. h. man verwendete dazu auch gröbere
Kleie, semola genannt. Die brazedeli (Brezeln) und focacce waren hingegen
Brotsorten, die nur auf Bestellung für Kranke oder für Hochzeiten hergestellt
wurden, weil sie laut den Bäckern nichts abwarfen und nicht dem Tarif unterworfen
werden sollten (2, Cap. XXV). Für die brazedeli verwendete man im
Allgemeinen Mehl, Milch, Zucker und Eier. Es ist jedoch bekannt, dass die Produktionspalette
von minderwertigem Brot durch die Beigabe diverser Mehle
immer breiter wurde, je höher der Weizenpreis stieg.50 Es oblag ausschließlich
der fraglia, über die Mehlmischungen zu entscheiden (9). Das von den Bäckern
von Padua seit dem Mittelalter hergestellte Brot wurde natürlich fermentiert.
Die Brotproduktion der fraglia deckte den Gesamtbedarf der Stadt nicht.
In Padua gab es auch Hausöfen und die großen, reichen Häuser konnten sich den
Weizen beispielsweise beim Getreidehändler besorgen und ihr Brot selbst backen.
Außerdem bestand die Möglichkeit, dass die Bauern Hausbrot auf den
städtischen Markt brachten, und dies allen Bestrebungen zum Trotz, die in Padua
und in anderen Städten Italiens und Europas im Gange waren, sowohl den
Verkauf von Brot, das nicht von der Bäckerbruderschaft zubereitet worden war,
zu verbieten, als auch das Backen in Hausöfen, da diese noch als unsicher und
gefährlich galten. Obwohl die Pflasterung der städtischen Straßen, der gemauerte
Bau von Häusern und Palästen sowie die Dachdeckung mit Blei Veränderungen
sind, die in Italien in den reichsten Städten im 15./16. Jahrhundert vor sich
gingen, gab es noch aus Holz gebaute Häuser, vor allem in der ärmeren Vierteln.
Aus dem Bericht des Podestà Marcantonio Grimani zu Ende seiner Amtszeit in
Padua, der am 22. Mai 1554 vor dem Dogen und vor dem Senat von Venedig
49 Saverio Manetti, Delle specie diverse di frumento e di pane siccome della panizzazione
memoria pubblicata sotto gli auspici di Andrea Ginori. Venedig: Zatta, 1766. 64.
50 Vgl. Braudel, Le strutture 12, und Zorzi, La vita quotidiana 166.
27
verlesen wurde, ergibt sich das wahrscheinliche Verhältnis zwischen dem im
Haus hergestellten Brot und dem Brot, das von der fraglia dei pistori produziert
wurde, sowie das Lob einer „modernen“ Stadt: „Die Stadt Padua, die in der alten
Zeit – soweit man weiß – fast zur Gänze aus Holz erbaut war, ist nun vollkommen
aus Ziegeln gebaut und hat 5.800 Häuser oder mehr, und vor dem Krieg
[des Jahres 1509] ging die Anzahl der Häuser über 1.007 nicht hinaus. Die Stadt
zählt mehr als 36.000 Seelen. In der Stadt gibt es 134 Öfen. In der Stadt gibt es
53 Mühlräder. Der von den Bäckern verarbeitete Rohstoff beläuft sich auf ungefähr
12.000 moggia Weizen, die Mehlhändler verbrauchen ungefähr 4.000 moggia
Weizen sowie andere Getreidesorten wie Gerste, Hafer, Hirse, Zuckerhirse
und Hülsenfrüchte, nämlich 8.000 moggia, die Bürger und andere, die Brot im
Haus herstellen, verbrauchen 14.000 moggia.“ 51
Während die Öfen von Privaten betrieben wurden, gehörten die Mühlen
im Allgemeinen der Stadt und wurden in Padua an den zahlreichen Wasserläufen,
die die Stadt durchflossen oder berührten, errichtet. Da ungedroschenes
Getreide leichter und länger konservierbar ist, nicht aber das Mehl, war es wichtig,
für den Tagesbedarf der Stadt jeden oder fast jeden Tag zu mahlen. In Padua
gab es zwei Arten von Mühlen: Landmühlen (molini terranei) und Wassermühlen
(molini acquatici). Erstere standen am Ufer des Flusses, zweitere schwammen
auf dem Fluss selbst, und beide nutzten die Antriebskraft des Wassers, um
die Mühlräder zu drehen. An der Mühlenbrücke (ponte Molino) in Padua waren
nicht weniger als 30 Wassermühlen in Betrieb.
Außer der Zahlung der Zölle und der vorgesehenen Steuern hatten die
fraglie gegenüber der Stadt auch noch andere Pflichten. Sie mussten die Verkaufsstellen
sauber halten, den Abfall aus der Stadt abtransportieren und zur Reparatur
öffentlicher Gebäude oder jener Gebäude, in denen sie ihre Läden hatten,
beitragen (27). Hinsichtlich der fraglia dei pistori finden wir im Kodex des
Jahres 1437 ein Zitat über die Pflicht, für Venedig biscotto oder anderes Brot
herzustellen. Wer sich solchen Pflichten durch Selbstauschluss aus der Bruderschaft
entzog, durfte fünf Jahre lang nicht wieder eintreten.52
In der Mariegola finden wir mit einer gewissen Häufigkeit Hinweise auf
die von der fraglia dei pistori verwalteten cà matta (oder cha matta oder ca
mata). Ursprünglich handelte es sich um ein Gebäude, das als Magazin für die
zum Bau des Salons des nahe gelegenen Palazzo della Ragione benötigten Ma-
51 Zitiert nach Andrea Gloria, Il territorio padovano illustrato, copia anastatica del 1862.
Bologna: Atesa Editrice, 1973, vol. 2, 75. Wenn man die angegebene Menge mit den Entsprechungen
unten vergleicht, sollte es sich um jährliche Mengen handeln und sie würden
sich auf ca. 370 kg pro Kopf belaufen. Natürlich sind solche Angaben mit Vorsicht zu
genießen, da man in der Textsorte “Stadtlob” oft mit Hyperbeln und symbolischen Angaben
zu tun hat. Hier fällt z. B. die Zahl 12 mit ihren Multiplikatoren oder Komponenten (12 x 3
= 36, 8 + 4 = 12; etc.) besonders auf. Gloria vermerkt dazu skeptisch, dass die angegebene
Häuserzahl höher als die Zahl der Häuser zu Mitte des 19. Jahrhunderts war.
52 Das biscotto (zweimal gebackenes Brot) diente als Schiffsproviant. Libro Rosso, C 99v,
Cap. VJ.
28
terialien diente. Nach Andrea Calore53 habe die cà matta in der ersten Hälfte des
14. Jahrhunderts begonnen als Bäckerei zu dienen. Das Gebäude gehörte der
Bäckerbruderschaft und in ihren Läden wurde das Brot von den bei ihr eingetragenen
Meisterbetrieben zubereitet und verkauft (vgl. Plan).
Plan: Archivio di Stato di Padova, Fondo Fraglie Laicali Diverse, b.11: Padua, Platz der
Obstverkäufer mit der Cha matta (Caxa matta de fornari). „Handgefertigte Kopie von Domenico
Guarnieri, Padua, 16. Dezember 1779, aus einem früheren Plan im Statut der Zunft der
Obstverkäufer“, Zeichnung auf Papier. Die Reproduktion der Urkunde wurde von der Abteilung
für Photoreproduktion des Staatsarchivs Padua mit Genehmigung Nr. 14/2010 des
Ministeriums für Kulturgüter und kulturelle Angelegenheiten Protokoll Nr. 3163 Cl.
28.13.07/1.2 vom 15/09/2010 vorgenommen.
53 Andrea Calore, La Camatta di Piazza del Peronio. In: Padova e il suo territorio, Heft 3
(1986) 14-17, hier 14.
29
Das Gebäude hatte drei Etagen: ein Kellergeschoss, in dem sich ursprünglich
vielleicht die Öfen befunden hatten,54 das Erdgeschoss, wo unter den Arkaden
die Verkaufstätigkeit stattfand, und das Obergeschoss, wo das Mehl aufbewahrt
wurde und wo einst im Winter Glücksspiele veranstaltet wurden, die vielleicht
von der Bruderschaft der Bankhalter (barattieri) vom nahen Alodio (auch: Allodio,
von „a ludo“, Spielstätte), einer Art Stadtkasino, importiert worden waren.
Wir lesen jedoch sowohl im Statut von 1437 als auch in der Mariegola, dass es
verboten war, in den Verkaufsläden zu spielen55 und Versammlungen abzuhalten
(2, Cap. XVIII), was wiederum auf eine gängige Praxis hindeutet. Auf dem
Plan kann man auf der Seite der Piazza neun Läden sehen. Für die Cha mata und
für die angeschlossenen Läden, die sich über mindestens zwei Seiten des vierseitigen
Gebäudes erstreckten, sowie für die Läden unter den Arkaden des Palazzo
della Ragione (131E) waren die Bäcker verantwortlich: es gehörte zu ihren
Pflichten, sie mit Blei einzudecken,56 die Arkaden zu reparieren (27), und dann,
1570, das Dach des Gebäudes zu erneuern und mit Blei einzudecken (124).
Mitte des achtzehnten Jahrhunderts kostete der Betrieb die fraglia dei pistori
alljährlich 173 Lire.57 Sie wurde entweder im Jahre 1777 zerstört – zu einer Zeit,
in der die Bäckerbruderschaft sich wegen des illegalen Verkaufs von Brot durch
Schmuggler im Niedergang befand, oder zu Beginn des 19. Jahrhunderts, als Napoleon
den Platz neu gestalten ließ und die Zünfte verbot.
Die Gesellschaft des 15.-16. Jahrhunderts basierte auf ausgeprägten ethischen
und moralischen Grundsätzen, wie die persönliche Ehre.58 Wer öffentliche
Ämter bekleidete, musste einen guten Leumund haben, einen guten Ruf und
öffentliches Ansehen genießen, gutes Benehmen haben, durfte weder zu körperlichen
Strafen verurteilt noch an den Pranger gestellt worden sein (2, Cap. X), da
dies seine Glaubwürdigkeit geschmälert hätte. In Padua gab es einen Pranger auf
dem Marktplatz und im Salone des Palazzo della Ragione einen zweiten: die
pietra del vituperio, die für zahlungsunfähige Schuldner gedacht war. Eng mit
dem Begriff der Ehre verbunden war die Praxis der Vereidigung. Man schwor
bei der Amtsübernahme, die mit dem Amte verbundenen Vorschriften einzuhalten,
und als Zeuge oder als Kläger beschwor man Geschehnisse, d. h. man bürgte
vor Gott und den Menschen mit der eigenen Ehre für die Richtigkeit seiner
Aussagen oder Eintragungen (2, Cap. XXIIIJ). In Streitfällen wurde demjenigen
geglaubt, der homo da bene et di bona fama war (2, Cap. XI; 16, 152 u. a.). Es
54 Aus einer von Paola Mar zitierten Urkunde aus dem Jahre 1553 geht aber hervor, dass die
Ca matta lediglich zum Brotverkauf gedient habe. Paola Mar, „Li luoghi per le merci“. Il
sistema delle piazze centrali e i mercati dal XVI al XIX secolo attraverso le fonti documentarie
dell’Archivio di Stato di Padova. In: Bollettino dei Musei civici di Padova
85.1996 (1998), 296-323, hier 301.
55 Im Libro Rosso wird spezifiziert „mit Würfeln oder Karten oder sonst ein Spiel zu spielen“
C 102v, Cap. 21.
56 Libro Rosso, C 103r, Cap. XXIII.
57 Archivio di Stato di Padova: Le fraglie d’arte padovane, Fornari, Busta XIII, fascicolo 95.
58 Vgl. Alberto Tenenti, L’Italia del Quattrocento. Economia e società. Bari: Laterza, 1996,
109-111.
30
war auch die Praxis des Ratgebens, des Vorschlagens von Menschen für bestimmte
Ämter, z. B. eines gastaldo, mit der persönlichen Glaubwürdigkeit verbunden.
Als Korrektiv dazu wurde die Pflicht eingesetzt, dass der Vorschlagende
für mögliche Fehler und Schaden des Vorgeschlagenen aufzukommen
hatte (2, Cap. I).
Von den ältesten religiösen Bruderschaften, von denen die weltlichen
Zünfte abstammen, wurden die Vorschriften der pietas übernommen. Die Mitglieder
mussten nach einer festgelegten Ordnung an den Prozessionen teilnehmen:
I gastaldi … siano queli che vadano in anzi a le procession in sieme cum el
massaro, et da puo li maistri e da puo li maistri i vendadori, e dapuo li vendadori
li fameij che la dita arte lavorano / Et cossi per lo simele a li obsequij funeralj.
59 Es war vorgeschrieben, erkrankte Mitbrüder zu besuchen und zu den
Beerdigungen der Verstorbenen zu gehen. Hierbei war das Tragen von li dopieri
et la chassa da li candelotti et ale chaxe di queloro che moriranno dela fradaya
per far le funeral exequie60 Aufgabe der menevelli. In der behandelten Mariegola
finden sich diese Aufgaben wieder, nur sind sie sehr knapp formuliert (2,
Cap. V,VI).
Bei den Prozessionen und Trauerfeierlichkeiten trugen die Bruderschaften
ihre Banner und ihre Wappen, die ihnen im Jahre 1293 vom Podestà verliehen
worden waren: Normalerweise wurde das Wappen von Padua mit jenem der
Bruderschaft gepaart, oder es war das Bild des Schutzheiligen, welcher das
Wappen der Bruderschaft trug.61 Die fraglia dei pistori war relativ bedeutend
und nahm an den Stadtprozessionen ziemlich weit vorne teil.62
Außer für die Instandhaltung der in ihrem Besitz befindlichen Läden widmete
die Bäckerbruderschaft einen Teil der vorgesehenen Geldstrafen im Allgemeinen
für mildtätige Werke oder Bauwerke: für das Lazarett, welches nach
1555 am rechten Ufer des Brentella-Kanals wieder aufgebaut wurde; für arme
Häftlinge; für Waisenkinder, für welche Sebastiano Giara aus Padua nach der
Pest des Jahres 1526/27 das Krankenhaus der Waisenkinder (ospedale degli orfani
oder dei Nazzareni) gegründet hatte; für il Monte di Pietà; oder in Kriegszeiten
für das Arsenal von Venedig.
Ab dem Ende des 15. Jahrhunderts finden wir im Kodex Erwähnungen
des Pfandhauses: Monte santo oder Monte di Pietà (98, 147). Diese Institution
wurde von den Franziskanern ins Leben gerufen und hatte als Ziel, die Wucherei
59 “Die Zunftmeister sollen jene sein, die gemeinsam mit dem Zunftwart vorne gehen, und
nach ihnen kommen die Meister und nach den Meistern die Verkäufer, und nach den
Verkäufern die Diener, die in diesem Handwerk arbeiten / und genauso soll es bei
Begräbnisfeierlichkeiten gehalten werden.” Libro Rosso, C 98r. Vgl. auch 27, C 22v in der
Mariegola.
60 “die zweiarmigen Kerzenleuchter und die Kassette mit den Lichtern in die Häuser jener
Mitglieder der Bruderschaft, welche verstorben sind, um die Begräbnisfeierlichkeiten zu
begehen.“ Libro Rosso, C 99r.
61 Vgl. Roberti, Le corporazioni 16.
62 Lamon, Le corporazioni 17.
31
mit christlicher Barmherzigkeit zu bekämpfen und gleichzeitig die Juden in der
christlichen Gesellschaft überflüssig zu machen. In Padua und Umgebung waren
die jüdischen und nichtjüdischen Geldverleiher63 zahlreich: Der Verleih erfolgte
durch Pfand auf bewegliche Sachen, manchmal wurden auch Hypothekardarlehen
mit Zinsen zwischen 20 % und 65 % gewährt. Die jüdischen Geldverleiherbanken
waren für Studenten vor allem deswegen interessant, weil sie auch Obligationendarlehen
ohne Pfand gewährten. Mehrmals wurde im 15. Jahrhundert
vergebens versucht, sie aus der Stadt zu vertreiben, oder sie in abgelegene Stadtviertel
zu zwingen, bis 1602/1603 auch in Padua ein Ghetto gebaut wurde.64
Nicht ohne scharfe Polemik innerhalb der Kirche kam es 1462 zur Eröffnung
des ersten Monte in Perugia. In Padua gab es 1469 erste Versuche, welche
durch die politischen und militärischen Geschicke Venedigs gebremst wurden.
Etwa zwanzig Jahre später wurden diese Bemühungen von Bischof Piero Barozzi,
begleitet von den Predigten des Bernardino Tomitano, genannt Bernardino
da Feltre, wieder aufgenommen. So wurde in Padua im Jahre 1491 das Pfandhaus
eröffnet, und 1492 wurde die Fraglia del Monte (Bruderschaft des Pfandhauses)
gegründet.65 Die Zünfte verwalteten das Pfandhaus, und aus den Vertretern
einiger Bruderschaften wurde im Beisein des Podestà und der vier deputati
ad utilia der massarius pignorum (Pfandverwalter) gewählt. Das Darlehen kostete
beim Pfandhaus 5 % für die Armen und Bedürftigen der Stadt Padua, später
wurde es auf die Bürger des contado (des umliegenden Gebietes) erstreckt. Das
Kapital bestand aus Geldspenden, Wertgegenständen, Lebensmitteln, kostbaren
Gewändern, Büchern.
Ab dem Jahre 1497 wurde die Hälfte des Beitrittsgeldes (50 Lire de’ piccoli)
für den Monte di Pietà aufgewendet (33, 147); später wird die Abstimmung
vom 30. März 1604 über die gratia della donzella (Jungferngabe) zitiert, eine
Gabe (Prämie) für die Töchter, Schwestern, Nichten oder Enkelinnen der
Zunftmitglieder. Die Namen der jungen Mädchen, die mit der Gabe bedacht
werden sollten, entweder um Nonne zu werden oder um mit einer Mitgift zu heiraten,
wurden vermerkt, dann wurde über die Vorschläge abgestimmt, und jene,
die gewählt wurden, konnten den vereinbarten Betrag beim Pfandhaus abholen.
Auffallend im bearbeiteten Kodex ist die zunehmende Entmutigung der
Zunftvertreter, wie sie aus den Berichten und Beschlüssen der Kapitelsitzungen
zu entnehmen ist. Einerseits stiegen die Sorgen um das Überleben wegen zu hoher
Abgaben bzw. zu niedriger Brotpreise und die Klagen über mangelnde Disziplin
und Moral bei den Verkäufern in den öffentlichen Läden (z. B. 155, im
Jahr 1624), anderseits breitete sich das Gefühl aus, dass die Zunft nicht nur für
63 Im 13. und 14. Jahrhundert teilte sich Padua mit Florenz von allen Städten Italiens die
Vorrangstellung hinsichtlich Wucherbanken. Dante erwähnt in der Göttlichen Komödie im
Siebten Kreis der Hölle, wo die Wucherer ihre Schuld abbüßen, eben Florentiner und Paduaner
(Gesang XVII, vv. 64-75).
64 Vgl. Antonio Ciscato, Gli Ebrei in Padova (1300-1800). Bologna: Forni, 1967, 76-92.
65 Simioni, Storia 881.
32
die Vertreter der venezianischen Signoria uninteressant geworden war (131G, im
Jahr 1583), sondern auch bei den Zunftmitgliedern selbst (151 im Jahr 1624).
Maße und Gewichte in Padua vor der Einführung des Dezimalsystems
Maße für trockene Substanzen (aridi):66
1 moggio = 3 sacchi (Säcke); 1 sacco = 4 stara (staio); 1 staro = 4 quartieri
(Viertel);
1 moggio = 0,347 Kiloliter (1 Kiloliter = 1.000 kg).
Gewichte:67
Libra grossa (grobes Pfund) für Mehl (109):
1 libra grossa = 12 once (Unzen); 1 oncia = 4 quarti di oncia (Viertelunzen) = 8
ottavi di oncia (Achtelunzen); 1 libra grossa = 486,5 Gramm.
Libra sottile (feines Pfund) für Brot und Mehlspeisen (93):
1 libra = 12 Unzen; 1 Unze = 6 sazi; 1 sazo = 4 Viertel-sazi;
1 feines Pfund (libbra alla sottile) = 338,8 Gramm.
Rechenmünzen:
Die Lira, auch Libbra (Pfund) genannt, d. h. der Venezianische Dukaten, wird
im Jahre 1517 zur Rechenmünze und wird im Verhältnis von 6 lire venete und 4
Soldi berechnet. Gängige Münzen waren der grosso d’argento (denaro grosso),
der am Anfang des 14. Jahrhunderts geprägt wurde; der piccolo (denaro piccolo),
der 1271 geprägt und in Padua verwendet wurde; die bezzi (Kupfermünzen).
Letztere waren venezianische Münzen und einen halben soldo veneto wert.
Das Aufgeld (aggio) auf die Münzen war die Differenz zwischen Nominal- und
Realwert der Münzen auf dem Markt.
Beschreibung des Kodex
Die Mariegola dei pistori di Padova ist ein in braunes Leder gebundener Pergamentkodex.
Er ist mit vier Messing-Beschlägen versehen und besteht aus
66 Aus Petronio Persicin, Tavole di ragguaglio fra ogni sorta di pesi e misure usate nella provincia
di Padova. Padua: Prosperini, 1869, 10 und 32. Da für moggio und staio in den ausführlichsten
zweisprachigen Wörterbüchern wie Bulle-Rigutini, Italienisches Wörterbuch,
Bd. I, It.-Dt. Leipzig: B. Tauchnitz und Mailand: U. Hoepli, 1897 oder Valdimiro Macchi,
Dizionario della lingua italiana, Bd. I, It.-Dt. Florenz: Sansoni, 1984 immer Scheffel vorgeschlagen
wird, ziehe ich es vor, die Termini auf Italienisch zu belassen.
67 Persicini, Tavole 40.
33
etwa 130 Cartae (270 x186 mm), von denen 92 auf der Vorder- (recto) sowie
auf der Rückseite (verso) beschrieben und in der rechten oberen Ecke mit arabischen
Ziffern nummeriert sind. Weitere 13 Cartae sind nicht nummeriert, jedoch
beidseitig beschrieben, die restlichen sind nur liniert (32 Linien). Die ersten
4 beidseitig beschriebenen Cartae enthalten die Indices, die dann aus Platzmangel
auf der Innenseite des vorderen Deckels fortgesetzt wurden. Sie reichen jedoch
nur bis zur Carta 70. Ein Versuch, den Index von da an fortzuführen,
wurde nach zwei Zeilen gleich wieder aufgegeben.
Auf dem Frontispiz (Carta 1) befindet sich eine Miniatur (B 123 x
H 50 mm) mit einer 13 mm breiten Goldumrandung (siehe Titelbild der vorliegenden
Studie). Die Miniatur stellt eine Variante des Emblems (Impresa) der
Republik Venedig dar. Der geflügelte goldene Löwe auf hellblauem Feld hält
statt des Markus-Evangeliums zwei Wappen: das erste (zwischen den Vorderpranken)
ist das der Stadt Padua: ein rotes Kreuz auf weißem Feld. Das zweite
wird vom langen Schwanz des Löwen über dem Wasser gehalten und ist mit
großer Wahrscheinlichkeit das Banner der Bäcker68 von Padua: ein ovales, weißbraun
nach dem Schema A/B/A/B geviertes Wappen. Am Ufer, auf dem drei
Pranken des Löwen ruhen, erkennt man in der linken oberen Ecke der Miniatur
den Turm des Kastells von Padua. Der Löwe ist weiß, mit dunkelgrün-braunen
Flügeln.
Unterhalb der Miniatur befindet sich der Brief des Dogen Cristoforo Moro
an den Podestà Giovanni Gradenigo mit der Bewilligung der Statuten für die
fraglia dei pistori aus dem Jahre 1469.69 Der Brief ist mit roter Tinte geschrieben.
Der erste Text in der Mariegola ist das Statut, das jedes Mal verlesen
wurde, bevor ein neues Mitglied in die Zunft aufgenommen wurde, oder bevor
die neuen Zunftmeister, der Zunftwart oder die menevelli (Boten) auf die getreuliche
Ausführung der in den Statuten enthaltenen Vorschriften eingeschworen
wurden.
Die zahlreichen Urkunden und Urteile über Verfahren, die von der Zunft
in verschiedenen Zeiten geführt wurden, dienten zur ersten Information und zur
Schlichtung von Interessenkonflikten innerhalb der Zunft oder mit der Stadtverwaltung.
Sie werden unter Angabe der Kanzlei, des Kanzleischreibens und
des Schreibers angeführt, weil es sich meistens um Zusammenfassungen handel-
68 Die Annahme, dass es sich um das Familienwappen der Grafen von Collalto handelt,
scheint mir – obwohl die Machart übereinstimmt – nicht gerechtfertigt. Die Grafen von
Collato gehörten zur Mark von Treviso und es ist keine besondere Beziehung zur fraglia
dei pistori in Padua bekannt. Vgl. Giordana Mariana Canova – Giovanna Baldissin Molli –
Federica Toniolo, Parole dipinte. La miniatura a Padova dal Medioevo al Settecento.
Modena: Franco Cosimo Panini Editore, 1999, Nr. 79 in Bezug auf den späteren Kodex in
der Biblioteca civica di Padova.
69 Im Kodex ist das Jahr 1461 zu lesen, da aber die Entsendung des Giovanni Gradenigo als
Podestà von Padua im Dezember 1467 erfolgte, dürfte es sich um einen Transkriptionsfehler
des Schreibers handeln. Anderswo im Kodex wird es richtig erwähnt: 11. März 1469,
6. Indiktion (27).
34
te. Verweise auf ein ausführlicheres Original werden mit dem häufig vorkommenden
Kürzel V3 (videlicet ) gekennzeichnet. Solche Verweise, sowie die nicht
chronologische Anordnung der Texte und die Unvollständigkeit mancher von
ihnen sprechen für den pragmatischen Stellenwert der Mariegola.
Die Eintragungen beginnen gegen Ende des 15. Jahrhunderts und beziehen
sich auf frühere Texte, allerdings hauptsächlich auf solche, die nach der
Machtübernahme Venedigs entweder noch Gültigkeit hatten oder erst verfertigt
wurden. Sie enden abrupt 1624-1626, als der Nachfolgekrieg für die Staaten der
Familie Gonzaga, deren männliche Linie erloschen war, eine große Hungersnot
und dann die Pest mit sich brachte. Die Pest erreichte die Stadt Padua im Winter
1630/31 und endete im Dezember 1631. Die schlimmsten Monate waren Juli
und August, als täglich 14 Karren mit Leichen aus der Stadt befördert wurden.
Zwei Drittel der Bevölkerung und fast alle Bäcker fielen ihr zum Opfer. Das
Brot musste von Venedig über den Brentakanal in die Stadt gebracht werden.70
Die Schrift ist eine Kursivschrift mit Groß- und Kleinbuchstaben, im
Allgemeinen sauber und regelmäßig, einspaltig geschrieben. Es gibt jedoch
mehrere Schreiber und einige Teile des Kodex sind sehr schwer zu lesen. Die
Eintragungen erfolgten zu verschiedenen Zeitpunkten, und die Schrift ändert
sich. Sie wird moderner und flüssiger.
Auf den ersten Cartae werden neben der braunen eine türkise und eine
rote Tinte zum Verzieren und Hervorheben benützt. Türkis hat rein ornamentale
Funktion, denn es erscheint abwechselnd mit Rot in den Großbuchstaben des
Namens des Dogen Christophorus (Moro) auf Carta 1 und in der Initiale der
Konjunktion item bis zu Kapitel sechs (2). Die rote Tinte hingegen verziert und
hebt hervor. In Rot ist der Brief des Dogen Cristoforo Moro mit der Genehmigung
des Statuts der Bäcker geschrieben, rot sind die Kapitelüberschriften und
die Initialen der starren, wiederkehrenden Formel Impero statuimo et ordinemo,
die den Übergang von der Darlegung und Aufzählung der Gründe zum Vorschlag
der abzustimmenden Maßnahmen kennzeichnet.
Im Laufe der Zeit erfolgt die Hervorhebung durch andere graphische
Hilfsmittel, wie zum Beispiel durch unterschiedliche Buchstabengröße, Wortoder
Zeilenabstände, durch Zuhilfenahme von Absätzen oder hängenden Absätzen
(ab 49). Diese Lösungen sind möglicherweise auf die zunehmende Verbreitung
gedruckter Texte zurückzuführen.
Die verwendeten Sprachen sind Latein und Italienisch. Die Urteile und die
von den in den Archiven der diversen Kanzleien aufbewahrten Originalen kopierten
Notariatsakte sind lateinisch mit Ausdrücken aus der Fachsprache der
Bäcker oder der Rechtssprache [z. B. saxonati: gut für die Aufbewahrung gebacken
(4), oder intromiserunt, intromissio: Berufung bei einer höheren Instanz,
70 Im Jahre 1603 zählte die Stadt samt Vorstädten (termini) 35.463 Einwohner, 1625 waren es
31.988, durch die Pest wurde die Einwohnerzahl auf 13.613 reduziert. Das Brot musste auf
dem Dolo-Kanal und über die Brenta-Brücke von Venedig angeliefert werden. Simioni,
Storia 885.
35
um die Annullierung eines Urteils zu bewirken (144)].71 Diese Texte zeigen in
Morphosyntax, Wortschatz und Textstruktur eine gewisse Mündlichkeit auf.
Nach lateinischem Vorbild wurden die Titel der einzelnen Kapitel im Statut geschrieben:
Capitulo primo de la eletion de gli offitiali novi … . Häufig werden
fixe, kodifizierte Formulierungen aus der lateinischen Rechtssprache im italienischen
Text verwendet: … e messa la parte per el prefato M(esser) lo zudese secondo
el consueto nenu(n)c discrepant(ur) fo obtenuta ut justum est (27).
Italienisch sind hingegen das Statut, die Anträge (parti), die vor dem
Kapitel der Bäcker zur Beschlussfassung verlesen wurden, die Bittschreiben, die
meisten Dogenbriefe und all jene Texte, die sich an die Mitglieder der Zunft
richteten. Bisweilen scheint ein Text in beiden Sprachen auf. Das Italienische ist
eine uneinheitliche Sprachvariante aus Venetischem, Italienisch und Latinismen,
die sich unter dem Einfluss von Bembos72 Sprachreform und der Verbreitung
der Druckpresse langsam veränderte. Auch diese Texte zeigen in Ortographie,
Morphosyntax, Wortschatz und Textstruktur die Mündlichkeit auf. Sie sind redundant,
weisen Wiederholungen, Abbrüche und Korrekturen auf, die Verwendung
von Personalpronomina wird der Deutlichkeit halber reduziert zu Gunsten
der Wiederholung der Hauptwörter. Satzbau und Junktion erfolgen nicht planmäßig,
sodass der Faden verloren geht. Nichtsdestoweniger zeigt sich auch in
diesen Gebrauchstexten die Verbreitung des toskanischen Vorbildes, das zur
allmählichen graphischen und syntaktischen Vereinheitlichung der Sprache
führte.
Unbetonte Worte wie Artikel, Präpositionen, Konjunktionen oder Personalpronomen,
die vor allem bei proklitischen Formen zusammen mit dem
Hauptwort geschrieben wurden – z. B. lamita (2), latra mita (2), larte (27), chel
massaro (2, Cap. VII), delliquali (2), landara parte (17) oder daperse (78) –,
werden gegen Ende des 16. Jahrhunderts meistens getrennt geschrieben. Parallel
dazu setzt sich die Verwendung graphischer Zeichen wie Komma, Punkt,
Strichpunkt, Akzent und Apostroph im modernen Gebrauch durch. Abkürzungen
nach lateinischem Muster, die sehr häufig im Statut aus dem Jahre 1437, z.
B. für die Präpositionen per, pro, in, con oder die Buchstaben n und m verwendet
wurden, werden sehr selten.
Die Untersuchung der Sprache ermöglicht die Feststellung, dass der in der
Biblioteca Civica di Padova unter der Signatur B.P. 613 aufbewahrte handschriftliche
Kodex (Kodex B) später zu datieren ist. Er könnte gemäß dem, was
in Text 131B des behandelten Kodex geschrieben steht, nach dem Jahre 1583
71 Boerio, Dizionario 352, Sp. 1; 602, Sp. 1.
72 Pietro Bembo (Venedig 1470-Rom 1547): Humanist, Gelehrter, Schriftsteller und Philologe.
In Venedig nahm er aktiv an den Bemühungen des Druckers Aldo Manuzio teil, um
eine geeignete und ästhetisch schöne Druckform (in Layout, Typen, Papier, Format, Umschlag,
philologisch korrektem Text) für italienische und antike literarische Werke auszuarbeiten.
Er vertrat die These, dass die toskanische Sprachvariante aus dem 14. Jahrhundert
als ausgereiftes, vollständiges und kohärentes System als Vorbild für den Druck zu akzeptieren
sei.
36
begonnen worden sein, d. i. nachdem die Bäckerzunft neue Räumlichkeiten und
einen Altar in der Chiesa degli Eremitani bekommen hatte. Er ist nämlich im
Folio-Format, wie auf der Carta empfohlen wurde. Der Pergamentkodex der
Biblioteca Civica ist anspruchs- und prunkvoller. Der Einband misst H 320 x
B 235 mm, ist aber nicht mehr das Original. Das Blatt misst 310 x B 225 mm;
einige Blätter sind hier nicht in der richtigen Reihenfolge wieder eingenäht worden.
Er enthält zwei kostbare Miniaturen, welche eine Kreuzigung und eine
Pietà mit der Hl. Ursula als Märtyrerin sowie eine Gruppe von betenden Männern
und Frauen, die Bäcker, darstellen. Auch das Frontispiz ist leicht verändert.
Im Abzeichen der Republik Venedig hält der Markuslöwe zwischen den Vorderpranken
nur das Wappen von Padua. Darunter findet sich der Brief des Dogen
Cristoforo Moro in einem Rahmen mit Blumen und Blättern. Das Wappen
der Bäcker befindet sich im Blumenrahmen auf der Seite.
Die Schrift ist eleganter, der Text ist in Nachahmung älterer handschriftlicher
Kodizes zweispaltig, die Linien wurden mit dem Reißstift gezogen. Der
Widerspruch, ältere Kodizes als Vorbild genommen zu haben, erklärt sich einerseits
mit der Verbreitung der humanistischen und Renaissance-Kultur, anderseits
mit der Verbreitung des Druckes. Jene genossen höheres Prestige und unterschieden
sich dadurch von Gebrauchstexten.
Der Beginn eines zweiten Kodizes könnte eine Erklärung für die fehlende
Nummerierung der Cartae beim behandelten Kodex A sein. Ab dem Beginn des
17. Jahrhunderts wäre der Kodex A sozusagen zum Arbeitsexemplar geworden,
der Kodex B zum „Repräsentationsexemplar“.
Eine weitere Bestätigung der Derivation des Kodizes B von Kodex A bilden
die am linken Rand der Statutskapitel (2) handschriftlich hinzugefügten arabischen
Ziffern im Kodex A, die den im Kodex B enthaltenen Kapiteln (einer
Auswahl) entsprechen. So verweist die Eintragung „in statuto“ oder „in libro“
im Kodex A auf die Auswahl aus den Texten, welche später in den Kodex B
übertragen wurden. Auf diese Art wurden Wiederholungen ähnlich lautender
Texte vermieden, wie zum Beispiel der Dogenbriefe des Andrea Gritti vom 19.
und 31. Juli 1537 (6, 7).
Wie es mit den Handschriften berühmter Schriftsteller geschah, so wurde
auch unser Kodex einer sprachlichen Revision unterzogen, aus der ein Text mit
einheitlicherem Sprachregister hinsichtlich Wortschatz, Syntax, Rechtschreibung
und Interpunktion resultierte. Unleserliche oder unverständliche Worte
wurden ausgelassen: z. B. für sotopasere (119 in Kodex A) wurde auf Carta
3673 im Kodex B der entsprechende Raum freigelassen.
Auf lexikalischer Ebene wurden z. B. fixe Formeln aufgelöst und sprachlich
ergänzt zu Gunsten eines besseren Verständnisses. Hier seien zwei Beispiele
angeführt. Fettgedruckt sind die zum besseren Verständnis im späteren
Kodex eingefügten Worte, unterstrichen die später gestrichenen.
73 Die Verweise auf Kodex B finden sich im Text so aufgeschlüsselt: C(arta) und Seitenangabe.
37
Kodex A Kodex B
… che ardisca ne presuma dar pan sopra…..
… sia creduto se le de bona fama con uno
testimonio,
(2, Cap. XVI)
… che ardisca ne presuma dar pan sopra
mercato.. … … sia creduto si el è di buona
fama con un testimonio (Cap. 14)
… d(e)poi ch(e) desideramo ch(e) no(n) lj
siano Jnterottj li ordinj sui, anchor ch(e)
siamo certiss(im)i no(n) siasi p(er) mancharli
ch(e) hano supliato far a cio ch(e) i
no(n) habino causa ch(e) ritornar p(er) questo
causon alla p(rese)ntia dilla S(igno)ria
n(ost)ra …. (6)
… noi che desideramo che non li siano interroti
li ordini sui, ancor che siamo certissimi
non siate per mancarli di buona giustizia
pur acciò che non habbino causa di retornar
per questa causa alla presentia nostra …
(C 6v)
Der Kodex der Biblioteca Civica reicht bis ins Jahr 1792, doch gibt es
nach 1630 nur noch wenige einspaltig eingetragene Texte, hauptsächlich Brottarife.
So wurde im Jahr 1662 der calmiere dei prezzi zusammen mit dem Tarif der
fontegari (Getreidehändler) verzeichnet (C 60r). Im Jahre 1712 ersuchte die
Bruderschaft in Anbetracht des großen Elends, in das sie geraten war, um Aufhebung
des Aufgelds, das auf die Münzen zu bezahlen war (C 62v-63r). Im
Jahre 1774 wurden die Steuern als Anreiz zur Herstellung des Brotes für die
Stadt bis zur neuen Ernte ausgesetzt. Schließlich scheint 1779 ein eingehender
Bericht über die Schwierigkeiten bei der Kontrolle des Brotgewichts auf. Es
wird bedauert, dass das Mehl zu jener Zeit an Gewicht verloren habe und dass es
unmöglich sei, einen Tarif gerecht zu berechnen (C 70v).
Wenn man nur noch einen Vergleich zwischen dem Statut der Bäcker aus
dem Jahr 1437 und dem Statut im Kodex A anstellt, zeigt sich neben kleinen inhaltlichen
Veränderungen als markantester Unterschied die Vereinfachung und
Verkürzung des Textes durch Auslassung ganzer Passagen oder durch allgemein
gehaltene Formulierungen bis zur Verwendung von kolloquialen Ausdrücken.
Im ersten Beispiel entsprechen die Formulierungen i fare el suo offitio (ihr
Amt ausüben), secondo la forma de i statuti (gemäß dem Statut) und tutte le
cose lequal serano de utilita et honore (alles was zur Ehre und Nutzen sein
wird) den zwei längeren Textpassagen, in denen ausgeführt wird, wie die
Zunftmeister den Schwur über die getreue Observanz und Nicht-Verfälschung
des Statuts mit dem heiligen Evangelium in der Hand abzunehmen hätten und
dass „der Nutzen und die Ehre der Republik” keinen Betrug im Brotbacken oder
in der Zuteilung der Verkaufsläden zuließen, sowie dass die Ausführung der
Anordnungen des Zunftwartes in der offenen und äußerst engagierten Verteidigung
der Zunftinteressen bestehen; dass die Zunftmeister nichts in den Kapiteln
anbringen werden, was gegen die Gottesehre, die Dogenherrschaft Venedigs und
das Allgemeinwohl der Bäckerbrüderschaft steht.
Statut 1437 Kodex A
….. Et cossi se faza de qua(r)tiero i(n) quartiero
ch[..] al tuto ne rimagna gastaldo uno
p(er) quartiero/ E debiano subito fata la dita
Item statuemo et ordinemo che li gastaldi uecchi
srano tenuti qua(n)do gli gastaldi massaro
et manouelli intrerano in offitio darli segra38
eletion /queli ch(e) serano eleti ad sancta
dei eva(n)gelia in man de li gastaldi ch(e)
ferano zurare/ ch(e) li statuti li quali sono
descripti in questo volume obs(er)uerano/
e non c(on)trafarano ne c(on)sentirano asuo
podere ch(e) siano c(on)trafati/ anzi deuederano
al tuto ech(e) inon lasserano far fraude
in lo mestiero del pan ne in la diuision dela
cha dalpan /eche li farano le rasone diligenteme(
n)te del massaro/ Edoue i vederano
la fradaya esser inganada i no(n) lo taxerano
/ ma el manifesterano obstandoge al
tuto suo podere/ Ech(e) li no(n) c(on)forterano
cossa in li capitoli ch(e) ipenseno ch(e)
sia c(ontro) lo honore di dio e de la nostra
ducal signoria edel ben et honor de la dita
fraya.
Carta 97v-98r (Cap. II)
mento che i fare el suo offitio fidelmente secondo
la forma de i statuti et che a tutta sua
possanza e fara far observar li soi statuti et
faranno tutte le cose lequal serano de utilita
et honore della nostra Ducal Signoria de
Venetia et del ben comun et de la ditta fratalea
de pistori;
2. (Cap. II)
Im zweiten Beispiel lesen wir, wie im Statut aus dem Jahre 1437 die genaue
Anordung bei den Prozessionen und Begräbnissen angegeben wird. Vorne
sollen die Zunftmeister zusammen mit dem Zunftwart gehen, dann folgen die
Meister und danach die Verkäufer und die Gesellen. Dies wurde in Kodex A
möglicherweise wegen ihrer Bekanntheit ausgelassen:
Statut 1437 Kodex A
Lo officio de i gastaldi intendemo ch(e)
siano queli ch(e) uadano in anzi a le p(ro)-
cession in sieme cu(m) el massaro/ et da
puo li maistri/ e da puo li maistri iue(n)-
dadori/ edapuo li ue(n)dadori li fameij
ch(e) la dita arte lauorano / Et cossi p(er)lo
simile a li obsequij funerali /
C 98r, Cap. II
et che gli gastaldi uadano auanti tutti li altri
della ditta fratalea et siano honoradi et
obediti della ditta fratalea come fano li gastaldi
de le altre fratalee:
2, Cap. V
Im dritten Beispiel wird die abzuwiegende Mengenangabe una man intriega
(eine ganze Hand Brot) als „zumindest drei Brotlaibchen von je vier dinari” definiert,
die man zusammen abwiegen musste, um zu vermeiden, dass eines davon
unter dem gesetztlich statuierten Gewicht lag.
Statut 1437 Kodex A
Statuemo er ordenemo che li caualieri de
mis(se)r lo podesta ouer altro offitiale
aq(ue)sto deputado non posse ne debia pexare
uno pan solo / ma tre al meno ch(e) se
tegnano in sembre da quattro dinari luno
Ese itrouasse alguno pan menor del pexo debito
/ debia no tayar quelo/ e lassarlo a presso
de quelui / achi el fosse trouado/ …
C 103v, Cap XVVIIIJ
… che niuno possa pesar uno pan solo se non
una man intriega;
Item statuemo et ordinemo che non se possa
pesar uno pan solo ma una man intriega se
debia pesar et sel fosse fatto altramente non se
possa far muention alcuna.
2, Cap. XVIJ
39
Die homogene und präzise Sprache des Statuts im Libro Rosso sowie
seine vollständigeren Angaben führen zur Hypothese, dass dieses Statut für den
„gebildeteren“, aber nicht sachkundigen Benutzer aus der Verwaltung war. Hingegen
dürfte das Statut in Kodex A und in Kodex B für den Alltagsgebrauch der
Zunft, für den Eid bestimmt gewesen sein, d. h. für den sachkundigen Benützer,
der nicht viele Erklärungen benötigte.
Schlusswort
Aus der Lektüre der mariegola geht das Bild einer verarmten, entmutigten, gegen
starke Konkurrenz und unwillige Mitglieder kämpfenden Zunft hervor, die
bestrebt war, den status quo im Wirtschaftsleben zu bewahren. Die Zunft verteidigte
ihr Absatzgebiet gegenüber Nicht-Mitgliedern, die versuchten, innerhalb
der Stadt oder vor ihren Toren Brot zu verkaufen. Die Zunft wirkte ausgleichend
und versuchte zu unterbinden, dass reichere Bäcker durch Konzentration oder
Preisbegünstigung die Kundschaft an sich rissen zum Schaden ärmerer Mitglieder,
die dadurch von der Schließung ihrer Backstuben oder Läden bedroht waren.
Sie stellte sich entschieden gegen die Versuche, Zwischenhändler oder
Vertreter anstelle des Zunftmitgliedes arbeiten zu lassen, vor allem wenn es um
die Ausübung des Amtes eines gastaldo oder massaro oder menevello ging.
Dass diese Ämter an Attraktivität und Prestige verloren hatten, möglicherweise
durch den Verlust an politischer Macht, geht klar aus der Entscheidung, ihr Gehalt
und ihre Amtzeit zu verlängern, hervor.
Da die meisten Texte aus dem 16. Jahrhundert stammen, d. h. aus einer
turbulenten, durch viele Kriege gekennzeichneten Zeit, zeigen sie den harten
Kampf der Zunft gegen die Armut, die z. T. eine Folge der erhöhten Steuerlast
zu Gunsten der kriegsführenden Serenissima war. Die wiederholte Forderung
nach einem adäquaten Brottarif stieß oft auf taube Ohren bei den venezianischen
Stadtrektoren und zwang die Bäcker zum mühseligen Weg bis zum Dogen, um
sich Recht zu verschaffen. Der Doge und der venezianische Senat waren eher zu
wirtschaftlichen Zugeständnissen oder zur Anerkennung althergebrachter Privilegien
bereit, als der Zunft politische Macht zu gewähren.
Bibliographie
Handschriften
Biblioteca civica di Padova:
Gli statuti della fraglia dei pistori, manoscritto, BP 613
Archivio di Stato di Padova (ASP):
Statuti della fraglia dei pistori, 1437, in: Liber Rubero Ducali Comunitate
1405-1472, carte 97-104
Fondo fraglie laiche, busta 11/125
40
Le fraglie d’arte padovane, Fornari, Busta 13/95
Wörterbücher
Battaglia Salvatore, Grande Dizionario della lingua italiana, 23 Bände. Turin:
Utet, 1961-2008
Boerio Giuseppe, Dizionario del dialetto veneziano. Venedig: Premiata tipografia
di Giovanni Checchini, 1856
Bulle Oskar – Rigutini Giuseppe, Wörterbuch Italienisch-Deutsch, Deutsch-Italienisch,
2 Bände. Leipzig: B. Tauchnitz und Mailand: U. Hoepli, 1897
Patriarchi Gaspero, Vocabolario veneziano e padovano di termini e modi corrispondenti
toscani. Padua: Stamperia Conzatti, 1775
Macchi Vladimiro (Hg.), I Dizionari Sansoni, Dizionario Italiano-tedesco, tedesco-
italiano. Florenz: Sansoni, 1984
Sekundärliteratur:
Bettini Sergio – Puppi Lionello, La chiesa degli Eremitani di Padova. Vicenza:
Neri Pozza, 1970
Braudel Fernand, Le strutture del quotidiano. Turin: Einaudi, 1982
───, La vita economica di Venezia nel secolo XVI. In: Civiltà veneziana del
Rinascimento. Florenz: Sansoni, 1958
Calore Andrea, La Camatta di Piazza del Peronio. In: Padova e il suo territorio 3
(1986) 14-17
Canova Giordana Mariana – Baldissin Molli Giovanna – Toniolo Federica, Parole
dipinte. La Miniatura a Padova dal Medioevo al Settecento. Modena: Franco
Cosimo Panini Editore, 1999
Cipolla Carlo M., Die gezählte Zeit. Berlin: Verlag Klaus Wagenbach, 1997
Ciscato Antonio, Gli Ebrei in Padova (1300-1800). Bologna: Forni, 1967
Dohrn-van Rossum Gerhard, Die Geschichte der Stunde. Uhren und moderne
Zeitordnung. München: Carl Hanser Verlag, 1992
Gloria Andrea, Il territorio padovano illustrato, copia anastatica del 1862, 2
Bände. Bologna: Atesa Editrice, 1973
———, Statuti del Comune di Padova. Dal secolo XII all’anno 1285. Padua:
Sacchetto, 1872
Lamon Roberta, Le corporazioni padovane di arti e mestieri. Saonara: Il prato,
2006
Levi Pisetzy Rosita, Il costume e la moda nella società italiana. Turin: Einaudi,
1995
Luzzatto Gino, Le vicende del porto di Venezia dal primo Medio Evo allo scoppio
della guerra 1914-18. In: Studi di storia economica veneziana. Padua:
CEDAM, 1954, 1-35
Manetti Saverio, Delle specie diverse di frumento e di pane siccome della panizzazione
memoria pubblicata sotto gli auspici di Andrea Ginori. Venedig:
Zatta, 1766
41
Mar Paola, “Li luoghi per le merci:” il sistema delle piazze centrali e i mercati
dal XVI al XIX secolo attraverso le fonti documentarie dell’Archivio di
Stato di Padova. In: Bollettino dei Musei civici di Padova 85-1996 (1998)
297-323
Persicini Petronio, Tavole di ragguaglio fra ogni sorta di pesi e misure usate
nella provincia di Padova, Padua: Prosperini, 1869
Portinari Angelo, Della felicità di Padova. Padua: presso Piero Paolo Pozzi,
1623
Reinhardt Volker, Die großen Familien Italiens. Stuttgart: Kröner Verlag, 1992
Roberti Melchiorre, Le corporazioni padovane d’arti e mestieri. Venedig: Reale
Istituto nel palazzo Loredan, 1902
Simioni Attilio, Storia di Padova. Padua: Fratelli Randi Librai, 1968
Tenenti Alberto, L’Italia del Quattrocento. Economia e società. Bari: Laterza,
1996.
Zorzi Alvise, La vita quotidiana a Venezia nel secolo di Tiziano Mailand: Bur,
1990
42
Edition der Mariegola
1. BRIEF DES DOGEN CRISTOFORO MORO, 11. MÄRZ 146174
CHRISTOPHORUS
Mauro dei gratia Dux Venetiarum etc. Nobilibus et sapientibus viris Ioanni Gradonico
de suo mandato potestati Paduae et successoribus suis fidelibus dilectis
salutem et dilectionis affectum. Accepimus litteras vestras cum quibusdam foleis
continentibus non ulla statuta et ordines factos per frataleam fornariorum et pistorum
istius nostrae civitatis visaque supplicatione frataleae narrantis dictos ordines
et statuta facta fuisse pro utilitate tam sua quam totius istius nostrae civitatis
et propterea suppliciter petentis ut ea per litteras nostras confirmare et comprobare
dignemur. Visis et litteris vestris quibus affirmatis dictos ordines et statuta
utilia esse ac necessaria tam predictis fornariis quam istae civitati suadentes
et consulentes ut ea confirmemus et approbemus moti precibus et supplicatione
dictae frataleae sed moti praesertim consilio vestro tenore praesentium omnes
istos ordines et statuta ad litteram prout iacent confirmamus et approbamus volentes
et mandantes ut ea inviolabiliter observare et observari facere debeatis.
Has autem litteras vestras cum praedictis ordinibus et statutis subscriptis ad successorum
memoriam registrari faciatis et dictae frataleae restitui.
Datum in nostro Ducali Palatio die XI mensis Martii Indictione II 1461.
2. STATUT DER BÄCKERZUNFT, 1469
(Carta 1v) Infrascripti sono statuti nouamente conditi et ordinati per la fratalea
de gli pistori de Padoa de consentimento de tutti gli ditti pistori et lecti impleno
capitulo de quelli a niuni delliquali alguni de li ditti pistori liquali sono qui infine
descritti non hanno contraditto;
Capitulo Primo de la eletion degli offitiali noui,
Primo perche tra le altre cose che debono essere in la fratalea de gli pistori de
necessita se ha afar gouernatori Impero statuimo et ordinemo che ogni quatro
74 Es dürfte sich um einen Transkriptionsfehler handeln: das richtige Jahr ist 1469.
43
mesi se debbano elezer dui gastaldi et uno massaro et dui manoeli li possano
esser elletti per li gastaldi et uno massaro uecchio cum conseglio de quatro
huomini de la fraglia de li pistori liqual quatro huomini debbano esser chiamadi
per li gastaldi et massaro uecchio. Et se fosse elletto qualche persona che non
uolesse esser gastaldo ouero massaro ouer meneuello che non possa refudar in
pena de lire cinq(ue) per cadauna uolta da diuider la mita alla camera de la nostra
Illustrissima Signoria et laltra mita al denunciante et niente di mancho sia
obligado de acceptar et se el massaro elletto como e ditto di sopra non fusse sufficiente
ouero fuzisse et portasse uia de li beni de la ditta fratalea che allora li
ellettori del preditto sia obligadi nelle suoi beni a refar quello mancasse alla ditta
fratalea;
Capitolo secondo del segramento che si die dare alli officiali noui;
ITEM statuemo et ordinemo che li gastaldi uecchi srano tenuti qua(n)do gli gastaldi
massaro et manouelli intrerano in offitio darli segramento che i fare el suo
offitio fidelmente secondo la forma de i statuti et che a tutta sua possanza e fara
far obseruar li soi statuti et faranno tutte le cose lequal serano de utilita et honore
della nostra Ducal Signoria de Venetia et del ben comun et de la ditta fratalea de
pistori;
(Carta 2r) Capitolo terzo che i gastaldi de la fratalea possano butar rate
quando el sera bisogno;
ITEM statuimo et ordinemo che i gastaldi che i gastaldi della ditta fratalea possano
et uagliano senza congregar alcun capitolo butar rate per scuoder danari
quando el sera necessario et possano etiam spender in fauor et utile de la ditta
fratalea in far fare tutte quelle cose che sarano de bisogno de tempo in tempo in
la ditta fratalea;
Capitolo quarto che i gastaldi della fratalea possano far scuodere tutte le
pene a coloro che saranno desobediente;
ITEM che tutti i gastaldi della ditta fratalea al tempo del suo officio della gastaldia
possano far scuoder tutte le pene le qual meterano a qualunq(ue) della
ditta fratalea che contafara alli ordini;
Capitolo quinto che tutti li pistori della fratalea debbano andare in processione
come fano le altre fratalee;
ITEM statuimo et ordinemo che la fratalea dei pistori debba andar alla processione
lequal se fano in Padoa quando sera comanda ordinatamente come uano le
altre fratalee et che gli gastaldi uadano auanti tutti li altri della ditta fratalea et
siano honoradi et obediti della ditta fratalea come fano li gastaldi de le altre fratalee;
44
Capitolo sesto che tutti quelli della fratalea siano tenuti andar a honorare
ciascadum della fratalea morto;
ITEM statuimo et ordinemo che li gastaldi et massaro della ditta fratalea siano
tenuti al tempo che se douera andar alle pro (Carta 2v) cession preditte et al
tempo che morisse alqun pistore della ditta fratalea delibano andar a comandare
tutti della ditta fratalea che uadano a honorare la ditta processione ouer el corpo
del tal pistore morto et se li ditti meneueli recusasseno de far tal offitio cadano
alla pena de soldi uinti per cadauno et cadauna uolta che contrafaranno laqual
pena se scuoda per gli ditti gastaldi et uada ad utilita de essa fratalea e nientedimeno
ditti meneueli sia obligadi ad andar a comandar come e ditto di sopra;
Capitolo settimo del conto che die tenire el massaro delle robe della ditta
fratalea;
ITEM statuimo et ordinemo chel massaro della ditta fratalea insieme con i gastaldi
siano obligadi de gouernare bene et diligentemente tutte le robe et tenir le
rason de essa fratalea et tenir uno libro su lo quale scriua ouer faza scriuere el
ditto massaro tutti li danari et robe le quale peruegnerano a le mano della ditta
fratalea et tutte le spese se farano per essa fratalea al tempo della sua massaria
accioche cadauno possa uedere de tempo in tempo quello si spende et scuode
per la ditta fratalea;
Capitolo ottauo de gli meneueli siano obligadi a comandar quelli della fratalea
quando sera de bisogno;
ITEM statuimo et ordinemo che gli meneuelli li quali serano elletti come ditto
di sopra siano obligati quando el massaro ouero gastaldi gli comandera andar a
comandare tutti li pistori della fratalea che uengano a capitolo ouero alla procession
ouero a honorare el corpo de alcuno pistore morto et se li ditti meneuelli
elletti ut supra non andarano como a loro sera comanda per li (Carta 3r) ditti
gastaldi cazano alla pena de soldi uenti per cadauno li qual uadano alla ditta
fratalea et possasse scuoder per li gastaldi et massaro et la ditta pena pagada o
non pagada niente li ditti meneuelli siano obligadi andar a comandar ut supra et
debiano pagar ogni interesse che occoresse per non hauer comandato la ditta
fratalea ut supra;
Capitolo nono del pagamento dieno far quelli intrerano nella fraia;
ITEM statuimo et ordinemo che tutti li uendadori delli fornari debiano entrare
nella dita fratalea et debbano pagar esse fratalea soldi uinti per cadauno et sia
tenuti de andare a honorare cadauno corpo de cadauno della ditta fratalea al
tempo della sua morte et alla procesion et pagar le luminarie pagando cadauno
de loro per luminaria la mita de quello pagera suo maestro et non piu et non
siano obligadi a pagar altre spese che occoressero in la ditta fratalea saluo che
45
sel diuentasse maestro pistor allora el debia pagar lire uinti dellequali la mita
uada al lazareto, e laltra mita sia de essa fratalea
Capitolo X. che non possa esser tolto niuno in la fraglia de mala fama o che
sia sta condana corporalmente;
ITEM statuimo et ordinemo che non sia ne possa esser tolto uendadore insieme
in la ditta fratalea et quale sia mala fama ne niuno el quale sia sta condana corporalmente,
Capitolo XJ. che niuno possa chiamar alcuno comprador che uada piu da
uno che da laltro;
ITEM statuimo et ordinemo che li ditti uendadori ouero alcuno de essi non ardisca
ne presuma per alcun modo chiamar alcuno che uada (Carta 3v) al luogo
doue se uende pan chel uada piu da uno che da laltro a comprar pan per el quale
se parta da una botega per andar a laltra et che ciascaduno uendedore che contrafara
caza a la pena de soldi uinti per cadauna uolta la qual pena la mita uada alla
fraglia et laltra mita uada allo accusador sel sera de bona fama et siano tenuti i
ditti uendadore star de inuerno alle sua botege, a, uender pan fino alla segonda
campana che sona de sera et de ista fino alla prima campana et el tempo de lo
ista si comenze de april et finissa per tutto septembrio et lo inuerno comenze de
ottubrio et finissa per tutto marzo et cadauno che contrafara caza alla pena de
soldi uinti de laqual la mita sia de la fraglia et laltra mita de la acusadore et sia
creduto allo accusador sel sera de bona fama,
Capitolo XIJ. che alcuno pistore non possa hauer intelligentia alcuna con
altro pistoro ouero uendador,
ITEM statuimo et ordinemo che li ditti uendadori de li ditti fornari li quali uendeno
pan al luogo deputato per el statuto non possino per algun modo forma et
inzegno hauer cum alguna persona intelligentia alcuna ne cum algun pistore per
laqual intelligentia ouer auantazo el fesse alli compradori del pan el uendesse
piu pan che uno altro alhora el ditto uendador cazi alla pena de liere diese de
pizoli et sia casso de la fraglia,
Et se el ditto uendador fesse tal intelligentia ouero aitantaze como e ditto de sopra
de consentimento o uer comandamento de alcuno pistore al qual lui uendesse
pan in lopreditto luogo alhora el ditto pistor sia casso et caza a la pena de lire
cinquanta delequal pene la mita uada a miser lo podesta et el terzo alla camara et
el terzo al denuntiante;
Capitolo .XIIJ. che alcuno pistore non possa uender se non in li luochi usati
et, a casa de sua habitation,
(Carta 4r) ITEM statuimo et ordinemo che alcuno pistore non posse ne ardisca
per niuno modo uender pan altro che alle case delle sue habitatione doue loro
46
fano el pan manualmente ogni giorno et nelle botege che sono intorno alla loza
che se chiama la panataria et sotto el palazo et non possa uender in niuno altro
luogo in pena de lire diese delle qual la mita sia del denuntiante et laltra mita de
la fraglia;
Capitolo XIIIJ. che ogni fornaro che uende ouer fa uender debia mudar
ogni zorno botega excetto le feste;
ITEM statuimo et ordinemo che chadauno fornaro ouer uendador debiano mudar
le botege ogni giorno saluo le feste accio ogniuno senta del bon et del catiuo
et chi non se mudera ogni uolta caza alla pena de lire cinq* lamita sia del comun
et laltra mita sia del denuntiante
Capitolo .XV. che ciascaduno pistore sia tenuto a douer bolar el suo pan,
ITEM statuimo et ordinemo che cadauno pistor della fraglia el qual face pan a
uendere sia obligado et tenudo a bolar el suo pan del suo segno accio el se possa
conoscer el pan de cadauno fornaro et chi contrafara caza alla pena de soldi uinti
per cadauno et cadauna uolta delaqual la mita sia del comun et laltra del denuntiante;
Capitolo .XVJ. che niuno possa a comprador dar pane sopra ne hauer intelligentia
alcuna;
ITEM statuimo et ordinemo chel non sia alcuno pistore ne uendadore che ardisca
ne presuma dar pan sopra ne ad hosti ne ad altre persone ne hauer intelligentia
alcuna ne lassarli dinari soto (Carta 4v) pena de lire cinquanta de laqual la
terza parte sia de misier lo podesta et la terza parte de la camera et laltra terza
parte del denuntiante et sia creduto se le de bona fama con uno testimonio
Capitolo XVIJ. che niuno possa pesar uno pan solo se non una man intriega;
ITEM statuemo et ordinemo che non se possa pesar uno pan solo ma una man
intriega se debia pesar et sel fosse fatto altramente non se possa far muention
alcuna
Capitolo .XVIIJ. che non se possa uender altro che pan ne zugar doue si
uende pan;
ITEM statuemo et ordinemo che in le botege doue se uende el pan le qual sono
deputade per questo statuto non se debia uender altro che pan ne si debbia zugar
sotto pena de lire tre cadauno et cadauna uolta che contrafara al ditto statuto de
laqual la mita sia del comune laltra mita sia della fraglia,
Capitolo .XIX. che niuno stomegoso possa uender pan;
47
ITEM statuemo et ordinemo che nessuno non possa uender pan ne li luoghi deputati
el qual sia stizoso leuroso o hauesse bruti occhi o altro de bruto suso la
sua persona el qual fosse odioso danoso o stomegoso alli compradori li qual andasse
a comprar del pan et se alcuno pistore desse a uender pan a tal persona
cada alla pena de lire cinq(ue) per cadauna uolta che sera contrafatto de laqual la
mita sia del comun et laltra mita del denuntiante;
(Carta 5r) Capitolo .XX. che se per li pistori fosse domanda el calamiero et
fosse negado possano far el pan secondo corera el precio del bon
for(men)to;
ITEM statuemo et ordinemo che se per i pistori fosse domanda el calamiero de
far el pan per zorni dui auanti a missier lo potesta ouer alli deputati ad utilia
ouero a missier lo zudese delle uittuarie et chel non ge sia dado secundo come
corera el bon formento per li granari et dargelo secundo a forma del calmiero
fatto, che allhora coloro che non ge fal tal calamiero caza alla pena de lire uinticinq(
ue) et passado el ditto termene de dui zorni allora i fornai possano far el
ditto pan al calamiero per quello ualor hauera el bon formanto in suso i granari
delli cittadini et che non possa esser tolto el pan ne fato inuention et se fosse fata
inuention suso quella non se proceda,
Cap. XXJ. che li pistori possano comprar formento doue li piacera per far
pan saluo che in piaza,
ITEM statuemo et ordinemo che cadauno pistor possa comprar formento per
tutta la terra doue uuole per far pan da uendere saluo che in piaza et questo possino
far senza pena alcuna con questo che siano obliga a manifestarlo alli daciari
Cap. XXIJ. che niuno caualiere possa pesar pan fatto per uendere che habia
tre zorni,
ITEM statuemo et ordinemo che i caualieri de messier lo podesta como quelli di
comun ne niuno altra persona non possano pesar pan fatti per uendere che habia
tre zorni et di questosi/ne stia al sacramento de colui che ha el pan a uender et se
altre (Carta 5v) mente sera fatto non uaglia inuention che si fesse ut sopra et se
la fusse fatta suso quela non se proceda,
Cap. XXIIJ. che se debia dar fede ali libri et tessere de ditti pistori fino alla
summa de lire diese
ITEM statuemo et ordinemo se per caso fosse che li uendadori preditti ouer pistori
desse in credenza pan ad alcuna persona como se fa de zorno in zorno et
per quella tal persona fosse negado quello hauesseno habuto in credenza alhora
se creda al libro ouero tessera de quelli pistori ouero uendadori fina alla suma de
lire diese per suo sagramento secondo el ditto pistore o uero uendadore de bona
48
fama domente che i domanda iudicialiter tal debito dal di del contrahere de
quello infra anni doi,
Cap. XXIIIJ. Che ciascaduno el quale uora intrar nella fraglia sia obligado
pagar lire uinti;
ITEM statuemo et ordinemo che sel sera alcuno che uoglia intrar in la fraglia di
fornari debba pagar lire uinti in termine de quatro mesi et pagar ogni mese la
rata et de dar bona segurta de pagar le ditte lire uinti,
Cap. XXV. Che non se possa pesar brazedeli ouero fugaze per li caualieri;
ITEM statuemo et ordinemo perche molte uolte accade per noze et pasti se facesse
ouer per infermi far brazedeli i qual più tosto se fa per comodo de quelle
persone che fa noze ouer sono infermi che per utilita che habia i pistori impero
se per caso fornaio (Carta 6r) alcuno fesse brazedeli che alcuno caualiere ne altre
persone possa pesar li ditti brazadeli et quelli farli senza calamiero et che de
questo non se possa far inuention alcuna et se inuention alcuna fosse fatta suso
quella non se debia procedere;
Capitolo XXVJ. che non se possa pesar fugaze,
ITEM perche quando el se fa fugaze quelle non se puol far a peso che le stia
perche le calano piu che non fa el pan impero se statuisse cha da mo auanti el se
possa far fugaze a onzi do manco che non e, el calamiero del pan che sera la
mita et quelle tal fugaze fosse pesa per alcuno caualiere fosse onzi do de manco
chal calamiero del pan quale non possa tuore et non possa denuntiare et sel denuntiara
suso tal denontia non se proceda,
3. STATUT DER BÄCKERZUNFT, 1261
In volumine novo statutorum comunis Paduae sub Rubrica XIIII libri
primi de gastaldionibus et frataleis.
Potestate domino Marco Quirino M.CC.LXI arte aliqua publice et continue vel
quae in determinatione Vicarii Domini Potestatis aliquis uti non possit nisi sit in
fratalea ipsius artis et gastaldiones teneantur recipere in sua fratalea omnes et
singulos eiusdem artis volentes intrare et aliquis qui non velit intrare in fratalea
artis sue non possit uti arte illa et si dubium esset de aliquo utente aliqua arte cui
frataleae convenientius deberet applicari determinari debeat hoc per vicarium
domini Potestatis et gastaldiones teneantur dare stationes cuiusquam ingresso in
fratalea sua si habeat stationes vacantes et pro introitu alicuius frataleae nihil
possint ei recipere gastaldiones nisi id quod hactenus observatum est per sua
statuta, et quandocumque aliquis non voluerit uti arte illa (Carta 6v) non teneatur
deinceps esse de fratalea ipsius artis dummodo hoc denuntiaverit suis gastal49
dionibus vel syndico ipsius frataleae de qua voluerit exire et nulla mulier possit
cogi ad intrandum fratalea et sit praeci… (?)
4. BROTTARIF, 1434
Determinatio et ordo del Calamerio panis Rubrica.
Calamerium panis bene cocti et saxonati sub Magnifico Domino Marco Dandulo,
IN N O mine Domini Nostri Iesu Christi M.CCCC.XXXIIII Indictione XII de
mandato Magnifici et praestantissimi uiri D. Marci Dandulo huius nostrae regiae
urbis praetoris Dignissimi factum siue calculatum calamerium pannis (sic!) cum
matura et diligentissima deliberatione praefati Magnifici Domini potestatis necnon
sapientum tunc ad utilia deputatorum Dominorum Victoris de Maynardis
Iacobi de Mussatis Chechi de Leone legum doctorum et virorum primariorum ac
patricii Antonii de Ovetariis astantibus Domino Gabriele de Pergamo iudice
victualium S. Andrea de Arimino milite praefacti Domini potestatis ac etiam
Christophoro de brauis Comite aualibus, Paulo de Cumis, Francisco expenditoris,
Antonio Biatici, Almerico Sartore, Bernardino Asirico, Antonio Smania
merzario tunc sapientum ad utilia deputatis sub hac forma sequitur,
Sel formento ualera .XII. soldi el staro el soldo del pan de e(ss)er Onz. XXVIIJ,
Per soldi .xiiij el staro, onz.xxvj
Per soldi .xvj el staro, onz.xxiiij
Per soldi .xviij el staro, onz.xxij
Per soldi .xx el staro, onz.xx
Per soldi .xxij el staro, onz.xix
Per soldi .xxiiij el staro, onz.xviij
(Carta 7r) Per soldi .xxvj el staro,
onz.xvij
Per soldi .xxviij el staro, onz.xvj
Per soldi .xxx el staro, onz.xv
Per soldi .xxxij el staro, onz.xiiij
Per soldi .xxxiiij el staro, onz.xiij
Per soldi .xxxvj el staro, onz.xiij
Per soldi .xxxviij el staro, onz.xij
Per soldi .xL el staro, onz.xij
Per soldi .xLij el staro, onz.xj
Per soldi .xLiiij el staro, onz.xj
Per soldi .xLvj el staro, onz.x
Per soldi .xLviij el staro, onz.x
Per soldi .L. el staro, onz.viiij
50
Per soldi .Lij el staro, onz.viiij
Per soldi .Liiij el staro, onz.viij
Per soldi .Lvj el staro, onz.viij
Per soldi .Lviij el staro, onz.vij
Per soldi .Lx. el staro, onz.vij
Accio che ciascaduno habia uero intendimento che a questo calamiero el ge tansado
soldi otto per ogni staro, e, piu die rendere la farina in pan cotto circa soldi
ij per le remole.
5. GESUCH AN DEN DOGEN, DAS CAP. XX. DES STATUTS VON 1469 EINHALTEN
ZU LASSEN, 10. MÄRZ 1535
(Carta 7v) (Carta 8r) In Dei Nomine Amen
Nos Leonardus Sanuto, Ioanes Marcus de Molino et Franciscus Salamono auditores
advocati provisores et Syndici generales Terre Firme Illustrissimi Ducis
Domini Venetiarum etc. Audita ac intelecta requisitione coram Nobis facta per
expertem Iuris Ducalis Dominum Lucam de Salionibus Requirentes nominibus
fornariorum et pistorum huius civitatis Padue ibidem praesentium et instantium
atento quod pluries per deputatis super hoc non observentur eis ordines et provisiones
sibi concessi per Serenissimum Dominum Venetiarum et praecipue capitulum
et ordo positus et registratus in Libro matricule ipsorum fornariorum
ad L. quinque sub Rubrica et capite XX incipientes ita statuemo et ordinemo che
se per i pistori fosse domanda el calamiero de far il pan per etc. et finientes in
hiis verbis videlicet et se fosse facta invention suso quella non so procieda, et
quod contra formam ipsius capituli et ordinis condamnentur ac indebite ab eis
pecunie sue extorquentur quod est De Directo Contra mentem et voluntatem Illustrissime
Domine ac preter formam et continentiam eiusdem capituli et ordinis
una cum aliis confirmatis ex litteris Ducalibus superinde emanatis ac in principio
Dicti libri registratis et propterea pro suffragio a nobis petentes confirmationem
praedicti ordinis ad plenum ut loquitur. Unde mature considerata ipsa honesta
Requisitione et viso ipso capitulo et ordine superque eo adhybita diligenti
consideratione ac visis praenominatis litteris Ducalibus Datis sub die XI martii
1461 quibus inherentes et superinde viribus magistratus nostri utentes pronuntiando
confirmamus Dictum capitulum et ordinem superius declaratum ac pro
confirmato haberi volumus et terminamus. Ita quod de cetero suum integre sortiatur
effectum precipientes vobis spectabilibus Domino Petro Geno potestati ac
Domino Iacobo Cornelio capitaneo Paduae ac successoribus vestris quatenus in
futurum dictum ordine(m) et capitulum ut premitur declaratum observetis ad
unguem ut iacet ab omnibus inviolabiliter observari faciatis in omnibus et per
omnia ut in eo continetur.
Ex officio syndicatus die X mensis Marcii MDXXXV
51
Iohannes Baptista […] notarius
officii syndicatus mandato subscripsi.
6. BRIEF DES DOGEN ANDREA GRITTI, 19. JULI 1537
(Carta 8v) Andreas Gritti Dei gratia Dux Venetiarum etc. Nobilibus et Sapientibus
viris Nicolao Morenico de suo mandato potestati et Iohanni Delphino Capitaneo
Paduae fidelibus dilectis salutem et dilectionis affectum se hano doluto
alla p(rese)ntia della S(ign)oria n(ost)ra li panecogoli di q(ue)sta citta ch(e) nel
vender del pane, seconde, ch(e) alzano et bassino lj precij dil for(men)to no(n) li
vien seruato q(ue)llo ch(e) desponeno li ordenj et matrigola sua supliandone dj
opportuna prouision, d(e)poi ch(e) desideramo ch(e) no(n) lj siano Jnterottj li
ordinj sui, anchor ch(e) siamo certiss(im)i no(n) siasi p(er) mancharli ch(e) hano
supliato far a cio ch(e) i no(n) habino causa ch(e) ritornar p(er) questo causon
alla p(rese)ntia dilla S(igno)ria n(ost)ra hauimo voluti far la p(rese)nte et vj
co(m)mitimo ch(e) debbiasi far li siano seruatti et dilligentemente exiquiti li ordinj
statuti et marigola sua, si como e sta s(er)uato p(er)il passatto, quali no(n)
lassensi li siano in parte alguna violati et quando hauisti alcuna cosa in contrario
ne scriueritti.
Datum in nostro ducali palatio die XIX Iulii indictione X MDXXXVII.
Respondente (?), die 22 Iulii 1537
[…]
7. BRIEF DES DOGEN ANDREA GRITTI, 31. JULI 1537
Andreas Gritti Dei gratia Dux Venetiarum etc. Nobilibus et Sapientibus viris
Nicolao Morenico de suo mandato potestati et Iohanni Delphino capitaneo fidelibus
dilectis salutem et dilectionis affectum, Li panerogolj dj q(ue)sta citta
n(ost)ra vinutj alla p(rese)ntia dilla S(igno)ria n(ost)ra si hano duluto ch(e) p(er)
voj gli siano alterati li ordinj suj et matrigola, no(n) gli essendo p(er)misso ch(e)
possino vender il pan allj p(re)ti ch(e) p(er) ditti ordinj e preuisto secondo lj precij
dellj for(men)to ch(e) sonno alla ghornata, per il ch(e) haui(n)do noj inttiro a
preso quanto (Carta 9r) ch(e) p(er) vostri ch(e) dj xxiiij dil p(rese)nti jn matiria
lj p(re)fatti panerogolj rispondendo ali grauami loro, ne hauitti dechiarrito,
hauimo diliberato scriuiruj queste n(ost)re p(er) le q(ua)le ui co(m)mettemo
ch(e) p(er) i detti panirogolj circa il vinder del pan debati obsiruarli jnuiolabilmente
q(ues)to ch(e) disponono lj statutj et matrirola suo et cossi exiquitisi p(er)
esser q(ues)to il voler d(e)lla s(ign)oria n)ost)ra
Datum in nostro ducali palatio die ultimo Iulii indictione Xma M.D.XXXVII.
52
8. SPRUCH DES PODESTÀ NICOLA MOCENIGO ZU GUNSTEN DER
BÄCKERZUNFT, 1. AUGUST 1537
1558 indictione 2a die 14 Octobris
Respondente die primo Augusti 1537
[…]
Exemplum sumptum ex actis Domini Iohannis Pauli Zuppani notarii litterarum
sigilli Paduae sub anno domini 1537 indictione decima
Die Iovis primo mensis Augusti de mane
Magnificus et clarissimus dominus Nicolaus Morenico Paduae potestas dignissimus
sedens in sala sue residentie Auditis partibus infrascriptis videlicet magistro
Iohanne furnario de contrada pescariarum et magistro Domenico furnario de
contrada Domi(?) gastaldione fratalee furnariorum Padue et pro ea interveniente
ex una et domina … dicta la Gastalda venditrice panis ex altera. Declaravit quod
[…] mulier vendere non possit panes nisi prius subiaceat fratalee et ordinibus
dictorum furnariorum et illos vendat in locis et stationibus consuetis et aliter non
possit vendere …
[…]
Ego Paulus Zupanus notarius suprascriptus exemplum
suprascriptum cum originali concordare inveni Ideo in fidem
manu propria me subscripsi.
Ego .. […]
9. SPRUCH DES PODESTÀ FRANCESCO VENIER, DEMGEMÄSS
NICHT-MITGLIEDER DER BÄCKERZUNFT KEIN BROT VERKAUFEN DÜRFEN,
8. OKTOBER 1537
(Carta 9v) Exemplum sumptum ex actis Domini Iohannis Baptistae de Bradiolo
notarii sigilli Paduae sub anno Domini 1537 indictione decima
Die Lunae 8 mensis Octobris de mane
Magnificus et Clarissimus Dominus Franciscus Venerius Paduae potestas dignissimus
per antea auditis Iohanne pistore de contrata Sanctae Luciae ac Bernardino
pistore de contrata Sancti Leonardi gastaldionibus et nomine totius fratalee
pistorum indolentibus quod contra formam concessionum privilegiorum et
statutorum ac aliarum ordinationum dictae frataleae ad damnum et praeiuditium
illius est introducta quaedam corruptela per quosdam particulares non descriptos
in dicta fratalea minusque substinentes aliqua onera vel gravedines cum ipsa
fratalea, qui audent facere et vendere aut fieri et vendere facere panem diversi
generis eis prohibiti per ipsos ordines et praecipue frumenti. Et propterea cum ad
praesens Deo optimo auspice civitas haec Paduae non reperiatur oppressa penuria,
qua per elapsum ob temporum turbulentias, et malos re collectus vexata fuit
petentibus per eius magnificentiam pronuntiari, et declarari statuta et ordinationes
dictae frataleae pistorum fore, et esse observanda, et exequenda prout sem53
per fuerunt observata, et subinde declarari quod aliquis qui non sit de fratalea
pistorum praedictorum, et non substineat onera et gravedines prout substinent
alii pistores illius non possit, nec audeat per se vel alium modo aliquo vel ingenio
facere vel vendere aut fieri vel vendi facere panem sibi prohibitum per ipsos
ordines et statuta videlicet ex farina frumenti granata mezzanorum, seu alicuius
alterius mixturae dependentis a frumento, sed vendictionem et confectionem panis
huiusmodi qualitatis spectare ad pistores dictae frataleae et fieri posse per
pistores dictae frataleae substinentes onera et gravedines quae et quas non substinent
huiusmodi particulares in ipsa fratalea (Carta 10r) non descripti quoniam
aequum est quod incommodum patiens commodum quoque sentiat ex una. Auditisque
ex alia Ambrosio venditore panis et Petro de Voltolina una cum quadam
dicta la gastalda venditoribus ut supra asserentibus revera se non esse conscriptos
in ipsa pistorum fratalea, nec substinere onera, quae ipsa fratalea substinet,
sed semper fecisse panem de mixtura vendendum potius causa ubertatis quam
causa contrafaciendi ordinibus dictae frataleae pistorum et ex quo hoc non tendit
ad illius damnum petentibus declarari minime fieri debere petita parte dictae
frataleae et demum quod ipsi possint vendere pro ut fecerunt rationibus ibidem
dictis et allegatis. Tandem visis dictis statutis frataleae pistorum cum quam pluribus
aliis ordinibus illius, et attento quod Deo duce civitas haec penuria non est
oppressa prout per ellapsum PRONUNTIAVIT ET DECLARAVIT statuta et
ordines praedictae frataleae pistorum fore et esse observanda, ut iacent et exequenda
et subsequenter quod ipsi Ambrosius, Petrus, et Gastalda, seu quicumque
alii qui non sint de ipsa fratalea pistorum et non substineant onera et gravedines
cum ipsa fratalea pro ut faciunt pistores illius. Non audeant decetero, nec
possint modo aliquo facere aut vendere seu fieri aut vendi facere panem de farina
frumenti granata mezzanorum, et alterius mixturae dependentis a frumento.
Sed hoc spectet pistoribus dictae frataleae, ut par est iuxta formam dictorum
suorum statutorum et ordinum, et in omnibus ut petitum et per gastaldiones dictae
frataleae duratura praesenti declaratione in arbitrio suae Magnificentiae et
successorum secundum occurentias temporum.
[…]
10. BESCHLÜSSE DES BÄCKERKAPITELS, 21. OKTOBER 1537
(Carta 10v) Exemplum sumptum ex libro extraordinariorum officii damnorum
datorum sub regimine magnifici et Clarissimi Domini Francisci Venerio Paduae
potestatis dignissimi sub anno Domini
1537 indictione decima die dominica XXI mensis Octobris Paduae in capitulo
solito frataleae pistorum in quo interfuerunt personae ad numerum XXXVIIII
etc.
Coram spectabili iuris doctore Domini Ioanne Francisco de Armano honorabili
iudice victualium et damnorum datorum Magnifici et Clarissimi Domini Francisci
Venerio Paduae et eius districtus potestatis dignissimi convocatum fuit capitulum
frataleae praedictae causa faciendi infrascripti et pro infrascriptis
54
Et facendo spesa sup(er)flua ala n(ost)ra fraia pradita de tenir uno aduocato salariado
qual pochissimi uolte si adopera, perho uolindo obuiare atal spesa landara
la p(ar)te sel si die cassare ouer confirmare tal aduocato, chi uoli ch(e)l sia confirmado
metti nel bussolo uerdi, et chi uole chel sia casso metti nel bussolo
rosso:
Quae pars abalotata habuit in piscide rubra fauorabilia suffragia ad numerum
triginta quinque et in piscide uiridi quattuor, et sic obtenta:
Ite(m) e(ss)endo una altra spesa sup(er)flua ad essa fraia p(er) hauer dui sinici
salariadi p(er)he uolindo alleuiar tal spesa ad essa fraia landara la parte sel si die
cassar tal sinicj ouer no, chi uoli ch(e) siano cassi metta nel bussolo rosso et chi
uole che stiano tal sinici meta nel bussolo uerde:
Quae pars abalotata habuit in piscide rubra suffragia fauorabilia ad numerum
triginta et in piscide uiridi nouem.
(Carta 11r) Item landara la parte chel no(n) sia fornaio niuno qual porti pani
impiaza, ne le zerle ch(e) intermeno de mejahora non snodi il suo pan sul suo
balchon ouer ne la sua botega et non tengi il pan né la zerla sotto pena di lire
cinq(ue) da e(ss)er diuisa p(er) terzo, un terzo alo accusador, un terzo al
sp(etabile) D(omino): Judice d(e) la uictuaria et un terzo ala fraia n(ost)ra:
Quae pars abalotata habuit in piscide rubra suffragia favorabilia ad numerum
triginta sex et in viridi contraria tria.
Ego Camillus Fortuna notarius coadiutor
dicti officii feliciter ex autentica examinatione (?)subscripsi.
11. ANTRAG AUF WIDERRUF DER VEREINBARUNGEN, DIE GEGEN GEWÄHRTE
PRIVILEGIEN VERSTOSSEN, 27. JUNI 1404
(Carta 11v) Copia partis capte in excelso consilio decem die X.X.VIJ. Junij
M.CCCC.IIII
Adit pars quod omnes partes tam de rectoribus quam de quacumque alia re
contra pacta, privilegia vel concessiones per nos subditis nostris factas penitus
sint revocate et pro revocatis in totum habeantur et propterea ordinetur et statuatur
quod decetero poni non possit quicquam contra pacta promissiones vel privilegia
quae et quas subditi nostri a nobis habent. Et si opponerentur non valeat
nec teneat nisi positum sit per quatuor consiliarios duo capita de quadraginta
adminus et captum per tres partes consilii. Et si quis contrafecerit cadat de ducatis
mille et baniatur de maiori consilio et privetur omnibus officiis et beneficiis
per quinque annos et non possit presens pars revocari.
12. MILDERUNG EINES GEGEN EINEN GASTWIRT ERGANGENEN URTEILS,
19. APRIL 1547
(Carta 12r) Exemplum
55
Spectabilis et generose vir. Sub die .4. instantis. Visis scripturis et attenta responsione
advocati phiscalis factum sub die 28 Ianuarii proxime praeteriti, Qui
respondit quod fiat ius. Laudavimus condemnationem per eundem latam contra
Andream Salvagninum hospitem in Villa Curtis districtus potestatiae plebis
sacci, qua ad querellam D. Antonii de S. Lazaro eum condemnavit in libris viginti
dividendis etc. ut in ea mitigando condemnationem ipsam in libris tribus.
Quare spectabilis vir requirimus ut mitigationem ipsam ut supra per nos factam
exequatur et observet.
Venetijs die .19. Aprilis .1547.
Marcus Antonius Quirino etc.
[…]
Spectabili et generoso Domino Delphyno Delphyno Paduae potestati honorabili
Factum fuit mandatum de ipsa mitigatione in forma etc.
die suprascripta.
Paulus Franciscus Cardelinus
notarius Cancellarie
13. VERBOT, ÄMTER DURCH VERTRETER AUSZUÜBEN, 10. MÄRZ 1536
(Carta 12v) In dei nomine amen. Nos Leonardus Sanuto Joannes Marcus de Molino
et Franciscus Salamono auditores advocati provisores et syndici generales
terrae firmae Illustrissimi ducis domini Venetiarum audita petitione et requisitione
nobis facta per intervenientes pro frataleis civitatis Paduae indolentes dicto
nomine a certo tempore citra innotuisse quandam corruptellam damnosam ipsis
frataleis et hominibus earum quia comilitones spectabilis comunitatis Paduae
eorum officium ne dum personaliter sed et per substitutos exercent et exercere
faciunt a quibus pauperrimi subditi ut plurimi depredantur et illicite extorqueantur
ob quod inconvenientes per gravissimum consilium primo provisum
fuit ipsos comilitones per substitutos tale officium minime exercere posse et super
hoc implorata esse magistratus nostri et cum instantia presentium dicto nomine
provideri Unde mature considerata ipsa requisitione ac visa parte et provisione
praefacti consilii diei 14 Februarii 1447 tenore ut in ea Cui inherentes pro
utili et bono publice et ut obvietur murmurationibus et inconvenientibus que de
facili occurrunt et occurrere possunt ac provideatur indemnitati pauperum Confirmando
partem predictam ad unguem ut iacet Terminamus quod prefacti comilitones
nullo modo aut ingenio exercere possint eorum officium per substitutum
aliquem cuius qualitatis et conditionis esse velit sed teneantur et debeant
ipsi comilitones personaliter eorum officium exercere sub pena privationis officii
ac pena contenta in parte et provisione supranotata.
Paduae ex officio syndicatus die Xa Martii 1536
(In statutis)
Johannes Baptista de Grottis notarius officii syndicatus mandato
56
14. WIEDEREINTRITT IN DIE BÄCKERZUNFT, 1. JUNI 1491
(Carta 13r) Exemplum ex actis magistri Iohannis Iacobi de Cona notarii ad offitium
sigilli in 1491. Indictione nona die Mercurii primo mensis Iunii de mane;
Magnificus et generosus Dominus Melchior Trivisano Paduae potestas Audito et
intellecto Egregio Causidico Iacobo a Sancto Fermo Fonticario nomine frataleae
clibanauiorum Paduae ex una dicente et se agravante de quadam sententia facta
per Dominum Iudicem victualium in favorem Magistri Mathei fornarii filii Sancti
Petri de contracta Sancti Firmi. Eo quia predictus Matheus non uxauit (sic!)
artem pistorie per bienium prout in litteris Illustrissimi Ducis Domini Venetiae
Datis sub anno 1490 XXX. aprilis et ipse Dominus Iudex pronuntiavit et declaravit
ipsum Matheum fore dicte habilem ad ingrediendum dictam frataleam: Et
quia tria capitula continentur in ipsis litteris pro comoditate dictae frataleae et
bono universali: Propterea petiit dicto nomine iure remediis sibi de opportuno
remedio provideri. Quod ipsa tria capitula in ipsis litteris contenta exequantur et
suum effectum sortiri deberent ut ne ipsa paupercula fratalea destruatur. Et audito
dicto Matheo dicente quod causa ipso iudice fidem fecit de ligalitate (sic!)
et sufficientia sua et quod paratus est solvere libras viginti contentus in dicta
sententia et multis aliis hinc inde dictis. Et visa dicta sententia ac visis dictis litteris
cum dictis capitulis in ea contentis et omnibus consideratis et habita super
inde convenienti informatione laudavit et approbavit ipsam sententiam et mandavit
ipsa tria capitula observare debet Pro ut in dictis litteris continetur.
Ego Jdem Johannes Jacobus, subscripsi.
15. VERBOT, FÜR SCHULDNER BROT ZU BACKEN, 27. MÄRZ 1487
(Carta 13v) Quod aliquis ex pistoribus non coquat panem alicui debitori alterius
pistoris pro coctura panis etc.
M.CCCC.LXXXVIJ. Die XXVIJ Martij Magnificus et Clarissimus Dominus
Antonius uenerius pro Illustrissimo et Excellentissimo Duce Domino Venetiarum
etc. Dignissimus potestas Paduae intellecta supplicatione magistri Stelle
fornarii et sociorum gubernatorum et nomine fratalee pistorum Paduae requirentium
confirmationem Capituli tenores subsequentis Solemnitatis in eorum capitulo
capti ad comoditatem et necessitatem ipsius fratalee. Visa continentia ipsius
capituli habitoque colloquio cum Spectabili Domino Georgio de Grivis iudice
suo ad victualia qui interfuit in dicto capitulo referente illud fore utile et in honestatem
continere et servatis servandis solemniter captum fuisse. Tenore praesentium
illud et contenta in eo confirmavit et Terminando confirmat et approbat Ita
quod de cetero valeat et teneat suumque sortiatur effectum et executionem iuxta
illius seriem Cuius tenor talis est videlicet: M.CCCC.LXXXVJ. Die XIIIJ mensis
Septembris congregati coram Spectabili Domino Iudice Victualium super
podiolo canonice ecclesie maioris solito ad faciendum capitulum pistorum in
quo quidem capitulo interfuerunt persone XLVI idoneae ad dandum vocem in
57
capitulo predicto, et exercentes officium pistoriae. In quo quidem capitulo propositum
fuit per magistrum Bartholomeum fornarium ad crosariam massarium
dictae frataleae Quod sunt nonnulli in hac civitate Paduae quibus ipsi pistores
coquunt panem et faciunt eis habilitatem ad solvendum. Et cum ipsi sunt debitores
ipsi pistoribus pro eorum mercede coquendi panem et ipsi pistores petunt eis
satisfieri recusant et non solvunt dicendo e andaremo a cuoser in altro luogo et
vadunt ad coquendum ad alium pistorem absque eo quod satisfaciant debitum
ipsis pistoribus in grave damnum et preiudicium ipsorum omnium pistorum et
frataleae. Cum aliqui predictorum sic facientes sint de non subiectis foro seculari.
Ideo captum fuit in dicto Capitulo sic unanimiter contentantibus nemine
eorum dissentiente.
(Carta14r) Quod nemo ex ipsis pistoribus dictae frataleae possit coquere panem
aliquibus personis cuiuscumque condictionis existant, qui sint, vel fuerint debitores
alicuius ex ipsis pistoribus pro mercede coquendi: nisi prius ipsi debitores,
et volentes coquere panem prius satisfecerint priori pistori cui erant debitor: Sub
poena cuilibet pistori contrafacienti huic praesenti parti de solvendo id quod talis
debitor debebit alicui pistori occasione coctiones panis. Et hoc postquam erit sibi
denuntiatum quod non debeat coquere panem. Et etiam sic observetur. Quod
nullus possit coquere alicui debitori occasione predicta, nisi semel tantum post
denuntiationem ei factam etc. Presentibus D. Hieronymo de Mulio artium doctore
et Alouisio de Cataro precone palatij testibus etc. et vocatis suprascriptae
pronuntiae etc.
Joannes de Zagis de castrofranco nottarius et coadiutor in cancellaria prefati
Magistri Domini potestatis suprascriptam terminationem et capitulum ex actis
ipsius cancellariae fideliter in hanc publicam redigi formam etc.
16. BESCHLUSS, DASS ALTES BROT UND PAN BUFFETTO NICHT KONFISZIERT
WERDEN DÜRFEN
Parte del panduro
Item statuemo et ordinemo che de cetero non se possa tuore el pan duro che
possa calare ogni giorno un quarto da un onza per man di pan et staga al sacramento
de cadauno che a el pan a uendere sia pistore ouero uendadore essendo
huomo de bona fama con el suo sacramento
It(em) sel ditto pan fusse tolto non se possa denuntiare et sel se denuntiasse non
sia ualida la denuntia:
Ordine di fare bufeto
Item statuemo et ordinemo che cadauni fornaro possi far pan buffetto che sia
naturale do onze mancco che laltro pan perche non puol mantenire el peso perche
el se fa piu per amaladi et per zentilezza che per guadagnio et sel fusse tolto
non se possa denuntiare et sel fosse denuntiato non sia ualida la denuntia.
58
17. BEKRÄFTIGUNG DER VERBOTE, MEHR BROT ALS FESTGELEGT
AUSZUGEBEN UND IN DIE BÄCKERZUNFT OHNE ZWEI JAHRE PRAXIS
EINZUTRETEN, 9. DEZEMBER 1489
(Carta 14v) M.CCCC.LXXX VIIII. Die Mercurii VIIII mensis Decembris Magnificus
et Clarissimus Dominus Christophorus Duodus dignissimus potestas Paduae
pro Illustrissimo et Excellentissimo Domino Duce Venetiarum etc. Intellecta
requisitione in Gerardi Theutonici pistoris de contrata Heremitanorum et
magistri Georgii Fructaruoli pistoris de contrata Carmelitarum Paduae tanque
sindicorum assertorum frataleae seu schole pistorum dicte civitatis Paduae et
nomine universitatis dictae frataleae instanter petentium et supplicantium per
eius Magnificentiam confirmari debere ad rei validitatem et robur quedam capitula
et ordines rite conditos in eorum capitulo assistente Sp. Doctore Domino
Georgio de Grivis iudice victualium ipsius Magnifici domini potestatis, attento
quod honestatem continent, et ad utilitatem cedunt dictae frataleae Audito et
plane intellecto tenore dictorum capitulorum et ordinum a dictis Sindicis inscriptis
exhibitorum, et habita fide de predictis ab eodem Domino iudice. Praesentium
tenore omni meliori modo, via, iure et forma quibus melius potuit et
debuit auctoritate magistratus sui Approbavit et confirmavit ac approbat et confirmat
predictos ordines et capitula in omnibus suis partibus et illi auctoritatem
suam interposuit ac decretum. Volens et mandans illos et illa ab omnibus de
dicta fratalea inviolabiliter observari praesentibus Spectabilibus Doctoribus
Dominis Alberto de Albertis vicario et Georgio de Grivis iudice victualium antedicto
prefati Magnifici Domini potestatis necnon S. Francisco de Anderlinis et
S. Ioanne Antonio de San Maximo notariis.
Tenor dictorum ordinum et capitulorum talis est videlicet:
Cum ita sit, quod coram Domino Georgio de Grivis honorabili iudice victualium
Magnifici et generosi viri Domini Christophori Duodo Paduae dignissimi potestatis
super prodiolo canonice ecclesie maioris Paduae congregati fuerunt
(Carta 15r) capitulum pistorum in quo quidem capitulo interfuerunt personae
quinquaginta quattuor idoneae ad dandum vocem in capitulo et exercentes artem
pistorie. In quo quidem capitulum propositum fuit per magistrum Georgium fornarium
de contrata Carmelitarum cum sit quod in volumine suorum statutorum
sit quoddam statutum signatum numero 16 incipiens Item statuimo et ordenemo
che non sia persona alcuna zoe pistori ne vendadori che ardisca ne presuma dar
pan sora etc. et propter maximam penam in eo statutam existentes iudices nolunt
illud observar (sic!). Et dicta de causa modificando et corrigendo dictum
capitulum congregaverunt dictum suum capitulum et in dicto pleno capitulo
propositum fuit per suprascriptum magistrum Georgium:
Landara parte che da chi indriedo niuno fornaro ne uendador de pan ardisca ne
presuma dar pan sora ad alcuno che compra pan et sia de che condition se uoglia:
ne hauer cum loro inteligentia alcuna ne conuention soto pena de L.15: de
59
pizoli laqual pena sia diuisa in tre parte zoe una parte sia et esser deba et deuegna
in camera fiscal de padoa unaltro terzo sia et esser debia del zudese el qual
fara et ad execution mandara tal sententia: laltra sia et esser debia de colui che
denuntiara et cadauno possa denuntiare: et oltra la ditta pena pecuniaria sel sera
fornaro debia star un mese che non exercite larte del pistore: et sel sera uendador
non possa usar arte de uender soto pena de altre L.15 da esser diuisa ut supra.
Item che niuno possa da chi indiedro intrar in la fraia di ditti pistori se loro non
hauerano exercitato effectualmente larte de la pistoria per dui anni continui
Et che quando hauera exercita ut supra et poi uora intrar/ che tali possa intrar:
domentre che incontinente page et exborse libre uinti de dinari alla ditta fraia de
pistori,
Et sic super dictis duobus capitulis super podiolo canonice Paduae praedicto
(Carta 15v) balotaverunt et in dicta balotatione fuerunt balote XLIIII quod predicta
capitula observentur, et balote decem quod non debeant observari et predicte
balotationes fuerunt factae super dictis podiollis die Veneris IIII mensis
Septembris 1489 praesente suprascripto D. Georgio de Grivis Iudice victualium
Ioanne Celego praecone.
Ego Antonius Balzanus notarius Paduae interfui et fideliter scripsi;
Ego Franciscus de Lugo Vincentinus publicus imperiali auctoritate notarius et
nuptiarum cancellarius antedicti Magnifici D. potestatis praedictae confirmationi
ut supra facte praesens fui et fideliter scripsi;
18. URTEIL ÜBER DIE SOFORTIGE ENTRICHTUNG DER BEITRITTSGEBÜHR,
28. JANUAR 1491
IN nomine domini nostri Iesu Christi amen. Anno eiusdem nativitatis millesimo
quadringentesimo nonagesimo primo indictione nona die Veneris vigesimo octavo
mensis Ianuarii Paduae in comuni palatio Iuris ad offitium sigilli praesentibus
S. Nicolao Boneto notario q. Sancti Alouisii habitatore Paduae in contrata
Caudelonge et S. Donato de Noventa notari q. Sancti Antonii habitator Paduae
in contrata Croxarie Sancti confessis testibus ad hec habitis vocatis et spetialiter
rogatis Magnificus et generosus dominus Melchior Trivisanus pro Illustrissimo
et Excellentissimo Domino Domino nostro Venetiarum Paduae dignissimus potestas
auditis in contradictorio Iuditio magistro Iacobo fornario petente per eius
Magnificenciam revocari debere cedulam comissam ad ipsum pignorandum ad
instantiam frataleae fornariorum attento maxime quod non est consuetum quod
solvunt tantam quantitatem nec in continenti sed debet habere terminum ad solvendum
prout etiam fecerunt aliis ex una et audito magistro Iacobo de Sancto
Firmo sindico nomine dictae frataleae fornariorum dicente predictum fieri non
debere attento quod hoc esset contra formam statutorum suorum et consuetudines
actenus obseruatas (Carta 16r) et uiso statuto dictae frataleae et habita fide
de modo solvendi et omnibus consideratis declaravit quod dictus magister Ioannes
debeat sine aliqua mora solvat libras viginti pro ingressu dictae frataleae et
per consequens cedulam mereri exequitur contra dictum magistrum Iacobum.
60
Ego Antonius a Sancta Cruce notarius ad offitium sigilli propria manu scripsi et
in fidem premissorum me subscripsi.
19. ANSUCHEN UM AUFNAHME IN DIE BÄCKERZUNFT, 27. MAI 1491
IN Christi nomine amen anno a nativitate eiusdem millesimo quadringentesimo
nonagesimo primo indictione nona die vero vigesimo septimo mensis Maii post
nonas Paduae in communi palatio iuris ad officium victualium hora debita et
iuridica praesentibus sapientibus viris S. Ioanne de Caudalonga notario q. S.
Mathei de contrata Caudelonge S. Francesco de Anderlinis notario q. S. Omneboni
de contrata Sanctae Mariae de Avantio et S. Antonio a Sancto Angelo notario
q. S. Pauli de contrata Burghi novi patriarcatus notariis et consotiis testibus
ad hec habitis convocatis et requisitis spetialiter Spectabilis Iuris doctor D. Donatus
Bell… (?) honorandus iudex victualium Magnifici Domini potestatis Paduae
audita requisitione Magistri Mathei fornarii filii S. Petri de contracta Sancti
Firmi petente iuris remediis cogi et compelli Magistro Antonio fornarium de
contracta Prativallis massarium dictae frataleae pistorum S. Gherardum fornarium
ad heremitanum et magistrum Petrum pistorem ad Sanctum Leonardum
gastaldiones dicte frataleae ad accipiendum et describendum dictum magistrum
Matheum in fratalea dictorum pistorum et concedendum sibi facultatem faciendi
panem et vendendum et multa alia facienda pro ut fecerunt alii pistores descripti
in dicta fratalea maxime quod est paratus solvere libras viginti parvorum pro
ingressu dictae frataleae et facere fidem quod ipse magister Matheus se exerceat
in arte pistorum per biennium iuxta formam statutorum ipsius frataleae (Carta
16v) et ad fidem faciendum de predictis produxit testes magistrum Matheum pistorem
de contracta Purcilie qui suo iuramento dixit dictum magistrum Matheum
stetisse cum eo pro famulo et bene ac optime se exercuit in ipsa arte pistorie annis
duobus continuis et ultra praesentibus suprascriptis massario et gastaldionibus
dicentibus se esse paratos ipsum acceptare dummodo solvat et faciat pro ut
ordines et statuta eorum volunt et auditis omnibus predictis Christi nomine invocato
pronuntiavit sententiavit et declaravit quod ipse magister Matheus describatur
in dicta fratalea et sibi conferatur licentia et facultas faciendi panem et
gaudendi omnibus beneficiis dictae frataleae et in omnibus et per omnia in
forma suorum statutorum et ordinamentorum prius tamen facta solutis libris viginti
parvorum pro ingressu ut supra dicente fida facta ut supra sunt.
Ego Iacobus Polent(onus) filius q. S. Nicolai civis et habitator Paduae in quarterio
pontis molendinorum centenario et contrata Sancti Leonardi publicus apostolica
et imperiali auctoritate notarius necnon Iudex ordinarius praedicta omnia
fideliter scripsi ut notario offitii victualium et signo meo et nomine meo more
solito roboraui;
61
20. URTEIL, DEMGEMÄSS NUR DIE BÄCKERZUNFT BROT VOR DEM ALLER
HEILIGEN-TOR VERKAUFEN DARF, 15. DEZEMBER 1491
IN Christi nomine amen anno eiusdem nativitatis millesimo quadringentesimo
nonagesimo primo indictione nona die Iovis quinto decimo mensis Decembris in
comuni palatio iuris ad banchum et offitium sigilli praesentibus S. Francisco de
Anderlinis q. S. Omneboni S. Gulielmo di Meliorantijs q. S. Francisci et S.
Francisco iusto omnibus notariis ad dictum discum testibus ad hec specialiter
convocatis et aliis Magnificus et Clarissimus D. Benedictus Trivisano Paduae
praetor dignissimus. Sedens hora iuris et causarum congrua audiendo et de mane
audito Eximio legum doctore domino Iulio de Tolentino interveniente nomine
Petri Spagnoli una cum ipso Petro dicente et exponente quod dictus Petrus habuit
licentiam possendi vendere extra portam omnium Sanctorum panes ut dixit
apparere de dicta licentia ad offitium victualium attenta necessitate occurrente in
dicto (Carta 17r) loco et stante statuto fornariorum Paduae petit confirmari
ipsam licentiam per suam magnificentiam et imponere penam ipsis fornariis ut
permitterent ipsum vendere in ipso loco attento quod non est fornarius nec descriptus
in fratalea fornariorum nec furnum habet seu tenet ex una et audito sapiente
causidico Domino Iacobo de Santo Firmo tamquam sindico frataleae
pistorum Paduae dicente praedicta fieri non debere cum id esset contra formam
et tenorem statutorum ipsius frataleae et in totalem ruinam ipsorum pauperculorum
descriptorum in dicta fratalea qui multa onera sustinent et si expedit aliquam
provisionem fieri in dicto loco dixit iustum esse quod illi qui sentiunt incommodum
debeant etiam sentire commodum. Ideo idem D. Iacobus dicto nomine
obtulit ipsam frataleam paratam mittere singula ebdomada brevium forte
unum de dicta fratalea ad vendendum in ipso loco omnes pro subventione necessaria.
Et multis aliis hincinde dictis per utramque partem et visis statutis dictae
frataleae, et omnibus vendendis et consideratis omnibus considerandis et per
suam magnificentiam interrogatus dictus Petrus si tenet aut tenere vult furnum:
respondit quod non. CHRISTI nomine inuocato pronuntiauit sententiauit et declarauit
quod dicta fratalea seu homines illius teneantur et obligantur sine metere
singula ebdomada unum ex dicta fratalea forte brevium ad vendendum panes
extra dictam portam et quod ipse Petrus non possit ibi vendere panes.
Laus deo.
Ego Nicolaus de Salgerijs q. S. Francisci civis et habitator Paduae in quarterio
Turicellarum centenario Santi Danielis et contrata Prativallis publicus imperiali
auctoritate notarius ac iudex ordinarius praemissionibus interfui et ea omnia
instantia et auctoritate praefati Magnifici D. potestatis scripsi.
62
21. URTEIL, DAS VERBIETET, ZOLL AUF GETREIDE VON DEN BÄCKERN ZU
VERLANGEN, 3. OKTOBER 1491
(Carta 17v) IN Christi nomine amen Anno eiusdem nativitatis millesimo quadringentesimo
nonagesimo primo Indictione nona Die Lune tercio mensis Octobris
presentibus Spectabili et Eximio Iurisconsulto D. Carpophoro de Vincentia
filio D. Phylippi S. Francisco de Conchellis notario q. S. Dominici cive et habitatore
Paduae in contrata Aggeris ab intra et S. Antonio q. S. Francisci a Balsanello
ibidem habitatore Paduae testibus ad hec vocatis et aliis. NOS Benedictus
Trivisano pro Illustrissimo et Excellentissimo Duce Venetiarum etc. Paduae et
totius agri potestas Sedentes in aula magna praetorii solite audientie, Intellectis
multiplicibus querellis cum plurimorum fornariorum Paduae, Et auditis hodie
Spectabili Iurisconsulto D. Iacobo de Perutiis uti sindico et procuratore fornariorum
Paduae una cum Ioanne habitatore Paduae secus plateam palearum. Antonio
habitatore in contrata Domi, Petro de contrata Sancti Leonardi et Antonio de
contrata Domus dei omnibus fornariis, suo et nominibus reliquorum fornariorum
Paduae gravantibus continue pexari et molestari per conductores datii bladorum
Paduae ad solutionem datii frumenti et bladorum. Quae ipsi fornarii emunt a Civibus
Paduae et aliis personis. Preter his et aequum ac contra formam statutorum
Paduae disponentium venditores bladorum. Non autem emptores teneri ad solutionem
datii bladorum venditorum. Ex quo petiit Ipse D. Iacobus Sindicario nomine
predicto per nos terminari et declarari ipsos fornarios neque eorum aliquem
teneri ad solutionem datii bladorum emendorum per eos. Et quod de cetero
pro talibus emptionibus nequeant ad instantiam dictorum daciariorum molestari.
Sed teneantur Ipsi daciarii exigere eorum dacium a venditoribus non autem
a fornariis non obligatis ad ipsam solutionem. Ex adverso vero S. Melchiore de
Vincentia uti procuratore S. Maphei et Alberti (Carta 18r) rubei conductorum
dacii bladorum Paduae dicente extare longevam consuetudinem: Quod daciarii
exegerunt et exigunt datium bladorum a fornariis emptoribus ipsorum bladorum
non autem a venditoribus. Et sic diu servatum esse. His et aliis hincinde dictis et
allegatis Et viso statuto Paduae Iubente venditores bladorum teneri ad solutionem
bladi per eos venditi non autem emptores. Nolentes quempiam iniuste vexari
Inherentesque statuto Paduae Ad cuius observationem tenemur Pronuntiamus
sententiamus et declaramus Quod de cetero conductores dacii bladorum
Paduae non possint neque debeant aliqualiter molestare seu compellere fornarios
Paduae ad solutionem datii bladorum per eos emendorum a civibus Paduae et
aliis personis nisi ipsi fornarii convenisserat cum venditoribus de solvendo datio
bladi eis venditi. Sed ipsi datiarii teneantur exigere a venditoribus bladorum iuxta
formam statutorum Paduae. Cum hoc tamen quod ad tollendas fraudes et pro
veritate habenda praedicti fornarii teneantur secum adducere venditoris bladorum
ad conductores dicti dacii quandocumque voluerint ipsi fornarii sibi fieri
buletinum ab ipsis daciarii pro elevando blado empto ab ipsis venditoribus.
Ego Bartholomeus de placiola q. S. Iacobi civis et habitator Paduae in quarterio
Pontis Altinati centenario Sancti Blasii et contrata Fallaroti publicus imperiali
63
auctoritate notarius et tunc notarius ad officium sigilli suprascripta omnia scripsi
prefato Magnifico D. praetore sic iubente In quorum testimonium me subscripsi
et notam meam solitam apposui.
22. VERURTEILUNG ZUR ZAHLUNG DER HÄLFTE DER SCHULDEN,
26. JULI 1492
(Carta 18v) IN nomine domini nostri Iesu Christi amen anno eiusdem nativitatis
millesimo quadringentesimo nonagesimo secundo indictione decima die Iovis
XXVI mensis Iulii Paduae in communi palatio iuris presentibus S. Antonio Luce
notario q. S. Francisci Tellaroli habitator Paduae in contrata Sancti Petri et S.
Iustiniano notario q. S. Iusti notario habitatore Paduae in contracta Sancti Antonii
confessoris Magnificus et generosus Dominus Benedictus Trivisano pro Illustrissimo
et Excellentissimo Domino Duce Venetiarum Paduae dignissimus
potestas audita requisitione Done Mariae uxor Petri Hospitalius petente per eius
magnificentiam revocari debere pignus sibi acceptum ad instantiam Laurentii
fornarii eo quia ipsa dona Maria pretendit habere in dictis bonis meliora et potiora
iura dicto Laurentio et audito ipso Laurentio dicente quod habere debet a
Petro eius marito libras tres parvorum pro pane sibi dato pro eo et pro eius familia
negante ipsa dona habuisse ab ipso magistro Laurentio panem et admonita
quod dicat veritatem si eius maritus portavit dictum panem quae respondit quod
sic et multis dictis condemnavit ipsam donam Mariam ad solvendum dicto Laurentio
medietatem dicti panis attento quod etiam ipsa comedit de dicto pane.
Ego Antonio a Sancta Cruce q. honorandi viri S. Philippini lanarii civis et habitator
Paduae in quarterio Turicellarum centenario et burgo Sanctae Crucis publicus
imperiali auctoritate notarius supra scriptis omnibus presens fui et rogatus
bona fide scripsi et in hanc publicam formam redegi cum signo et nomine meis
consueto.
23. ENTSCHEIDUNG ÜBER DEN ZOLL AUF GETREIDE, 22. NOVEMBER 1491
(Carta 19r) Exemplum sumptum ex actis extraordinariis S. Ioannis Francisci a
Sancto Daniele notario tunc ad offitium victualium et damnorum datorum,
M.CCCC.LXXXXI. Indictione nona die Martis XXII mensis Novembris de
mane in Padua in sala palatii habitator infrascripti Magnifici Domini potestatis;
Magnificus et prestantissimus vir D. Benedictus Triuisanus civitatis Paduae
pretor sedens pro audientia in loco predicto audita contentione pistorum sive
fornariorum huius civitatis dicentium et exponentium quod in ipsis octo soldis
taxatis pistoribus pro quolibet stario in calamerio prius facto et calculato de anno
Domini 1434 et scripto in volumine statutorum offitii damnorum datorum Paduae
in quarta carta non intrant neque comprensi sunt soldi duo qui exbursantur
pro datio emptionis cuiuslibet starii frumenti sed debent fieri bonum ipsis pisto64
ribus in Calamerio panis venalis ultra ipsos soldos octos et ita declarari instantiam
ab ipso Magnifico D. potestate audita ex adverso ellegatione in contrarium
facta nomine et pro universali interesse pauperum personarum stantium atque
viventium ad panem venalem quod immo dicti soldi duo quod exbursantur pro
datio frumenti sunt comprensi et inclusi in dictis soldis octo taxatis in dicto Calamerio
statuario et consequenter quod non sunt faciendi amplius boni dictis pistoribus
cum iam sint facti boni et inclusi in dicto octo soldi ut premititur (?) taxatis
audito ac bona intellecto tenore dicti Calamerii statutarii et de lato sacramento
S. Ioanni Michaeli Fasuolo notario Antonio Balzano a pluribus annis citra
ac de presenti conductori dicti offitii et eis interrogatis ac examinatis super observantia
dicti Calamerii videlicet si dicti soldi duo intelligantur esse comprensi
et intrare in dictis soldis octo taxatis ut supra vel ne Qui S. Ioannes Michael suo
sacramento respondit non recordari dictus vero S. Antonio
[…] (Carta19v) suo iuramento dixit quod ab annis octo vel circa quibus fuit et
est conductor dicti offitii vidit observari quod dicti soldi suo pro datio frumenti
sunt et intelliguntur comprehensi in dictis soldis octo tansatis ut supra et auditis
ac bene intellectis multis dictis et allegatis super inde pro et contra pronuntiavit
et declaravit quod dicti soldi duo qui solvuntur pro datio frumenti intrent et
comprehensi sint et sic intrare et comprendi intelligantur in antedictis soldis octo
taxatis in predicto calamerio statuario.
24. ANSUCHEN UM AUSSETZUNG DER ENTSCHEIDUNG ÜBER DEN ZOLL AUF
GETREIDE, 28. NOVEMBER 1491
Die lune .XXVIIJ. nouembris post nonas
Comparuit magister Antonio pistor de contracta Domus dei gastaldio magister
Stella pistor tunc gastaldio frataleae pistorum nomine ipsius frataleae et uiua
uoce se appellarunt a dicta determinatione ad Magnificos Dominos Auditores
sententiarum et ad quoscumque alios iudices competentes petentur nil novari
debere hac sua appellatione pendente,
25. ANSUCHEN UM AUSSETZUNG DER ENTSCHEIDUNG ÜBER DEN ZOLL AUF
GETREIDE, 16. OKTOBER 1492
Spectabilis et generose vir eo quia intromissimus pronuntiam Spectabilitati
Vestrae qua pronuntiastis et declarastis contra pistores Paduae quod soldi duo
quae solvuntur pro datio frumenti intrent et comprehensi sint et sic comprehendi
intelligantur in soldis octo tanxatis in calamerio statutario etc. ut in ea Iccirco
Spectabilitatem vestram requirimus super sederi faciat executioni dicte pronuntie
nil innovando et innovata retractando usque ad litis decisionem in consiliis
Venetiarum die XVJ Octobris 1492.
Marcus Mauro et Benedictus Victurio: Auditores novi sententiarum Illustrissimi
D. D. Venetiarum
65
Respondente die 17 Octovris 1492
(A tergo) Spectabili et generoso D. Benedicto Trivisano honorando potestati Paduae;
Ego Simon Baldicellus notarius cancellarie pretorie Paduae fideliter exem-
(Carta 20r) plavi ex autenticis que sunt in filcia (?) sub die suprascripto et in
fidem me subscripsi:
26. VERBOT, ALTES BROT ZU KONFISZIEREN, ZU BRECHEN UND DEN BÄCKER
ANZUZEIGEN, 30. OKTOBER 1492
Exemplum ex libris actorum extraordinariorum mei Ioannis Francisci a Sancto
Daniele notario tunc ad offitium victualium et damnorum datorum
M.CCCC.XCII. indictione decima die Mercurii ultimo mensis Octobris Paduae
in sala palatii habitum Magnifici Domini potestatis Paduae.
Cum ex forma statutorum frataleae pistorum huius civitatis sibi per Illustrissimum
D. D. Venetiarum confirmatorum caveatur quod accipi non possit panis
durus venalis qui possit decrescere sive calare singulo die uno quarto unius uncie
pro quaque manu panis et quod stetur sacramento cuiuslibet habentis panem
venalem sive sit pistor sive venditor dummodo sit bone fame et si dictus panis
fuerit acceptus non possit denuntiari et si denuntiaretur non valeat denuntia. Item
quod tam comilitones dicti D. potestatis quam comunis aut alia persona non possint
ponderare panem factum pro vendendo qui steterit per triduum factus de quo
stetur sacramento illius qui haberet panem ad vendendum et in ipsis statutis latius
continetur deinde ostensis visis ac lectis conquestumque sit pro parte dictorum
pistorum infra suprascripto Domino potestate quod sepe et sepius comilitones
tam Magnifici D. potestatis seu comunis Paduae et aliis offitiales euntes ad
perquirendum et investigandum similia in domibus et apotecis dictorum pistorum
et venditorum suorum quando inveniunt panem durum si non est ad pondus
debitum et quandoquidem, etiam si sit ad pondus illum frangunt absque eo inspici
veritus an sit ipse panis ad debitum pondus vel ne. Attenta decrescentia
sive calo ipsius panis secuta sive secuto obduritionem ipsius panis iuxta limitationem
statutorum premissorum in grave damnum et preiuditium (Carta 20v)
ipsorum pistorum petitumque extiterit in predictis per ipsum Magnificum D.
potestatem de opportuno remedio sibi provideri. Eapropter Magnificus ac prestantissimus
vir D. Benedictus Trivisanus civitatis Paduae pretor dignissimus
auditis et sane intellectis predictis ac visis statutis predictis cupiens unicuique
iustitia mediante subvenire. Declaravit et terminavit quod de cetero quantumque
comilitones Magnifici D. potestatis vel comunis Paduae vel alii officiales ad
quos spectet invenire dictis pistoribus vel eorum venditoribus panem venalem
durum si fuerit ad iustum pondum attenta illius decrescentia sive calo secuta vel
secuto ab duritatem ipsius panis secundum limitationem dictorum statutorum
non possint nec debeant illis accipere neque frangere dictum panem neque
contra illos inventionem sive denuntiam facere. Si vero reperierint illum non
esse iusti et debiti ponderis iuxta dictam limitationem non possint tamen neque
66
debeant frangere dictum panem: Sed illum accipiant et accipere possint et portent
sive portari faciant et presentari ad officium damnorum datorum et ibi vocatis
vel presentibus illis quorum erit dictus panis Iterum ponderetur dictus panis
ut veritas videatur et si repertus fuerit iusti ponderis iuxta limitationem predictam.
Tunc dictus panis restituatur illis vel illis cuius sive quorum erit ipse panis
et nulla super inde fiat denuntiatio. Si vero repertus fuerit non iusti ponderis secundum
dictam limitationem tunc medietas dicti panis applicetur et detur pauperibus
carceratis et alia medietas sit inventoris sive denuntiatoris secundum formam
statutorum comunis Paduae pistorum sub Rubrica de pistoribus, et superinde
possint fieri denuntie sive accuse ad dictum offitium. et super eis fieri
condemnatio sed in formam dictorum statutorum,
Etc.
Ego Ioannes Franciscus notarius suprascriptus predictis interfui et mandato prenotati
Magnifici D. potestatis fideliter scripsi et ex actis meis antedictis fideliter
sumpsi et in fidem me subscripsi.
27. ANSUCHEN UM NEUERLICHE BESTÄTIGUNG DER KAPITELBESCHLÜSSE
VOM 4. SEPTEMBER 1489 ÜBER DAS VERBOT, MEHR BROT ALS
FESTGELEGT ZU VERKAUFEN, ÜBER DIE PFLICHT AN DEN PROZESSIONEN
TEILZUNEHMEN UND DIE ARKADEN ZU REPARIEREN, 25. NOVEMBER 1492
(Carta 21r) IN nomine domini nostri Iesu Christi amen anno eiusdem nativitatis
millesimo quadringentesimo nonagesimo secondo indictione decima die Sabbati
vigesimo quinto mensis Novembris Paduae in comuni palatio iuris ad offitium
sigilli presentibus egregiis viris D. Francisco Iusto q. D. Iusti D. Iustiniano q. D.
Iusti notario habitatore Paduae in contrata Crosarie Sancti Antonii de Padua et
D. Simonpetro Arcintino notario q. D. Francisci habitatore Paduae in contrata
Sanctarum Agatae et Ceciliae testibus ad hec habitis convocatis et rogatis et
spetialiter in iuditio coram Magnifico et generoso D. Benedicto Trivisano pro
nostro Illustrissimo Duce Domino Venetiarum civitatis Paduae potestate dignissimo.
Comparuit legum doctor D. Ioannes Andreas Ungarellis tamquam procurator
et sindicus ac procuratorio et sindicario nomine frataleae Paduae et exposuit
qualiter die decimo nono instantis in capitulo dictae frataleae seu scholae
fornariorum seu pistorum Paduae rite in presentia Clarissimi iuris doctoris D.
Thadei Almano iudicis ad offitium victualium ipsius Magnifici D. potestatis benemerite
servatis servandis capta fuerunt non nulla capitula seu certos ordines
quae seu quae tendunt ad honorem dei et sanctorum eius utilitatem dictae frataleae
et in se contenent honestatem et propterea ad maiorem rei valitudinem et
robur ipsorum capitulorum seu ordinum instante dicto nomine petiit per praefactam
eius Magnificentiam ipsa capitula seu ipsos ordines confirmari debere ac
approbari tamquam capitula digna confirmatione rite capta et in se honestatem
habentia qui Magnificus D. potestas audita dicta requisitione ac audito et diligenter
considerato tenore dictorum capitulorum seu ordinum ibi coram eius Magnificentia
per dictum D. Ioannem Andream nomine quo supra exhibitorum ha67
bita prius fide a prefato Spectabili D. Iudice suo victualium qualiter dicta capitula
ut iacent secundum numerum balotarum ut in eis legitur ipso D. Iudice ponente
partem et datis balotis capta fuerunt in capitulo dictorum fornariorum seu
pistorum servatis servandis ac viso statuto nostro sexto decimo in praesenti volumine
statutorum ipsius frataleae pistorum quod incipit: Item statuimo et ordinemo
chel non sia alcun pistore ne vendadore che: (Carta 21v) ardisca ne presuma
dar pan sopra etc. Cum confirmatione capitulorum ipsius frataleae sub
felici recordatione olim incliti Ducis Venetiarum D. Christophori Mauro die undecimo
mensis Martii indictione sexta anni millesimi quadringentesimi sexagesimi
noni de qua in principio presentis voluminis statutorum visoque capitulo
seu ordine alias in capitulo dictorum pistorum seu fornariorum capto de anno
domini millesimi quadragintesimi octuagesimi noni die vero quarto mensis
Septembris cuius confirmatione Magnifici et Clarissimi D. Christophori Duodo
tunc dignissimi Paduae potestatis sub die nono mensis Decembris millesimi
quadragintesimi octuagesimi non de qua similiter confirmatione in presenti volumine
apparet et considerato quod vanum et frustra esset per leges imponere
penam delinquentibus nisi haberemur modus eos inveniendi qui machinationibus
et fraudibus secreto (?) delinquant et puniri possent ac demum consideratis merito
in presenti materia considerandis Christi nomine eiusque gloriosae matris
nominibus invocatis a quo cuncta recta iudicia procedunt approbavit et confirmavit
ac tenore presentium approbat et confirmat predicta capitula seu predictos
ordines in omnibus suis partibus et illis suam et comunis Paduae auctoritatem
pariter iuditiale decretum interposuit volens et mandans illos seu illa de cetero
inviolabiliter observari debere ad litteram pro ut iacent cum hac tamen declaratione
facta ad primum capitulum infra ordine descriptum quod illa qui iurabit
habuisse panem ab aliquo fornario seu pistore vel venditore panis supra contra
ordines ullo pacto vel ingenio non possit habere aliquam partem pene imposuit
delinquentibus circa talia per ordines fornariorum et haec omnibus meliore
modo via iure et forma quibus magis et melius fieri potuit et de iure potest ad
laudem dei omnipotentis ac beatorum Francisci et Antonii de Padua;
Tenor capitulorum seu ordinum de quibus supra talis est videlicet:
(Carta 22r) Congregato el Capitulo de la fratalea delli fornari de padoa dauanti
el Sp(ettabile) Miser Tadio dalmano honoran(do) Iudice delle uittuarie del
Mag(nifi)co et generoso M(esser) Benedetto Triuisan per lo Ill(ustrissi)mo
Du(x)Do(mino) di Venetia de’ la cita de padoa potesta dig(nissi)mo Suso li uolti
del Domo secondo el consueto nel qual capitulo se ritruouano essere huomini
sesantadoi de la ditta fratalea habili a dar balota in capitolo e che esercitano larte
de li pistori dauanti a Sua Sp(ettabil)ta nel ditto Capitulo fo proposto per el
Sp(ettabile) de rason doctor M(esser) Zuanandrea ungarello como aduocato et
procurator de la ditta fratalea, che conciosia che nelli ordeni et statuti de ditta
fratalea se troua uno ordine e statuto che dispone che niuno fornaro ne uendador
de pan non ardisca ne presuma oltra el debito anno a dar alli compradori siano di
che condition se uoglia dar altro pan sopra ne hauer con loro inteligentia alcuna
68
ne conuention soto la pena contegnuda in quello che é de L.15 da esser diuisa in
tre parte et de esser priuo de lo esercitio del pistore per uno mese;
secondo nel ditto capitolo se contien et perche molti contrafano al ditto statuto in
massimo dano et preiuditio de li poueri fornari del mestiero, et questo perche de
tal manchamento queloro che fano non se puol punire per respetto de testimonij
liqual non se pono hauer cercha tal materia, Impero dimando che per la sua
Spect(abilità) se metesse la parte che ad unguem se osseruasse ditto statuto cum
hactamen aditione che sia dato sacramento de cetero alli compratori per
M(esser) lo zudece preditto ouero chi per tempo sara quando alcun fornaro
ouero uenditor de pan fosse per tal diffetto accusato, et domandato se harano pan
sopra contro la forma del ditto capitulo che credatur iuramento de tal comprador
zurera se hauera se hauera habuto pan sopra o no domente che el huomo da bene
et di bona fama in arbitrio de M. lo zudese preditto azo che in questo mezo siano
discoperti et puniti queloro che contrafarano al dito statuto e che cum ogni sui
ingegno cerchano esser soli che uenda a total ruina delli poueri pistori aldita tal
pro- (Carta 22v) posta per lo prefato Messer lo zudese et gastaldi el ditto Capitulo
fo messa la parte che chi uoleua el ditto statuto fosse ampliado come e ditto
de sopra che se creda al sacramento del compradore se hauera habuto pan sopra
o no metesse la balota in bereta rossa et quelli non uoleua metesse in la negra.
Date le balote a cadauno de ditti huomini per el ditto Messer lo zudese secondo
el consueto fo balota ditta parte et ottenuda per esser sta balote n.52 poi in bereta
rossa balote n.10 contra in la bereta negra et questo iusto per Messer lo zudese
preditto fo interposto la auctorita et iudicial decreto.
ITem fo proposto che da mo indietro ad honore de dio et delli suoi sancti et della
citta de padoa cadauno della fraia preditta sia obligato andar a compagnar le
processione del corpo di Xpo de M(esser). S(an)to Antonio et cadauna altra processione
se accadesse a far nella citta de padoa personalmente ouero mandar uno
in luogo suo como fano le altre fraglie soto pena de soldi cinq(ue) a cadauno per
cadauna uolta che contrafacesse laqual sia et esser debba delli gastaldi che per
tempo saranno della ditta fraglia e messa la parte per el prefato M(esser) lo zudese
secondo el consueto nenu(n)c discrepant(ur) fo obtenuta ut justum est;
ITem fu proposto per lo ditto aduocato che al presente li segnori deputati ad utilia
uolono astrenzer la ditta fraglia a repara li portegi de la chamata e questo perche
loro piouano in piaza et perche al presente la ditta fraglia non se ritruoua el
modo de far tanta spesa et perche difficil cosa saria, et anche disturbation de li
huomini de ditta fraglia a congregarli ogni uolta che fosse bisogno parlar con li
ditti Signori deputadi cercha tal materia impero domandando che fosse messo la
parte nel ditto capitolo che a chi piace che alli gastaldi de la ditta fraglia fosse da
piena autorita et liberta de accordarse con li spect(abile) Signor (Carta 23r) de
utilia dela Magnifica comunita de padoa cercha la reparation de ditti lauori meta
la balota in la bereta rossa e quelli non uorano meta in la negra e cossi fo per lo
Spect(abil) M(esser) lo zudese dato le balote e messa la parte cum consenti69
mento de li gastaldi la qual parte fo secondo el consueto balota e trouato in la
bereta rossa balote .37. e in la negra balote .3. e cosi fo obtenuta et data piena
liberta ut supra et etiam el prefato M(esser) lo zudese interpose la sua auctorita
ut supra;
Ego Franciscus Polentono notarius filius litterati tabellionis S. Iacobi civis et
habitatoris Paduae in quarterio Pontis Molendinorum centenario et contracta
Sancti Leonardi publicus imperiali auctoritate notarius nec non Iudex ordinarius
predicta omnia fideliter scripsi ut notarius offitii sigilli signo quoque et nomine
meis more solito roboravi;
28. URTEILSVERKÜNDUNG, 29. NOVEMBER 1492
Ex actis mei Francisci Polentono notario sigilli in 1492 die Iouis .29. nouembris
post nonas.
Rettulit michi Francisco Polentono notario et offitiali ad offitium sigilli communis
Paduae se mandato Magnifici et Clarissimi Domini Benedicti Trivisano pro
nostro Illustrissimo ac Excellentissimo Duce Domino Venetiarum Paduae potestatis
dignissimo sono tubete premisso sub platea Paduae ad panatarias et ad
scapizatam palatij ubi vendunt panes quod nullus fornarius aut venditor panis
vel quovismodo nomine et modo exequatur protinus et capitulorum emptorum in
capitulo pistorum seu fornariorum civitatis Paduae audeat vel presumat sub pena
contenuta in dictis partibus et capitulis dare panes venales ultra id quod sibi dato
pro ut in ipsis capitulis plenius continetur de et sub pena in ipsis [.?.] insuper
cridasse et proclamasse sono tubete ut supra locus suprascriptus (Carta 23v)
quod quilibet fornarius seu pistor ac venditor debeant accedere personaliter ad
omnes processiones faciendas secundum morem ipsorum apostolorum in et sub
pena contenta in ipsis capitulis et in omnibus et per omnia pro ut in eis legitur et
continetur etc.
29. SCHIEDSSPRUCH ZUM VERBOT, MEHR BROT ALS FESTGELEGT ZU
VERKAUFEN, 8. MÄRZ 1493
IN Christi nomine amen Anno ab eiusdem salutifera nativitate millesimo quadringentesimo
nonagesimo tercio indictione undecima die Veneris octavo mensis
Martii Paduae in comuni palatio iuris ad bancum mei notarii infrascripti presentibus
Egregio causidico palatino et notario Domino Petro Spinello q. S. Cardini
cive et habitatore Paduae in contracta (in margine) Ruthene et S. Bastiano a
curtivo q. Ser Francisci cive et habitatore Paduae in contrata (in margine) Stuphe
perarij testibus ad hec habitis uocatis et rogatis. Cum sit quod de anno 1488 die
Mercurii nono mensis Decembris in capitulo fornariorum Paduae capta fuerit
pars infrascripta. Videlicet quod nullus fornarius sub pena librarum quindecim
parvorum dividenda ut in ipsa parte et destando per mensem quod non exerceat
artem pistorie sub dicta pena audeat ullo pacto dare panem emptoribus supra
70
mercatum vel cum eis intelligentiam habere que pars fuit capta pro reformatione
statuti veteris ipsius frataleae. Quam partem Magnificus Dominus Christophorus
Duodo sub die predicto laudavit et ratificavit etc. ut in dicta parte continetur ad
quam relatio habeatur. Et postmodum propter fraudes quae in dies committebantur
a pistoribus circha dictam partem ut obiceretur dictis fraudibus pro eosdem
pistoribus in pleno capitulo suo de anno 1492 Indictione decima die Sabbati
vigesimo quarto mensis Novembris capta fuerit pars quod circha dationem panis
supra mercatum et intelligentia habita per pistores seu venditores panis staretur
et stetur iuramento ementium dummodo bone fame sit etc. (Carta 24r) ut in
dicta parte continetur ad quam relatio habeatur quae pars confirmata fuit die
predicta per Magnificum Dominum Benedictum Triuisano olim potestatem Paduae
et quoniam a predicta confirmatione Magnifici Domini Benedicti Trivisano
per quosdam pistores fuit appellatum ad Magnificos Dominos auditores novos
sententiarum inclite civitates Venetiarum videlicet per magistrum Bernardinum
pistorem et magistrum Petrum pistorem habitatores in contracta Turisellarum et
alios de quibus in mandato Idcirco praefactus magister Bernardinus pistor nomine
suo ac vice et nomine dicti magistri Petri et aliorum de quibus in mandato
pro quibus omnibus et singulis promisit de rato et ratti habitatione(?) ac se facturum
et curaturum cum effectu quod ipsi omnes laudabunt et rattificabunt presentem
contractum et omnia in eo contenta sub obligatione bonorum suorum ex
una et magister Dominicus pistor habitator in contracta Portelli nomine frataleae
pistorum pro qua similiter promisit de ratto sub obligatione bonorum suorum ex
alia nollentes litigare sed parcere sumptibus et expressit de bonorum (gestrichen)
uenerunt ad infrascriptam transactionem compositionem et pacta in hunc modum
videlicet quod dicta parte capta in dicto capitulo pistorum et confirmata per
prefactum Magnificum Dominum Benedictum Trivisano sit et intelligatur habere
locum in venditoribus panes in plateis Paduae et subtus palatium in omnibus
et per omnia pro ut pars ipsa iacet Et hoc idem intelligatur et locum habeat
in omnibus pistoribus vendentibus hospitibus civitatis Paduae et extra civitatem
habitantibus et hoc si dicti pistores vendant dictis hospitibus tam in dictis plateis
et subtus palatium quam ad suos furnos et per contractas civitatis Paduae et ubicumque.
Et hoc ideo intelligatur in aliis venditoribus panis In ceteris auctoritate
servetur pars capta sub Magnifico Domino Christoforo Duodo et per eum confirmata
in omnibus et per omnia pro ut iacet et ita partes ipsa dictis nominibus
convenerunt et remanserunt concordes et promiserunt (Carta 24v) attendere et
observare et non contrafacere vel venire sub pena totius damni interesse expensarum
litis et ex(?) et obligatione bonorum suorum et dictae frataleae praesentium
et futurorum Laus Deo.
Ego Ambrosius di Ruthena natus q. S. Io. Iacobi civis et habitator Paduae in
quarterio introque domi et contracta Stupheperarij publicus imperiali auctoritate
notarius premissis omnibus interfui rogatusque hic omnia fideliter scripsi et in
hanc formam publicam redegi sub signo et nomine meis consuetis.
71
30. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITELS, 1. JANUAR 1494
IN Christi nomine amen 1494 Indictione XII die Mercurii primo mensis Ianuarii
Paduae super podiolis seu uoltis canonicae ecclesiae cathedralis uti moris est.
Coram speciali Iuris doctore D. Marco Seledo honorabili iudicis (sic) victualium
Magnifici et Clarissimi D. Marini Venerio pro nostro Illustrissimo Duce Domino
Venetiarum etc. Civitatis Paduae dignissimi potestatis,
Convocato ut moris est Capitulo frataleae pistorum Civitatis Paduae in quo interfuerunt
Magister Iacobus fornarius de contracta Savonarole Magister Stella
fornarius de contracta pontis curvi gastaldiones dictae frataleae et Magister Angelus
fornarius de contrata Scalane(?) massarius dictae frataleae et alii quam
plures pistores et fornarii numero quinquagintaduo per ipsos gastaldiones et
massarios fuerunt proposite infrascripte partes tenoris infrascripti videlicet et
primo (?)
Quibus placet quod indiffiniter … venditores … fornarii et pistores vendunt (?)
panem in platheis et subtus … in stationibus et locis …arii in plateis ….. (Carta
25r) quod nihil soluatur dictae frataleae dictos soldos viginti per […] ponant in
bireto nigro,
Quia parte abalotata fuerunt reperte in bireto rubro pro balote quadragintaquinque,
in bireto autem nigro fuerunt reperte balote septem et sic capta quod solvant
indifferenter solidos viginti paruorum pro unoquoque dicte frataleae;
Ulterius per prefatos gastaldiones et massarium proposita fuit pars infrascripti
tenoris videlicet:
Quibus placet quod filii fratris et famuli fornariorum et pistorum civitatis Paduae
cum ipsis fornariis ad vendendum panem et vendendum vinum possint absque
alia solutione nisi ut supra vendere in ipsis stationibus et locis platearum nomine
ipsorum pistorum possint (?) ponant balotam in bireto rubeo; quibus autem non
placet ponat in bireto nigro;
Qua abalotata fuerunt reperte pro balote quadragintanovem in bireto rubeo contra
vero tres in bireto nigro et sic capta,
Cui actui legitimo ipse dominus iudex suam et communis Paduae auctoritatem
interposuit pariter et iuditiale decretum, ad laudem Dei;
Ego Iacobus Polentonus notarius praedicta omnia fideliter scripsi praesentibus
suprascriptis Domino Iudice et fornariis et pistoribus de Baldessare Varotario
praecone comunis Paduae et rogatus fideliter scripsi et subscripsi.
31. BRIEF DES DOGEN CRISTOFORO MORO ZUR EINHALTUNG DES
BÄCKERSTATUTS, 9. APRIL 1471
(Carta 25v) Christophorus Mauro dei gratia Dux Venetiarum etc. nobilibus et
sapientibus viris Francisco Venerio de suo mandato potestati Paduae et successoribus
suis fidelibus dilectis salutem et dilectionis affectum. Intellecta supplicatione
fidelium nostrorum pistorum illius nostrae civitatis Paduae exponentium
72
quod postquam eis concessimus quod panis venderetur in ista civitate in plateis
nostris solitis et per fornarios sive pistores ad locum habitationis eorum quidam
Ioannes Brixiensis solus a nostra dominatione obtinuit aliam gratiam quod panis
ne dum venderetur in locis praedictis et per praedictos uno in omnibus contratis
et locis ipsius civitatis per quoscumque vendere volentes quod factum fuit contra
pirivilegia statuta et ordines ipsorum pistorum et propterea supplicarunt ut gratiam
prius eis concessam confirmare volumus et audita responsione vestra ua
dicitis audire voluisse ambas partes et eorum iura et allegationes ac advocatos
que dicere allegare et producere voluerunt vidisse et vos gratias vestras primam
s. (?) universis pistoribus concessam et aliam Ioanni Brixiensi et deliberasse pro
observatione statutorum et ordinum ipsius frataleae pistorum quod nemo audeat
vel presumat vendere panem in civitate ista nec ad panatarias nec in aliquo alio
loco nisi ille talis descriptus fuerit in ipsa fratalea pistorum et exerceat artem
pistorie sustinendo onera et factiones et angarias dictae frataleae reales et personales
tam speciales quam generales secundum matriculam et sicut faciunt alii
qui sunt in ipsa fratalea et ita proclamari fecisse laudantes nos plurimum quod
iuste deliberaveritis terminaveritis primam gratiam universis pistoribus concessam
per nos ad determinationem et ordinem per vos appositum et proclamatum
pro observatione ipsius et statutorum frataleae ipsius laudamus confirmamus et
approbamus mandantes nobis ut ita observari et exequi inviolabiliter debeatis
facientes has nostras ad futurorum memoriam registrari et registratas presentantibus
pistoribus restitui;
Data in nostro Ducali palatio die 9 Aprilis indictione quarta 1471.
Exemplum suprascriptum ex libro L (50) ad capitulum 211.
32. VERBOT DES PODESTÀ, BROT AN NICHTMITGLIEDER DER BÄCKERZUNFT
ZU VERKAUFEN, 1. APRIL 1471
(Carta 26r) Visa et diligenter examinata suprascripta supplicatione de mandato
sub. vestre Respondeo ego Franciscus Venerio Paduae potestas quod audire uolo
ambas partes in contraditorio iudicio nec non Spectabiles deputatos ad Utilia
huius vestre fidelissime civitatis item volui videre statuta ipsius frataleae pistorum
confirmata per Illustrissimum D. vestrum in quibus est certum statutum disponens
quod panis vendatur et vendi debeat per pistores seu fornarios in locis
solitis videlicet ad domos habitationum suarum in quibus faciunt quotidie panes
aud (sic) ad apotecas seu panatarias que sunt sub palatio infra scapizatas et peliparios
ut in eo legitur vidique cum cessionem et gratiam obtentam per Ioannem
Brixiensem fornarium in ipsa supplicatione nominatum ut tam ipse quam quicumque
alii possint et valeant vendere panes per civitatem et omnia loca dictae
civitatis et contra statutum ipsum audire denique volui omnia et singula quae
dictae partes cum suis advocatis videlicet gastaldio ipsius frataleae ac alii de ipsa
fratalea ex una et dictus Ioannes fornarius ex altera dicere et alegare voluerunt
visis videndis et consideratis omnibus merito considerandis in materia ista:
73
Dico reverenter parere meum esse, quod pro observatione statutorum et ordinum
ipsius frataleae pistorum nemo audeat vel presumat vendere panes in civitate ista
ad panatarias nec in aliquo alio loco nisi ille tales scriptus fuerit in ipsa fratalea
pistorum Paduae et exerceat artem pistorie propriis manibus substinendo onera
et factiones et angarias dictae frataleae reales et personales tam spetiales quam
generales secundum matriculam suam pro ut faciunt alii qui sunt in ipsa fratalea
et sicut observatur in aliis artibus et frataleis et pro observantia suorum ordinum
et statutorum et publice proclamari feci quod nulus (sic) audeat vel presumat
vendere panes qui non sint in sua matricula et exerceat artem pistorie ac faciat
angarias reales et personales ut faciunt alii de ipsa fratalea pistorum sub pena in
ipsis suis statutis contenta et declarata. Dominatio autem vestra sapientissima
[…] (Carta 26v) disponet in hoc pro ut melius sibi videbitur cuius gratie etc. Paduae
primo aprilis 1471.
Suprascriptum exemplum ex libro primo supplicationi
Magnifici D. Francisci Venerio olim potestati Paduae;
33. ERHÖHUNG DER BEITRITTSGEBÜHR, 20. MÄRZ 1497
IN Christi nomine amen. Anno ab eiusdem nativitatis millesimo quadringentesimo
nonagesimo septimo indictione quinta decima die lune vigesimo Martii in
Cancellaria Magnifice comunitatis Paduae convocata et congregata fratalea fornariorum
sive pistorum Paduae in qua interfuerunt fornarii ad numerum sexagintaquinque
per Magistrum Petrum pistorem de contracta Sancti Leonardi massarium
Zanotum de contrata Sancti Ioannis et Ioannem Theutonicum de contrata
Verarie gastaldiones frataleae pistorum. Posita fuit et obtenta pars tenoris infrascripti
videlicet quod de cetero si quis voluerit intrare frataleam fornariorum Paduae
exceptis dumtaxat filiis solum fornariorum existentium in fratalea solvere
teneatur et debeat eidem frataleae pro dicto ingressu libre quinquaginta parvulorum
quarum medietas applicetur sacro monti pie- tatis et alia medietas ipsi frataleae
pistorum. Datis balotis fuerunt,
pro parte ballotae 54
contra ballotae 11
et est captum
Eisdem millesimo indictione die et loco Spectabilis et generosus Dominus Paulus
de Argenta Doctor honorabilis Iudex victualium Magnifici et Clarissimi
Domini Pauli Barbo dignissimi potestatis Paduae pro Illustrissimo Duce Comino
Venetiarum etc. ibi praesens et in cuius praesentia pars suprascripta posita
et capta fuit. Sedens super uno scanno quem locum pro idoneo et iuridico elegit
et deputavit quantum ad hunc actum ad maius robur et firmitatem predictorum
Sue et comunis Paduae auctoritatem interposuit et iuditiale decretum;
(Carta 27r) Zuandominicus Spazarinus Cancellarius Magnifice
Comunitatis Paduae rogatus scripsit:
74
34. BESTÄTIGUNG DES URTEILS VOM 4. APRIL 1497, 30. MAI 1497
M.CCCC.XCVIJ. Jndictione .XV. Die Iovis .XXX. mensis Maij Jn Cancellaria
comunis,
Spectabiles et generosi Domini Antonius Franciscus de Doctoribus Iuris utriusque
Doctor Franciscus de Bradiolo, Obicio de Papafabis, et Antonius de Capitibus
vace sapientes deputati ad utilia Rei publicae Patavinae visa parte infrascripta
et ea intellecta eam laudaverunt approbaverunt et ratificaverunt et ad
maius robur suam auctoritatem interposuerunt.
Ego Philippus de Bragatio notarius
Cancellariae Magnificae comunitatis Paduae mandato scripsi.
35. VERBOT, IN DIE BÄCKERZUNFT EINZUTRETEN, OHNE ZWEI JAHRE PRAXIS
ZU HABEN, 4. APRIL 1497
IN Christi nomine amen: Anno eiusdem nativitatis millesimo quadringentesimo
nonagesimo septimo Indictione quintadecima Die martis quarto mensis Aprilis
Paduae in comuni palatio iuris ad offitium sigilli praesentibus viris S. Simone
Petro a Curtivo q. Sancti Francisci cive et habitatore Paduae in contrata Puthei
mendosi et S. Iuliano Brenta q. S. Brente cive et habitator Paduae in contrata
Contarinorum ambobus notariis et deputatis ad dictum offitium sigilli testibus ad
haec habitis et rogatis Magnificus et Clarissimus Dominus Paulus Barbo Paduae
potestas dignissimus sedens ad suum solitum iuris bancum Auditis in contradictorio
iuditio partibus infrascriptis videlicet Egregio legum doctore Domino
Ioanne Andrea Ungarello uti sindico et procuratore frataleae pistorum Paduae
petente revocari quoddam preceptum penale de libris XXV factum gastaldionibus
dictae frataleae pistorum ad instantiam Bertolini Barcharoli de contracta
sancti Ioannis quod deberent acceptare et describere ipsum Bertolinum (Carta
27v) in fratalea predicta pistorum cum predictum praeceptum sit impetratum et
factum per formam iuris et ordinamentorum et capitulorum descriptorum in libro
sive matricula ipsorum pistorum et ex adverso audito egregio legum Doctore
domino Ioanne Nicolao de Poletis procuratore dicti Bertolini dicente praedictum
praeceptum minime revocari debere […] exequi et eius vigore dictum suum
clientulum debere et posse acceptare in dicta matricula et fratalea solvendo
libras viginti parvorum. Viso capitulo infrascripti tenoris descripto in dicta
matricula quo cavetur quod nemo possit ingredi dictam frataleam nisi effectualiter
se exercuerit per biennium in dicta arte pistorie et multis dictis per unamque
partem se inherendo dicto capitulo revocavit dictum preceptum factum predictis
gastaldionibus pistorum ac pronunciavit et declaravit quod ipse Bertolinus acceptari
non debeat in dicta fratalea nisi prius fecerit fidem se excrevisse per
biennium continuum in dicta arte pistorie et solvere libras viginti parvorum iuxta
formam dicti capituli.
Tenor dicti cap(itu)li
75
Item che niuno possa da chi indriedo intrar in la fraia de dicti pistori se loro non
hauerano exercitado effectualmente larte della pistoria per dui anni continui: et
quando hauera exercita ut supra et poi uora intrar che tali possa intrar domente
che in continente page et exborse liere Vinti de dinari alla ditta frataleo del pistori;
Ego Ventura q. Sancti Antonii de Turilia civis et habitator Paduae in quarterio
pontis Altinati centenario sancti Andreae et strata Braidi publicus Imperiali
auctoritate ac scriba deputatus ad officium sigilli Magnifici Domini Potestatis
Paduae predictam declarationem in hanc publicam formam redegi ex actis meis
signo et nomine meis apposuis (sic) consuetis;
Laus Deo;
36. PFLICHTEN DER ZUNFTBOTEN HINSICHTLICH DER BEKANNTMACHUNG DES
NEUEN BROTTARIFS, 3. OKTOBER 1498
(Carta 28r) IN Christi nomine amen anno eiusdem nativitatis millesimo quadragintesimo
nonagesimo octavo Indictione prima die trigesimo Octobris Paduae in
capitulo fornariorum super Podiolo ecclesiae maioris ibique congregato capitulo
fornariorum in quo interfuerunt quam plures fornarii ascendentes ultra dimidiam
capitulum coram Spectabili Iuris utriusque doctore Domino Alexandri de agazijs
de pergomo honorifici Iudicis victualium Magnifici et Clarissimi Domini potestatis
Paduae petentibus quod eius spectabilitas pronuntiare debeat quod meneuelli
dicte frataleae teneantur manifestare omnibus fornariis de calameriis
dictis gastaldionibus in continenti ad hec ut possint predicti fornarii facere panem
ad calamerium datum per dominum iudicem et hoc quando dictis menevellorum
(?) notissimum fuerit per gastaldiones dictae frataleae pro ut etiam in
aliis casibus tenentur prout in statuto continetur sub pena in eo contenta eapropter
(?) praefactus Dominus Iudex sue intellecto tenore dicti statuti et etiam sic
contentantibus omnibus fornariis dicto capitulo pronuntiavit quod dicti gastaldiones
dictae frataleae notificaverunt menevellis suis de calamerio eis dato per
dominum Iudicem quod de eo debeant notificare fornariis omnibus dictae frataleae
statim vel saltem habitantibus extra civitatem vel burgis die sequenti usque
ad horam vesperorum et si non notificaverint solvant pro pena soldos viginti pro
quolibet fornario ignorante de calamerio et qualibet vice ut in statuto quarto decimo
dictae frataleae continetur Item quod dicti menevelli teneantur etiam vocare
capitulum quando opis erit et eis preceptum fuerit per dictos gastaldiones
sub pena ut supra et quod si dicti gastaldiones non notificaverunt dictis menevellis
de calamerio quod cadant ad dictam penam dum eis concessum fuerit calamerium
per predictum Dominum iudicem vel successores et sic ut supradictum
est et scriptum pronuntiavit et sententiavit presentibus ut supra.
Lecta et publicata suprascripta sententia presente toto capitulo fornariorum et sic
eam laudante me notario legente etc.
76
37. URTEIL ÜBER DIE BÜRGSCHAFT DER BÄCKER, 29. JANUAR 1501
(Carta 28v) IN Christi nomine amen anno eiusdem nativitatis millesimo quingentesimo
primo indictione quarta die vigesimo nono mensis Ianuarii de mane
Paduae in comuni palatio Iuris ad officium sigilli praesentibus Sapientibus viris
S. Ioanne Matheo quarterii S. Phillippini notario habitatore in burgo Sanctae
Crucis et S. Antonio a Conchellis quarterii S. Francisci notario habitatore in
contracta aggeris cruciferorum testibus ad hec habitis convocatis et spetialiter
rogatis. Magnificus et prestantissimus D. Leonardus Mocenigo quarterii serenissimi
(?) principis pro nostro Illustrissimo duce domino Venetiarum etc. Paduae
potestas dignissimus Audito eximio legum doctore D. Io. Andrea de Ungarellis
tamquam procuratore et sindico fratalee pistorum Paduae se gravantes de precepto
facto ad instantiam S. Antonii Castignola notarii damnorum datorum gastaldionibus
et massario dictae frataleae de commissione (?) Spectabilis Domini
Iudicis victualium pro qd (?) eis precipitur quod presentare debeant modulam
pistorum existentium in dicta fratalea sub penna in precepto contenta cum dicti
pistores non teneantur exhibere talem modulam pistorum ex una et ex adverso
audito S. Ioanne Antonio de Tarvisio notario et sindico collegii notariorum pro
interesse dicti collegii et S. Ioanne Baptista Castignola nomine dicti S. Antonii
eius pris (?) dicentibus pistores ipsos seu gastaldiones suos tueri ad praesentandum
officio modulam pistorum producta quoniam intendet ipsos fideiubere iuxta
formam statutorum Paduae et consuetudinum hactenus observant(?) Et replicant(?)
Dicto domino Ioanne Andrea dicto nomine et dictorum praefactos gastaldiones
non teneri ad prestandam aliquam fideiussionem quam etiam per elapsum
non prestaverunt lites indebite per notarios dicti offitii damnorum datorum fuerint
per elapsum excerti soldi duo pro uno quoque pistorum singulis quatuor
mensibus nulla tamen anotata fideiussione et dato non tamen concesso quod taliter
fideiussionem prestare tenerentur quod tamen negant, tunc et eo casu et non
aliter dicentes ipsos non posse cogi ad huiusmodi exhibitionem cum ex forma
statuti loquentis sit in facultate ipsorum gastaldionum prestare fideiussionem et
solvere soldos octo ipsi notario ad quilibet eorum de fratalea de
(Carta 29r) per se fideiubere et solvere solidos duos pro quoque ut ex tenore
dicti statuti manifeste constat. Preterea casu quo dicti pistores tenerentur fideiubere
et non aliter quod tamen negant per suam Magnificentiam declarari debere
ellectionem fideiubendi altero de duobus predictis modis spectare ipsis gastaldionibus
iuxta formam dicti Bertini et duplicantibus dictos sindicos et Io. Baptista
dicto nomine et dicentibus electionem predictam, non spectare ad ditos (sic)
pistores quoniam iam per ipsos piatores fui ellecta viam dandi modulam ipsorum
pistorum et solvendi solidos duos pro quoque ex longa et inveterata consuetudine
singulis quatuor mensibus ut ex policis ibidem exhibitis manifeste constat
propter quod eis non licet amplius mutare voluntatem cum iam ellegerint viam
predcitam laudem multis hinc inde dictis per ambas partes visis dicto statuto incipientes
notarius sedens ad octavam capsam damnorum datorum.
77
Idem Rubrica(?) de notario victualium visis nonnullis policis exhibitis in quibus
constat alias de anno 1464 fuisse per ipsos pistores presentatas polizas et prestitas
fideiussionem per unum quemque ipsorum non autem nomine frataleae habere
informationem ad Io. Michaele Fazolo in testem presentatum per dictum
sindicum affirmante se alias per annos duodecim continuos stetisse pro coadut(?)
Ad officium damnorum datorum et pro eo ipse fuisse continue per frataleam
pistorum singulis quatuor mensibus presentari polizas predicta et prefacta
fideiussione per quemlibet ipsorum pistorum solvendo soldos duos pro quoque
sequi illas fideiussiones Christi nomine invocato considerans omnibus predictis
et forma dicti statuti et consuetudine Declaravit quod dicti fornarii teneantur prestare
fideiussionem iuxta formam dicti statuti et not… Illas scribere Ita quod
statuti servetur Laus Deo,
Ego Franciscus Polentono notarius q. Egregii tabellionis Domini Iacobi civis et
habitatoris Paduae in quarterio pontis mollendinorum centenario et contrata sancti
Leonardi publicus apostolica et Imperiali (Carta 29v) auctoritate notarius nec
non iudex ordinarius ac notarius deputatus ad officium sigilli prefacti Magnifici
Domini potestatis Paduae predictam sententiam in hanc publicam formam reddegi
ex actis meis signo quoque et nomine meis more solito roboravi:
38. BESTÄTIGUNG DES BESCHLUSSES ÜBER DIE NICHTBEZAHLUNG DES ZOLLS
FÜR GETREIDE BEIM ANKAUF, 6. JULI 1501
IN Christi nomine amen, anno eiusdem nativitatis millesimo quingentesimo
primo indictione quarta die Martis sexto Iulii de mane. Magnificus et generosus
Dominus Leonardus Morenigo quarterii Serenissimi principis pro Illustrissimo
Duce Domino Venetiarum Paduae potestas dignissimus existens in sala eius residentie
audito spectabili legum doctore D. Ioanne Andrea de Ungarellis tanquam
procuratore et syndico frataleae seu universitatis pistorum civitatis Paduae
exponente quod diebus proxime exactis interveniente Clarissimo Domino Tadeo
Bovolino eius iudice victualium congregatum fuit capitulum frataleae pistorum
Paduae in quo continuo astante ipso domino Iudice abalotatum fuit capitulum
infrascriptum et obtentum: quoniam fuerunt pro parte balote quinquagintaocto et
contrarie decem, et quoniam capitulum ipsum recte captum fuit nec concernit
damnum alicuius sed potius tendit ad observantiam statutorum et sententie alias
late per Magnificum Dominum tunc potestatem Paduae sub die,
Ea propter petente per eius Magnificenciam capitulum ipsum sit ut supra positum
et capture confirmare et ad robur ipsius suam auctoritatem et iuditiale decretum
interponere comittendo capitulum ipsum observari debere. Unde audito
et plene intellecto tenore dicti infrascripti capituli et ordinis a ditto Domino Ioanneandrea
dicto nomine exhibito in scriptis et habita fide de predictis ab eodem
Domino iudice praesentium tenore omni meliori modo via iure et forma quibus
melius potuit et debuit auctoritatem (?) magistratus sui approbavit et confirmavit
ac approbat et confirmat predictum et infrascriptum capitulum et ordinem in
omnibus suis partibus et illi auctoritatem suam interposuit et decretum volens
78
(Carta 30r) et mandans illus inviolabiliter observari praesentibus speciali Iurisconsulto
Domino Pasqualino Mastellariensi de Sancto Thomeo cive et habitatore
Paduae in contracta Sancti Thomei et Egregio legum doctore Domino Tito
de Vareschis q. D. magistri Pauli artium et medicine doctore habitator Paduae in
contracta Sancti Blasii.
Tenor dicti capituli talis est videlicet:
Nel capitolo de li fornari fu presa la infras(crip)ta parte congregadi nel luogo suo
solito et tutti cittadi nel qual gli funo p.68
Perche li poueri fornari ueneno tortizadi in non li uoler far buo(n)i li soldi do del
datio del comprar nel darge el calamiero che, e, grandissimo danno et ruina de
essi poueri huomini fornari li qual soldi do et per forma de statuti et de sententie
dieno pagar li uendadori et accio che essi puoueri fornari non patiscano piu tal
dano: et per proueder a le soe miserie, Landara la parte che qui indriedo niuno
fornaro debi pagar il datio del comprar de le biaue per uso di soi fornari ma debiano
lassar et far pagar a li uendadori secondo lordine di statuti di padoa et la
forma delle sententie sopra di cio fate et chi contrafara caschi alla pena che poi
se metera obtenuta la presente parte: Presa per balote, 50. de si et balote .X de
no.
Et accio che questo ordine sia obseruado landara la parte che chi contrafara caschi
alla pena de ducati uno ogni uolta che sara trouato hauer contrafato laqual
pena el terzo sia del zudese de le uit(tuarie) laltro terzo dello acusadore lalt(r)o
deli poueri p(ri)sonieri,
Presa per balot. 58. De si et balot- .7. de no;
(Carta 30v) Ego Antonius a Conchelis notarius ad praesens ad offitium sigilli
predicti interfui et mandato prenominati Magnifici D. potestatis fideliter scripsi
et ex actis meis fideliter sumpsi et in fidem me subscripsi signo et nomine meis
solitis appositis
39. URTEILSVERKÜNDUNG, 10. JULI 1501
Die Sabbati decimo mensis Iulii 1501:
De comissione Magnifici et Clarissimo D. Leonardi Mocenico Paduae potestatis
Dignissimi. Retulit Bartholomeus Sturnarius preco comunis Paduae se alta voce
proclamasse sono tubete astantibus multis personis in loco consueto Panatarie
quod de cetero omnes fornarii non audeant neque debeant solvere dacium bladorum
per eos emptum (?) sub pena contenta in statuto et specialiter pro parte
capta in eorum capitulo et laudatum per suprascriptum Magnificum D. potestatem
Paduae etc.
79
40. PFLICHTEN DER GETREIDEVERKÄUFER
Reperitur infrascriptum in volumine statutum ad offitium Buscheti ad cartam 6
sub Rubrica 3 bladorum leguminis et seminis lini,
In primis quod qualibet persona cuiusque conditionis et status vendens donans
permutans vel quomodocumque alienans per se vel per interpositam personam in
Padoa vel Paduano districtu exceptis terra Bassiani cum omnibus villis subiectis
suae potestarie aliquod bladum legumen farina cum semen lini sive tradat de
praesenti sive permittat tradere in futurum teneatur et debeat solvere conductoribus
vel eius sociis denariis duodecim pro stario ut in ratione starii frumenti et
farine de frumento et cuiusque leguminis et seminis lini denariis 8 parvorum pro
stario et in ratione starii Segalle Ordei et millei denariis sex pro stario et in ratione
starii cuiuslibet alterius bladorum (Carta 31r) et mesture ea die qua vendiderint
vel donaverint permutaverint seu alienaverint in pena soldorum decem
parvorum pro quolibet soldo quem solvere tenentur et nihilominus ad solutionem
datii quod locum habeat in omni fraudatione datiorum quarumcumque rerum:
Ego Alexander de Baldinis notarius
et coadiutor Buscheti exemplavi;
41. ÜBER DIE SIEGEL DER STEUEREINNEHMER FÜR DIE MÜHLEN,
12. FEBRUAR 1502
Exemplum assumptum ex actis dicti tabellionis S. Gasparis de varotarijs notarii
ad offitium sigilli sub anno Domini 1502.
Die Sabbati .XIJ. mensis Februarii de mane
Ad instantiam D. Nicolai Darcule sive S. Ioannis boni pellegrini eius procuratore
Retulit Ioannes Coracia preco personaliter precepisse infrascriptum quat(?)
de comissione Magnifici Domini potestatis et in pena librarum vigintiquinque
parvorum non debeant facere panem non bullatum bulla daciariorum macine et
si de hoc gravabantur compareat cit(?) parte
Maestro Piero fornario de contracta pontis curvi
Maestro Ioanne fornario ad Portellum
Maestro Dominico fornario ad Portellum
Maestro Ioanne fila lana
Maestro Bernardo fornario ad Portellum
(Carta 31v)Dicta die
Magnificus et Clarissimus D. Thomas Mocenico Paduae potestas Dignissimus
audito in contradictorio iuditio et longa disputatione Spectabili iuris doctore
Domino Ioanne Andrea de Ungarellis interveniente nomine frataleae pistorum
Paduae petente revocationem certi precepti penales facti de comissione Magnificicencie
sue ad instantiam Daciariorum macine non nullis pistoribus quod non
debeant facere panem non bulatum bula ipsorum daciariorum vel prout in ipso
80
precepto Et hoc attento quod dicti pistores numquam consuerunt facere talem
panem bullatum et ita semper inviolabiliter extitit observatum auditis et Spectabili
Iuris doctore D. Gabriele de Donelis ab horologio D. Ioanne Antonio Franco
de doctoribus nec non D. Ioanne de Buzacharinis dignissimis depitatis ad utilia
Magnificencie comunitatis Paduae comparentibus pro interesse rei publice ac
dicentibus consuetudinem semper extitisse quod dicti fornarii non teneantur bulare
panem suum et quod si hoc procederet esset cum maximo damno et ignominia
civitatis et pauperum personarum ex una ET audito Spectabili Iuris Doctore
Domino Hanybale de Ruzerijs procuratore dictorum daciariorum macine contradicente
et petente dicti sui precepti executionem et confirmationem Quibus auditis
ac visis duabus absolut(?) in publico arengo datis in simili materia et omnibus
mature consideratis resolvit praeceptum ipsum inviti simplicis cit(?), Laus
Deo,
42. ÜBER DIE STEUER FÜR DIE MASS-SIEGEL, 28. OKTOBER 1502
Exemplum assumptum ex actis Dicti tabellionis S. Ioannis Matthei ab aggere
notarii ad offitium aquile et Buscheti curente anno Domini MDII Indictione
quarta die lunae XVIII mensis Octobris,
Spectabilis D. Iudex ultrascriptus Visa petitione Spectabilis et Eximii Iuris
Doctoris D. Ioannis Ungarello uti procuratoris et Syndici frataleae pistorum Paduae
Et audito S. Francisco Campanario conductori (Carta 32r) Datii bulle mensurarum
et visa etiam responsione dicti Francisci ac etiam S. Aledusii eius procuratoris
et viso statuto frataleae praedictae et visis videndis et consideratis considerandis
et auditis dictis partibus quicquiddicere et allegare voluerunt Declaravit
quod de cetero dictus S. Franciscus et reliqui bullatores non possint nec debeant
accipere ultra denarios sex pro quolibet marcho veteri videlicet pro quolibet
petio iuxta formam statuti pro ut faciunt alij, Laus Deo;
43. URTEIL ÜBER DIE STEUER FÜR DIE GEWICHTSSIEGEL, 5. MÄRZ 1505
Die quinto Martii 1505 Indictione octava in actis mei Ugolini de grandis notarii
victualium;
Specialis et preclarus Iuris doctor D. Philipus Prandinus honorabilis iudex victualium
Magnifici ac Clarissimo D. Hieronymi de Molino Paduae potestatis
dignissimi audito Spectabilis Iuris doctore D. Ioanne Nicolao de Poletis uti procuratore
et sindico frataleae fornariorum Paduae se dolente quod S. Franciscus a
Campanis daciarius bullae vult et intendit accipere et habere a quolibet fornario
unam fugatiam pro bulando pondere et stateras dictorum fornariorum ultra solutionem
debitam et consuetam et quod rettinuit unam stateram Redulfi fornarii ex
eo quod volebat viam fugatiam et propterea petente declarari debere quod dicti
fornarii non teneantur dare dictam fugatiam dicto datario sed solum solvere illud
quod solitum est solvere et ex adverso audito dicto S. Francisco a Campanis da81
ciario bullae dicente predicta fieri non debere quia fuit semper et est consuetudo
ita observata quod dicti fornarii singulo anno pro bullando respectantes ad artem
praedictorum fornariorum ultra solutionem debitam et consuetam solverint et
solvere consueverunt unam fugatiam pro quoque et quod ita fuit observatum offerens
se velle stare iuramento dictorum fornariorum si semper solverunt dictam
fugatiam Et multis hinc inde dictis (Carta 32v) per ambas partes sententiavit et
declaravit quod dicti fornarii non teneantur neque obligati sint solvere fugatiam
predictam sed solum solvere teneantur solutionem debitam et consuetam pro
bulando ea quae spectant ad artem fornariorum et quod dictus S. Franciscus daciarius
dare et restituere debeat dicto Rodulfo suam stateram recepta solutione
debita et consueta et hac omni meliori modo; etc.
44. URTEIL ÜBER DEN BROTVERKAUF, 15. NOVEMBER 1505
Exemplum sumptum ex actis prudentis viri D. Zachare bruti notarii ad offitium
victualium sub anno Domini 1505 Indictione octava Die Sabbati Xvo mensis
Novembris,
Spectabilis D. Iudex antescriptus audito S. Mapheo fornario de contracta omnium
Sanctorum petente revocari debere certum preceptum sibi factum de comissione
suae Spectabilitatis quod non deberet vendere panem nec tenere
postam ut in precepto et hoc ad instantiam D. Ioannis Andreae Ungarellis Sindici
et procuratoris frataleae fornariorum Paduae tamquam indebite et iniuste
fact(?) ex una et audito dicto D. Ioanne Andrea Sindicario nomine dictae frataleae
dicente dictum preceptum revocare non debere primo confirmari tamquam
debite factum et iuxta formam statutorum dictae frataleae ex allia et multis hinc
inde dictis et viso statuto dictae frataleae confirmavit dictum preceptum, ut in eo
et declaravit quod dictus Mapheus non possit tenere postam nec vendere panem
nisi in loco in quo manualiter facit panem iuxta formam statutorum predictorum
frataleae;
45. VERBOT, ÄMTER DURCH VERTRETER AUSZUÜBEN, 1477
Exemplum assumptum ex alia copia assumpta ex libro consilij Magnifice comunitatis
Paduae de anno 1477 ad c. 57.
(Carta 33r) Conciosia cosa che per questo Mag(nifi)co conseglio el se eleza
molti citadini a molti officij fidandose della sufficienza, e bonta de le sue persone
sperando che per li ditti se debiano personalmente exercitar tal officij et el
sia el contrario che molti li fano per sustituti et alcuni li uendano contra la mente
de questo Mag(nifi)co conseglio landara parte alcuno officiale eletto per questo
Mag(nifi)co conseglio non possa exercitar lo officio per substituto sote pena de
esser priuo per diece anni de officio et beneficio del comun de padoa et de perdere
el salario ch(e) per tal officio li uenisse et soto pena se contien in le altre
parte prese in questo Mag(nifi)co conseglio altre uolte sopra de tal materia
82
Et li Sp(ettabili) Deputa ad utilia aliquali sera fatto de tal cosa cosientia publica
ouer priuata siano tegnudo et obligadi de mandar ad executione questa parte
p(rese)nte soto pena de perdere lo suo salario de quatro mesi item che niuno che
hauesse exercitado lo offitio de la massaria di pegni como substituto non possa
esser in busolado per fina ad anni quatro in la ditta massaria de nouo pro inde
come se lui fusse stato principale massaro de la ditta camera Item che nium el
quale se troui esser debitore uero de comuni per caso de camera de pegni non
possa esser imbusolado da nouo al ditto officio de la ditta camera;
46. BESCHWERDE GEGEN DIE BEAMTEN DER STADT, DIE IHRE ÄMTER DURCH
DIENER AUSÜBEN LASSEN, 9. FEBRUAR 1506
1506 Die lune nono februarij
Spectabilis Iuris Doctor D. Leonellus de Bradiollo D. Petrus de Lido necnon
Spectabilis D. Antonius de capitibus vacce deputati ad utilia Magnifice comunitatis
Paduae audita querimonia facta per Matheum pistorem de contracta
Sacnti Firmi tamquam gastaldionem frataleae pistorum civitatis Paduae nec non
Magister Ioannes Fornari de contrata prati vallis Petri pistoris de contrata pontis
(Carta 33v) Curui et Magistro Ioanne fornario de contrata pontis molendinorum
conquerentium quod comilitones comunis mittunt eorum famulos per totam civitatem
qui exercent eorum offitium Cabalarie et sepe comittunt multa scandala
quod est honestatem et contra partem alias captam in consilio Magnifice comunitatis
Paduae et auditis Spectabili Iuris doctore D. Antonio Gaiardo interveniente
nomine D. Renaldi eius fratris et D. Ioanne Francisco de ponte comillitonibus
comunis dicentibus quod predicti eorum famuli habitant cum eis et in eorum
domo et quod aliquando ipsi famuli vadunt per civitatem ad exercendum
eorum officium quia ipsi non possunt adesse in multis locis et multis dictis per
ambas partes sedentes ad eorum solitum iuris bancum hora iuridica et intellecta
querimonia ipsorum pistorum et aliarum personarum et visa dicta parte ut supra
allegata de anno 1477 ad c. 57 et visis videndis consideratis considerandis concordes
declaraverunt inherendo dicte parti quod dicti comillitones debeant personaliter
exercere eorum officium cabalarie et non per famulos nec per alias personas
pro ut iustum et honestum est et hoc omni meliori modo.
Ego Sebastianus a Cartino notarius utilium
fideliter exemplavi et in fidem me subscripsi
47. BESCHLÜSSE DES BÄCKERKAPITELS, 25. JULI 1507
1507 Indictione Decima Die Iovis 25 Iulij.
Ibique congregato capitulo more solito super podiolo ecclesie Cathedralis in quo
loco talia fieri solent coram Spectabili Iuris consulto D. Brancio de Luschis de
Vincentia: honorando iudice victualium Magnifici et Clarissimi D. Bartholomei
Minio Paduae potestatis dignissimi in quo quidem Capitulo interfuerunt persone
83
numero 66 et coram eius Spectabilitate proposite fuerunt partes infrascriptae tenoris
subsequentis et ballotate fuerunt:
(Carta 34r) Et primo landara parte che de cetero el non sia persona alcuna della
fraia di fornari cioe ne gastaldi ne anche massari li quali ardisca ne presuma far
lite p(er) nome de la fraia contra niun de la fraia ne altra persona aspese delle
fraia: se prima non sera conuocato capitulo et obtenudo a ballote et se persona
alcuna fara lite senza saputa del capitulo et chel sia obtenudo quello chel spendesse
uada a suo damno et questo fo ballotado et fo obtenudo come, e, ditto di
sopra et habuto.59. pro et ballot(e). .6.
ITem similiter el ua parte che de cetero el non se possi per alcuno fornaro ne
altra persona uendere pan saluo che in luogo doue el se fa manualmente et chel
se cuose sotto la pena contignuda in el statuto: (V2) de lire diese et doue nel
statuto se contien che la mita sia de la fraia: che quella mita sia de M(esser) lo
zudese de le uictuarie et laltra dello accusatore et fo obtenudo et messo ballote
62. in fauor et quatro contro: Saluo che fuora de li termini chel sia lisito a
ogniuno a darne a vendere;
Et a queste tal parte el prefato M(esser) lo zudese li ha interposta iuditial decreto
di auctorita sua, Laus Deo
Ego Celsus campagniola notarius et
coadiutor Damnorum Datorum ex extra
ordinario dicti offitii fideliter exemplavi et
in fidem me subscripsi
48. URTEIL ÜBER DEN BROTVERKAUF, 3. AUGUST 1507
(Carta 34v) Exemplum assumptum ex actis mei Ioannis Frizimelega publici notarii
Patavini tunc ad offitium sigilli deputati. Sub anno Domini 1507 indictione
Xa Die martis tertio Augusti post nonam.
Magnificus et generosus Dominus Bartholomeus Minio pro Illustrissimo Duce
Domino Venetiarum Paduae praetor dignissimus Sedens ad eius solitum iuris
banchum hora iuridica causarum auditis infrascriptis partibus in contradictorio
iudicio videlicet sapiente causidico D. Antonio Soldano uti procuratore done
Beneuenute relictae quondam magistri Bernardini Trombeta de contracta burgi
omnium sanctorum Paduae ex una petente per eius magnificenciam pronuntiari
et declarari debere dictam Dominam Beneuenutam vendere posse panem super
suo balcono Domus suae eo quia sustinet onera et factiones frataleae fornariorum
Paduae; et spectabili legum doctore D. Luca de Salvionibus uti procuratore
frataleae fornariorum Paduae ex altera dicente predictam mulierem vendere non
posse panem super dicto balchono, attento quod ipsa de per se non facit panem
in eius domo nec panem decoquit Sed panem quem vendere intendit recipit ad
vendendum ab aliis fornariis cum lucro solidorum duorum pro libra. Quae omnia
sunt contra statuta et privilegia dictae frataleae et multis dictis et viso capitulo
dictae frataleae in numero XIII quo disponitur pro ut supra narratum est per
dictum Dominum Syndicum Declaravit praedictam mulierem vendere non posse
84
panem super dicto eius Balchono attento dicto capitulo quod ad unguem observari
debere declaravit Et hoc omni meliori modo Iure via et forma etc.
49. URTEIL ÜBER DIE RÜCKGABE ZU UNRECHT KONFISZIERTEN BROTES,
6. AUGUST 1507
(Carta 35r) IN Christi nomine amen. Anno a nativitate eiusdem millesimo quinquagesimo
septimo Indictione septima Die Veneris sexto Augusti post nonam
Presentibus S. Celso Campagniola filio Domini Hieronymi de contrata plateae
palearum S. Matheo de Zanetis filio S. Ioannis de contrata omnium sanctorum
ambobus notariis testibus ad haec habitis vocatis et rogatis Spectabilis iuris
doctor D. Brancius de Luschis honorandus Iudex victualium Magnifici et Clarissimi
D. Bartholomei Minio pro Illustrissimo et Eximio Duce Domino Venetiarum
Paduae Dignissimo potestate Audito in contradictorio Iuditio Spectabili
Iuris doctore D. Lucha de Salvionibus uti procuratore et Syndico frataleae fornariorum
Petente per eius spectabilitatem declarari panem acceptum per comillitones
tam Magnificae comunitatis Paduae quam praelibati Magnifici D. potestatis
restitui debere attento quod dictus panis per triduum completum fuit factus et
consequenter non potest ponderari iuxta formam capitulorum praefatae frataleae
pistorum confirmatorum ab Illustrissimo Duce Domino que semper fuerunt et
sunt in viridi observantia ex una Et auditis D. Francisco de Sonzino et D. Iacobo
Spirono Commilitonibus dictae Magnifice Comunitatis ac etiam S. Petro de
Marco commilitone iam dicti Magnifici D. potestatis dicentibus predicta minime
fieri debere ex eo quia predictum statutum non fuit nec est in observantia et
extare statutum Communis in contrarium Et multis hinc inde dictis prius habita
super premissis informatione a nobilibus viris domino Aliadusio Buzacharino et
D. Livio de Madiis de Basiano olim Commilitonibus dictae Magnificae comunitatis
qui eorum iuramento deposuerunt semper durante suo officio servasse
predictum capitulum fornariorum Declaravit panem acceptum restitui debere
pistoribus quibus predictus panis fuit acceptus eo quia predicti pistores iure iurando
affirmarunt panem praedictum factum fuisse iam tribus diebus
(Carta 35v) Iuxta formam sui capituli et hoc omni meliori modo etc.
Laus Deo,
Ego Simonpetrus a curte notarius damnorum
datorum predicta omnia scripsi mandato
spectabilis iudicis victualium damnorum datorum
et occupatus etiam ad hanc publicam formam
aliena manu redigi feci et ascultata
cum originali convenientem inveni, ideo me
subscripsi,
85
50. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITELS, 6. OKTOBER 1507
Exemplum ex extraordinario Damnorum Datorum sub anno Domini 1507 indictione
Xma Die mercurii VI Oct. Paduae super podiolo ecclesiae Cathedralis in
loco consueto:
Ibique congregato capitulo more solito coram spectabili Iuris consulto Domino
Brancio de Luschis Vincentino honorando iudice victualium Magnifici et Clarissimi
Domini Bartholomei Minio Paduae potestatis dignissimi in quo quidem capitulo
interfuerunt personae 78 et coram eius spectabilitatem praepositae fuerunt
partes infrascriptae tenoris subsequentis per Christophorum Rosetum dictae frataleae
gastaldionem et ut infra fuerunt balotae:
ET primo andara la parte che cadauno fornaro ouer suo uendadore a chi tochera
a mudar sia obligato hauer mudato ogni matina a hora di terza et se non hauera
mudato caza a la pena de lire cinq(ue) la qual pena uada in tre parte: una sia de
M(esser) lo zudese laltra sia della fraia et laltra del denuntiante et fu balot(tata)
Et haue pro balot(e). 32. Et contra
balot(e). .16.
(Carta 36r) ITem che niuno fornaro uendadore non possa tenir zerle dauanti la
botega doue se uende el pan: ne etiam pan in le zerle sotto la pena soprascritta
da esser diuisa ut sopra: et fu balot(ata) et haue pro balot(e). 37. et contra .11.
ITem che cadauno fornaro uendadore possa mudar et debia mudar ogni zorno
saluo le demeniche et le quatro principal de la madona cioe marzo: settembre:
Auosto et quella dalle Candele le feste da natale et feste de pasqua et delli apostoli:
sotto la sopras(crit)ta penna: a chi contrafara: da esser diuisa in tre parte ut
supra laqual parte fu ballottata: et haue pro ballote .38. et contra .x:
Allequal parte ut supra ballottate: el prefato M(esser) lo zudese per la liberta, a,
lui atribuita gli interpuose la sua auctorita et juditial decreto;
Ego Celsus Campagnola notarius cancellarie
Damnorum Datorum ex authentico fideliter exemplavi
et in fidem premissorum me subscripsi.
51. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITELS, 12. JANUAR 1508
(Carta 36v) Exemplum ex extraordinario Damnorum Datorum sub anno Domini
1508 indictione XI Die XII Ianuarii Paduae in inclaustro ecclesiae Cathedralis in
capitulo pistorum ubi infrascripta fieri solent
Ibique congregato Capitulo frataleae fornariorum coram Spectabili Iuris Doctore
Domino Brancio de Luschis honorando iudice Victualium Magnifici et Clarissimi
Domini Bartholomei Minio Paduae potestatis dignissimi in quo quidem capitulo
interfuerunt pistores 67 una cum Spectabili Iuris doctore Domino Lucha
de Salvionibus dictae frataleae Syndico qui infrascriptas proposuit partes tenori
infrascripti.
86
Et primo andara la parte che quando li gastaldi de la fratalea hauera domandato
lo Calamiero del pan alla Mag(nificen)cia del podesta ouero alli signori deputati
ad utilia: ouero a M(esser) lo zudese de le victuarie, secondo la forma del statuto
et che in termine de zorni doi el non gli sia stato dato et che li ditti fornari faciano
el pan secondo el suo statuto: et se il ditto pan a qualcheduno de li ditti
fornari fusse tolto, che la ditta fraglia sia obligada a deffendere quello o uer
quelli a chi sarano sta tolto el pan: a tutte sue spese laqual parte fu balotata et
haue ballot (e).58. et contra .9.
ITem andara la parte che se per cason del ditto calamiero accadera far litte alcuna
che li gastaldi noui et uecchi insieme con doi altri huomini de la fraglia da
esser eletti per li ditti gastaldi possino far ed deliberare et spender p(er) cason de
la ditta litte senza far fare altro cap(ito)to p(er) non dar spesa alla fraglia et tutto
quello che farano li ditti gastaldi noui et uecchij sia fermo et ualido: et tutti de la
ditta fraglia siano obligadi: la qual parte fu ballotata et haue pro balot(e) .59. et
contra .8.
(Carta 37r) Allequal parte el prefato M(esser) lo zudese per la liberta a lui attributa
gli interpuose la sua auctorita et iuditial decreto,
Ego Celsus Campagnola notarius et coadiutor
Damnorum Datorum ex autentico fideliter
exemplavi et in fidem premissorum me
subscripsi.
52. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITELS, 29. SEPTEMBER 1508
Exemplum ex extraordinario Damnorum Datorum sub anno Domini 1508 indictione
XI Die XXIX sept. super podiolo Ecclesiae Cathedralis in loco consueto:
Congregata fratalea pistorum more solito per gastaldiones dictae frataleae preposita
fuit pars tenoris infrascripti in qua congregatione interfuerunt suffragia 55
coram spectabili Iuris consulto Domino Francisco de Tridento honorabili Iudice
Victualium Magnifici et Clarissimi Domini potestatis Paduae.
Che de cetero secondo che in altre fraglie se fano dui syndichi che hanno a sindicar
li gastaldi in tutte le cose mal fatte et specialmente sopra questo che
quando sara tolto in fraglia qualche fornaro che li dittti gastaldi siano obligadi a
far immediate pagar le ditte lire uinti et li ditti syndichi siano obligadi a sindicar
li ditt(i) gastaldi: et farli pagar li quali syndichi debiano hauer ducato mezo
alanno et habiano a durar per anno uno;
Elett. Mathio da San Fermo P(ro) 32. C(ontra).26.
Zuan frizeron P(ro) 26. C(ontra).32.
Jacomo zaffatorta P(ro) 25. C(ontra). 32
Christoforo Rosso P(ro) 33. C(ontra). 25
(Carta 37v) ITem che cadauno che uora andar in piaza sia obligado in termine
de tre zorni auanti dimandar licentia alli gastaldi soto pena de B.40. a chi contrafara
la mita de M(esser) lo zudese et la mita de la fraglia et che se debia andar
per ordine et non saltar da una botega a laltra
87
Pro .44.
Contra .14.
Alequal parte el prefato M(esser) lo zudese per la liberta a lui atribuita gli interpuose
la sua auctorita et iudicial decreto;
Ego Celsus Campagnola notarius et coadiutor
damnorum datorum suprascripta parte ex
mandato fideliter exemplavi et in fidem me
subscripsi.
53. URTEIL ÜBER DEN BROTVERKAUF
Magnificus et Clarissimus D. Nicolaus Priolus Paduae potestas dignissimus auditis
in contradictorio iudicio partibus infrascriptis videlicet Spectabili iuris
doctore D. Lucha de Salvionibus Syndico et procuratore frataleae pistorum Paduae
petente per eius Magnificentiam pronuntiari et declarari debere magistrum
Hieronymum olim piliparium et nunc pistorem vendere non posse panem in
domo ex opposito parte Caudelonge cum ibi talem panem non faciat neque coquat
sed in alia domo sue habitationis et hoc in exequtione (sic) capitulorum et
privilegiorum eidem frataleae concessorum per Illustrissimum Ducem Dominum
N. Venetiarum de quibus in libro dictae frataleae in capitulo numero XIII Quod
incipit Item ordinemo et stauemo che alcuno pistore etc. ex una Et audito predicto
magistro Hieronymo una cum Spectabili Iuris doctore Domino Martino de
Mastellariis eius advocato nec non Spectabili D. Iudice (Carta 38r) Victualium
dicente premissa fieri non debere: Cum Domus in qua est furnus predicti magistri
Hieronymi sit pones fortilicia seu bastiones civitatis et ad eam nullus ferre
accedit et quod vendiditur in eo loco in quo de presenti vendit pro substentatione
suae familie ex altera Et multis dictis per utramque partem Et viso ipso capitulo
et sententiis alias in simili materia latis et maxime per Magnificum Dominum
Bartholomeum Minio Paduae tunc potestatem dignissimum Pronunciavit et declaravit
Eundem magistrum Hieronymum vendere non posse nec debere panem
in loco in quo de presenti vendit sed vendere ubi fuerit et coquit panem et predictum
statutum vel privilegium ad unguem observari debere et hoc omni meliori
modo etc.
Ego Franciscus Patela notarius ad offitium
sigilli subscriptum sen(tent)ie exemplum ex meo originali
fideliter exemplavi, et in fidem me subscripsi.
54. BRIEF DES DOGEN LEONARDO LOREDANO, 7. FEBRUAR 1511
Exemplum
Leonardus Lauredanus Dei gratia Dux Venetiarum etc. Nobilibus et Sapientibus
viris Nicolao de Priolis de suo mandato potestati et Hieronymo Contareno Capitaneo
Paduae fidelibus dilectis salutem et dilectionem affectum se hano doluto
88
li pistori de questa citta fedelissimi nostri che uoi uolete che doue i dieno far il
pane ad onze sette il facino ad onze diece contra la forma di capitoli et priuilegij
sui confirmadi per la Signoria n(ost)ra et pero hano richiesto che ouero ge siano
seruadi li capitoli et concession sue ouero i siano liberadi dale obligation hano
in quella cita; onde parendone cosa iusta et conueniente che li suoi capitoli siano
seruati et esseguiti ui cometemo che secondo la continentia de queli (Carta 38v)
dobiate proueder chel pane sia fatto al debito peso et che essi Capitoli non ge
siano in aliquo alterati ne immutadi ma ad unguem et inuiolabiter obseruati
utrum quando hauesti alcuna cosa in contrario datene per u(ost)re aduiso,
Dat(um) in n(ost)ro Ducali palatio Die .vij. febr. Jndictio xv.1511.
Ego Hieronymus Baldinus coadiutor cancellarie
Fideliter exemplavi et in fidem me
subscripsi.
55. WAHL UND EID DER VERTRETER DER BÄCKERZUNFT,
20. DEZEMBER 1513
Millesimo quingentesimo terciodecimo Indictione prima Die vigesimo Decembris
Paduae super formeribus maioris ecclesie Paduae.
Convocato et ut moris est solemniter congregato capitulo pistorum Paduae in
loco suprascripto ubi talia fieri solent coram Clarissimo Iuris consulto D. Ortensio
Regino honorando Iudice Victualium Magnifici et Clarissimi D. Petri Duodo
Paduae potestatis dignissimi in quo quidem capitulo interfuerunt pistores numero
93 et coram eius Spectabilitate per Ioannem Frizerinum et Valentinum de
contracta Sancti Bartholomei Christophorum de S. Lucia et Paulum de contracta
heremitarum gastaldiones et magistrum Antonium a S. Agatha masarium proposite
fuerunt partes infrascripti tenoris et aballotate obtente per maiorem numerum
suffragiorum;
Et primo landara parte chel se faza dui gastaldi et uno massaro per cap(ito)lo lo
officio di quali habia a durare per anno uno cum salario de libre .xviij. a lanno
per cadauno gastaldo et massari con questo che li ditti offitiali eletti debiano zurar
in mano (Carta 39r) del prefato Sp(ettabile) D(ominus) Judice da le uittuarie
de obseruar li statuti de’ ditta fratalea di pistori et tutte altre leze littere et priuilegij
in fauor de ditta fratalea a beneficio et comodo di quela et cadauna uolta
che per li ditti gastaldi et officiali sera contrafatto in non obseruar tutto quello de
sopra se contien che li ditti officiali caza alla pena de libre do per cadauna uolta
totiens quotiens sera contrafatto et da esser applicada al lazareto de padoa et el
massaro sia tenuto tenir bon conto in libro del spender et scuoder et render bon
conto ogni sei mesi alla ditta fratalea et sia etiam tenuto dar bona segurta et render
bon conto;
Item q(ue) de cetero sel massaro ouer gastaldi non scuoderano da tutti queli che
intrerano in la fraglia preditta ouer debitori de presente se li ditti debitori andaseno
uia ouer seraseno el forno che li gastaldi ouer massari siano obligadi loro a
pagare del suo saluo se i non mostrasseno hauer fatto tutto quelo che uol la rason
89
in quel caso i non siano obligadi a pagar loro Item chel non sia da botega in panataria
ad alcuno in fina che i non harano paga la fraia et se altramente i farano
che li ditti gastaldi et massaro siano obligati loro a pagar del suo per tanto
quanto quelle persone se atrouasseno debitori,
Item landara parte che de cetero tutti queloro uorano far pan debiano pagare lire
uinti secondo la forma del statuto li quali danari siano mesi a requisition de la
fraia in una cassa accio se habiano quando bisognerano per andar a uenetia per
le occorentie de ditta fraglia ouer per far le offerte quando accade alle uolte li
qual danari siano messi in le mani del massaro dagando bona segurta et queli
tenir in una cassa et cadauno di gastaldi debia tenir una chiaue et unaltra el massaro
i quali danari non se possano cauar de ditta cassa se non chiamadi apresso
quatro de la ditta fraglia accio che loro intendano, a che effetto se toleno (Carta
39v) et tutto quelo farano queli gastaldi et massaro cum quele quatro persone
non se gli possa mai parlar ne dir cosa alcuna in contrario ma tutto sia fermo e
ratto in tutto et per tutto ac supra datis fuerunt ballotis.
pro parte ballote .83.
contra ballote .X.
(et est capta)
Quibus omnibus sic solemniter pactis prefatus Spectabilis D. Iudex suam et comunis
Paduae auctoritatem interposuit pariter et iuditiale decretum.
Gaspar de Varotariis notarius Paduae rogatus scripsi.
Et immediate ultrascripti gastaldiones et massarius in exequutione ultrascripte
partis elegerunt et nominarunt infrascriptos gastaldiones pro uno anno proximo
futuro videlicet
Magistrum Matheum de contracta platee palearum
M. Petrum de contracta Savonarole
M. Ioannem de contracta pontis altinati
M. Antonium Francolinum de contracta Domi
Qui omnes abalotati prevaluerunt in suffragiis M. Matheus et Antonius Franzolinus
et sic remanserunt gastaldiones.
Item nominarunt in massarium pro dicto anno proximo futuro cum salario ut ultra
limitato infrascriptos videlicet
M. Petrum de contracta plateae pallearum
M. Petrum de contracta Domus Dei
Qui ambo abalotati prevaluit in suffragiis M. Petrus de contracta Domus Dei et
sic remansit Massarius.
Quae omnibus officiales ut supra electi videlicet M. Matheus de contracta plateae
palearum et Antonius Francolinus gastaldiones (Carta 40r) et M. Petrus de
contracta domus Dei Iuraverunt in manibus praefati Spectabilis D. Iudicis Victualium
de observandis statutis privilegiis et sententiis ac decretis dictae frataleae
ad beneficium dictae frataleae in omnibus iuxta continentiam antescriptarum
partium.
Et in mediate per antescriptos officiales fuerunt electi infrascripti manuelli pro
mensibus quattuor proximis futuris.
90
Ioannes Trentinus de contracta heremitarum
Antonius de contracta Sanctae Marie de Avantio
Ioannes de contrata Sancti Ioannis intus pontum
Iacobus de contrata prati vallis
Quae omnibus electi iuraverunt in forma in manibus praefati Spectabilis D. Iudicis.
Quo quidem Spectabili D. Iudice premissis omnibus suam et comunis Paduae
auctoritate interposuit pariter et iuditiale decretum. Laus Deo Optimo.
Ego Idem Gaspar de Varotariis notarius
rogatus fideliter scripsi et in fidem me
subscripsi.
56. FESTLEGUNG DES GEWICHTES DES AUS AUSWÄRTIGEM GETREIDE
HERGESTELLTEN BROTES, 12. MAI 1513
IN Christi nomine amen anno eiusdem nativitatis millesimo quingentesimo terciodecimo
Indictione prima die duodecimo mensis Maii Paduae etc. Spectabilis
Iuris utriusque Doctor Dominus Hortensius Rigmus honorabilis Iudex Victualium
Magnifici et Clarissimi Domini Alovisii Emo pro Illustrissimo Duce Domino
Venetiarum Paduae Capitanei dignissimi et vice potestatis auditis Egregiis
viris S. Francisco de Parma S. Iacobo asablone comilitonibus istius magnifice
comunitatis (Carta 40v) paduae et S. Andrea grecco comilitone q. Magnifici et
integerrimi Domini Petri Duodo et successive eiusdem Magnifici et Clarissimi
Aloisii Emo vicepotestatis una cum S. Mattheo a Sancto Firmo S. Antonio Frazolino
gastaldionibus frataleae fornariorum Petro a Domo Dei et magistro Ioanne
Theutonico de contrata bechariarum qui eorum iuramento fecerunt panem
de frumento grosso presentibus ipsis comilitonibus de comissione Spectabilitatis
suae ad hoc ut fieri et declarari possit in futurum quantum debet esse et debeat
fieri pani de frumento grosso videlicet quot uncie pro quoque solido attento
quod in calamerio statuti non est aliqua descriptio seu calamerium panis frumenti
forensis quia minus valet frumentum forense quam nostranum omnibusque
mature consideratis et habita fide quod farina de qua factus fuit panis empta
fuit ad fonticum pro soldis triginta quattuor pro stario et quod non fuerunt
facte nisi manus triginta octo de duobus stariis et calculatis omnibus expensis
calculandis pronuntiavit et declaravit quod de cetero panis de frumento grosso et
forensi semper fieri debeat ad uncias tres pro quoque soldo de pluri quam sit panis
de frumento nostrano. Laus Deo et Divo Antonio auxiliatori nostro;
Ego Matheus de Zanetis filius S. Ioannis civis et habitatoris Paduae in quarterio
pontis altinati centenario Sanctae Sophiae et burgo omnium sanctorum publicus
imperiali auctoritate notarius et coadiutor ad officium damnorum datorum omnibus
suprascriptis interfui et scripsi fideliter et in fidem premissorum me subscripsi.
91
57. URTEIL ÜBER DIE STEUERBEFREIUNG, 17. JULI 1499
(Carta 41r) Exemplum sumptum ex actis prudentis viri S. Maphei de Talamatiis
notarii tunc ad offitium sigilli sub anno 1499 indictione secunda die Mercurii
decimoseptimo mensis Iulij.
Spectabilis Dominus Vicarius etc. Petente S. Ioanne Antonio Daciario dacii macine
sententiati et sententiatum cogi S. Petrum fornarium habitatorem intus portam
Sancti Leonardi ad solvendum datium pro stariis vigintiduobus frumenti per
eum conducti Paduam attento quod est fornarius et de eo vult facere panem et
vendere et e converso respondente dicto S. Petro non teneri ad solutionem datii
pro dicto frumento attento quod illud habuit ex introyitbus suis et vult illud
dispensari et comedere pro usui suo etsue familiae et tandem pluribus dictis et
prestito iuramento dicto S. Petro de voluntate dicti S. Ioannis Antonii qui iuravit
dictum frumentum habuisse ex introytibus suis et illud pro usu suo et suae familie
dispensari et comedere velle in domo ut supra absolvit eundem S. Petrum a
petitione dicti S. Ioannis Antonii pro predicto;
Ego Ioannes Petrus notarius suprascriptam
copiam ex autentico exemplavi et
in fidem me subscripsi.
58. ERHÖHUNG DES BROTTARIFS, [ERMOLAO DONATO, PODESTÀ,
MAI 1516-NOVEMBER 1517]
(Carta 41v) IN Christi nomine amen, Nos Angelus Marinus artium et legum
doctor pro Excellentissimum consilium (sic) decem iudex victualium deputatus
audita sepius querela comillitonum Magnifici ac Clarissimi Domini Hermolai
Donato tunc dignissimi potestatis Paduae ex una dicentium Calamerium fornariorum
non debere mutari sed esse pro ut stat nam aliter faciendo et eum mutando
esset contra ordinem et institutionem suam ex altera auditis ipsis pistoribus petentibus
ipius (sic!) mutari quia ipse quo ipsum calamerium ponderat(?) factum
fuit venditores frumentorum tenebantur solvere datia ipsa nunc autem ipsi emptores
habent tale gravamen et sic solvendo tenentur emere frumentum semper
pro duobus soldis pro stario plus eo quam valent cum etiam ipsi non possunt
emere in plateis publicis ubi semper frumenta sunt minores precii quam in horeis
civitatis idcirco petunt ipsi Calamerio adiungi debere dicti soldi Quibus auditis
Christi nomine repetito et beatissimi Antonii protectoris visis et mature omnibus
consideratis tam ad publicum quam ad ipsorum utilitatem pertinentibus et pluribus
sacramentaliter examinatis cum solutionem datii et consuetudinem emptorum
pronuntiamus declaramus per (sic!) dicti duo soldi de quibus ad presens est
questio sibi adiungantur in calamerio et hoc usque quo frumentum non excesserit
valorum soldorum 32 dum autem frumentum erit maioris precii tunc dicti duo
soldi non computentur cum calamerio sed sit eius Calamerium pro ut antiquitus
ordinatum fuit et hec omni meliori modo: etc.
92
Ego Inde Iudex etc.
Ego Matheus de Zanetis notarius ad officium
suprascriptum sententiam fideliter exemplavi etc.
59. VERLAUTBARUNG DES VERBOTES, MEHR BROT ALS FESTGELEGT ZU
VERKAUFEN, 10. FEBRUAR 1517
(Carta 42r) Die .x. februarij. M.D.XVII.
De comandamento del clar(issi)mo M(esser) Almoro Dona dignissimo podesta
de padoa se fa asaper a qualunq(ue) persona de ogni grado et condition se sia
che non ardisca uender ne far uender pan de sorte alcuna saluo che in li suoi
luoghi deputadi et a casa soa de li fornari et a la panataria chiamada la cha mata
et soto el palazo segondo la forma del statuto in pena de lire .x. a chi contrafara.
Referi Hieronymo bacho comandador da la trombeta in li luoghi soliti hauer
proclamado in tuto como de sopra de comandamento ut supra:
Jo Hieronymo baldicello nodaro dela cancelleria del
Clar(issi)mo podesta de padoa ho copiato fidelmente;
60. NEUERLICHE VERLAUTBARUNG DES GLEICHEN VERBOTES, 7. MAI 1517
De comandamento del Clar(issi)mo M(esser) Almorò Dona, dignissimo podesta
de padoa, accio niuno per lo aduenire non se possi excusare iterum fa asaper a
qualunq(ue) persona de ogni grado et condition se sia che non ardisca uender ne
far uender pan de sorte alcuna saluo che ne li suoi luoghi deputadi e a casa sua
delli fornari et a la panataria chiamada la cha mata et soto el palazo secondo la
forma del statuto in pena de lire diese a chi contrafara;
In super hauendo inteso la sua Mag(nificen)zia che sono alcuni fornari quali per
spazar piu pan che il compagno et hauer piu auantadori danno sopra pan sua
Mag(nificen)zia fa a saper che da qui indriedo non sia alcun che dagi sora pan
soto la pena nelli statuti soi contegnuda qual sera esequida in tuto como in essi
se contien,
(Carta 42v) 1517 Die 7 Maii Retulit Hieronymus Bacco a tubeta proclamasset
hodierna die in locis solitis publicasse in omnibus ut supra continetur;
61. NOTARIELLE EINTRAGUNG DER VERLAUTBARUNG, 9. MAI 1517
1517 Indictione 5 die .9. maij.
Retulerunt mihi Matheo de Zanetis notario et notario frataleae fornariorum
Blanchus fornarius et Sanctus Menevelli frataleae se personaliter et ad domum
omnium fornariorum civitatis Paduae intimasse de proclamatione suprascripta
videlicet quod non deberent dare panem supra sub pena in proclamatione contenta;
93
62. BESCHLUSS DES BÄCKERSKAPITELS, 13. MAI 1517
1517 Indictione 5 die 13 Maii super podiolis solitis ecclesie cathedralis in quo
loco talia fieri solent;
Congregato capitulo more solito et consueto coram Spectabili Iuris doctore Domino
Angelo Marino honorando iudice victualium Magnifici et Clarissimi Domini
Hermolai Donato pro Illustrissimo Duce Domino Venetiarum Paduae potestati
dignissimi coram quo interfuerunt persone 52 et coram quo preposite fuit
pars tenoris infrascripti videlicet:
Item perche nel statuto se contien che non se dia pan a uender fuora della terra
ma quello se uenda in luoghi doue el se fa ouer allae panatariae consuete et fosse
mosso difficulta alla sua Sp(ettabili)ta che quello statuto non se intende fuora
della terra impero uisto per M(esser) lo zudese questo esser piu presto in danno
della terra che in utile la sua Sp(ettabili)tà comanda che se douesse abalotar
utrum se die dare fuora di termini o no;
Non fuit abalotata imo cancelata sed omnes una voce dixerunt quod observetur
statutum in civitate et pro civitate et extra civitatem videlicet quod nemini dari
possit aliquid supra.
(Carta 43r) Quibus omnibus sit visis prefactus Dominus Iudex suam et comunis
Paduae interposuit auctoritatem pariter et iuditiale decretum
Laus Deo;
Ego Matheus de zanetis notarius
fideliter subscripsi.
63. BESTÄTIGUNG DES VERBOTES, MEHR BROT ALS FESTGELEGT ZU
VERKAUFEN, 23. MAI 1517
1517. Die .23. maij
Magnificus et clarissimus D. Hermolaus Donato Paduae potestas sedens in sala
suae residentie quem locum pro idoneo ad hunc actum ellegit. Auditis in contradictorio
iuditio partibus infrascriptis videlicet spectabili legum Doctore D. Lucha
de Salvionibus uti syndico frataleae pistorum petente per eius Magnificentiam
proclamationes per eius Magnificentiam factas seu eius mandato in executione
statuti ipsius frataleae observari debere. Ex quo sunt quam plures qui non
obstantibus huiusmodi proclamationibus vendunt panem et dant supra in preiuditium
et totalem ruinam pauperum pistorum et ipsius frataleae et S. Dominico
pistore cum multis aliis dicentibus predicta minime observari debere Cum tendant
in preiuditium pauperum exaltera unde viso statuto proclamationes ac parte
capta Die 13 Maii in pleno capitulo ipsorum pistorum Declaravit proclamationes
ipsas et statuta observare debere Presentibus Spectabili legum doctore Domino
Hieronymo de Muntia iudice maleficiorum et Domino Bartholomeo ab horario:
etc.
94
Ego Thomeus de Cambiis notarius et in presentiarum coadiutor Cancellarie
pretoris suprascriptam sententiam fideliter nil addendo vel minuendo in hanc
publicam formam redegi et in fidem me subscripsi:
64. ABLEHNUNG EINES ANTRAGES DES BÄCKERKAPITELS, 10. JULI 1517
(Carta 43v) 1517 Indictione quinta Die Veneris decimo mensis Julij paduae super
podiolis ecclesie Cathedralis,
Convocato Capitulo frataleae fornariorum coram Spectabili Iuris doctore Domino
Angelo Marino honorando iudice victualium Magnifici et Clarissimi D.
Hermolai Donato pro Illustrissimo et Excellentissimo Duce Domino Venetiarum
Paduae potestati dignissimi coram quo presentata fuit una pars super uno folio
descripta ad hoc ut finem imponeretur liti et differentie vertentis coram Magnifico
Domino potestate inter eos vertentes qua lecta coram omnibus audientibus
comparuerunt coram prefacto D. Iudice Matheus de Verona fornarius Antonius a
Sancto Leonardo et quam plures alii: exclamantes et dicentes dictam partem minime
abalotandam esse sed lacerandam et quod diebus proximis elapsis super
differentia ipsarum apothecarum capta fuit pars de eadem re non debere fieri due
partes tandem multis dictis et per Petrum fornarium a platea palearum gastaldionem
qui partem illam presentavit et per alteram partem sententiavit et declaravit
dictam partem reiciendam esse et debere ac declaravit partem per antea super
dictas appotecas captam observari debere. Laus Deo. Et loco Simonis alteri gastaldionus
(sic) fuit M. Ioannes de contracta heremitarum;
Ego Matheus de zanetis notarius
coadiutor damnorum datorum et
notarius frataleae subscripsi.
65. VERLAUTBARUNG EINES VERBOTES, 9. JULI 1518
(Carta 44r) 1518 Die nono Iulij,
Retulit Hieronymus Baccho preco se mandato magnifici Domini potestatis proclamasse
super angulo fornariorum sono tube et alta voce qualiter aliquis revendiculis
herbarum seu revendicula non audeat de cetero aliqui pacto stare ad vendendum
aliquid super salisata fornariorum et hoc sub pena soldorum viginti inremisibiliter
auferenda;
Ego Matheus de Zanetis notarius subscripsi
66. URTEIL DES PODESTA, 13. NOVEMBER 1518
Exemplum ex actis sapientis viri S. Francisci Patella notarii deputati ad officium
sigilli Paduae,
1518 Indicione sexta die sabbati 13 mensis novembris post nonam
95
Magnificus et Clarissimus D. Paulus Donato pro Illustrissimo et Excellentissimo
Duce Domino Venetiarum etc. Paduae potestas dignissimus sedens in camera
sue solite audientie auditis in contradictorio iuditio partibus infrascriptis videlicet
Eximio Iuris Doctore D. Lucha Salviono uti procuratore et sindico frataleae
pistorum civitatis Paduae petente per eius Magnificenciam pronuntiari et declarari
debere preceptum factum pistoribus dictae frataleae ad instantiam Comillitonum
Magnificentie sue pro accipiendis mandatis seu bulletinis tenendi eorum
apothecas seu stationes apertas tempore nundinarum uti iniustum et iniquum revocandum
esse cum pars illa qua disponitur accipi debere buletinos tempore
nundinarum non extenditur nec extendi debet ad personas obligatas vel velint et
nolint tenere earum stationes apertas fulcitas pane propter subventionem pauperum
(Carta 44v) et aliarum personarum pro ut sunt pistores qui tenentur quolibet
Die etiam festivo tenere eorum stationes apertas Et quod super hoc extat
statutum obligatorium fuitque et alias agitatus magnus processus et probatum de
obligatione predicta et condemnationibus factis contra pistores non tenentes
quolibet die eorum stationes apertas Unde quum graventur in hoc et ex necessitate
faciant debeat sublevari ab onere accipiendi bulatinos quum afflitio addi non
debeat afflicto et precipue quum tenere appothecas apertas et annona fulcitas sit
honor republice et quod ipse pistores non solverunt per multa tempora ex una Et
audito Iosepo et Inocentio comilitonibus dictae suae Magnificentie dicentibus se
nolle nisi quod iustum est et honestum sit et verum esse quod illi pistores qui
solum et tantum descripti sunt in fratalea pistorum tempore suo numquam acceperunt
bulletinos nec fuerunt coacti ad illos accipiendos Et petentibus super hoc
per eius Magnificentiam Ius et Iustitiam ministerii ex alia et aliis multis hinc
inde dictis per ambas partes ac visis videndis et consideratis omnibus merito
considerandis Christi nomine invocato etc. Pronuntiavit et declaravit predictos
pistores simplices et solum descriptos in dicta fratalea pistorum Paduae et que in
futurum describentur non teneri nec obligatos esse tempore nundinarum accipere
bulletinos nec tenere aliquid solvere comillitonibus et aliis ad quos spectat et
spectare posset in futurum per dictis nundinis Presentibus Magnifico D. Ioanne
de Molino patritio Veneto q. Magnifici D. Thimothei et S. Ioanne Capella filio
S. Antonii Costa habitatore Paduae in contrata Savonarole et aliis testibus ad hec
habitis vocatis et spetialiter rogatis: Laus Deo Optimo:
Ego Franciscus patella natus q. honorabilis viri D. Alovisij civis et habitatoris
Paduae in quarterio Turisellarum Centenario Ruthene Sancti Laurentii et contrata
puthei vaccae publicus imperiali auctoritate (Carta 45r) notarius et iudex
ordinarius suprascriptis omnibus interfui eaque mandato et iussu pretorio uti
notarius sigilli deputatus scripsi et annotavi et per Aloysium Patella filium
meum notarium aliis preocupatus negotiis in hanc publicam et autenticam formam
redigi feci que cum originali concordare inveni ideo in omnium premissorum
fidem me subscripsi signo et nomine meis appositis consuetis.
96
67. FREISPRUCH, 31. DEZEMBER 1517 UND BERUFUNG, 7. JANUAR 1518
Reperitur infrascripta absolutio in libro buscheti Paduae ad c. 8. sub Regimine
Magnifici et Clarissimo D. Ermolai Donato Paduae pretoris dignissimi Lecta sub
anno 1517 die sabbati ultimo decembris;
In libro datii Tituli anni 1517 ad c. 1
Absolutio in arengo
Ritium fabrum habitatorem in villa Tencharolle denuntiatum per S. Hieronymum
Baccho preconem et procuratorem Bartholomei molendinarii datiarii tituli
ex eo quia de anno et mense presenti animo et intentione fraudandi datium in
eius maximum damnum et preiuditium dicti datiarii vendidit et de presenti vendit
panem ad minutum sine licentia et absque sit in concordio cum datiario contra
ordines etc. Citatus venit Spectabilis D. Franciscus Comendonus tamquam
procurator dicti Ritii denuntiati et suas fecit defensiones legitimas Viso toto processu
Nec non Spectabilis D. Luchas de Salvionibus Syndicus frataleae pistorum
quod pro ipso Ritio in dicto nomine assumpsit et suas fecit defensiones et hoc
pro particulari interesse frataleae Ideo ipsum (Carta 45v) Ritium quia fecit legitimas
suas defensiones absolvatur et partes ab expis(?) Iustis de causis.
Die .7.
Comparens offitio Bartholomeus Molinarius datiarius tituli sentiens se gravatum
de absolutione suprascripta se appellavit ab ea ad Magnificos Dominos Auditores
novos sententiarum Seu ad alios iudices competentes etc.
Antonius de Caudalonga coadiutor Buscheti subscripsit
Ioannes de Baldinis notarius Patavinus registravit
seu suprascriptam notam fecit,
68. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITEL, 21. MAI 1508
In Christi nomine amen anno eiusdem nativitatis millesimo quingentesimo octavo
indictione Undecima die vigesimo primo mensis maij paduae super podiolis
ecclesie Cathedralis;
Convocato capitulo frataleae fornariorum more solito et consueto coram Sp. Legum
doctore D. Francisco de Tridento de Vincentia honorando Iudice victualium
et damnorum datorum Magnifici et Clarissimo equitis Domini Francisci
Foschari pro Illustrissimo et Excellentissimo Duce Domino Venetiarum Paduae
potestatis dignissimo quo capitulo interfuerunt persone octuagintaseptem et fuerunt
citati sue Spectabilitati relatum fuit per Ioannem de Brixia preconem et coram
quo preposite fuerunt partes tenoris infrascripti per gastaldiones infracriptos
videlicet per M. Simonem et M. Bernardum fornarios gastaldiones dicte frataleae
et per S. Mattheum a Sancto Firmo fornarium videlicet (Carta 46r) Landara
la parte che de cetero el non sia fornaro alcun de sorte condition et stato se voglia
existente descrito in fraia nostra di fornari non osse ne presume de far pan
da tri ne fugaze bogide ne brazedeli grandi bogidi soto pena de lire cinq(ue) a
97
chi contrafara la mitade sia de la ditta penna dello acusador laltra de la camara
della nostra Ill(usrissi)ma Signoria de Venetia et Cadaun possa acusar et sara
tegnudo de secreto et ande i bussoli a torno et haue balote .61. pro et contra .26.
Item similiter chel non sia fornaro alcun che ardischa uender ne far uender pan
in altro luogo che a la panataria et alle sue station consuete doue fanno el pan
manualmente et dar pan sora soto la penna de lire diese da esser diuisa ut supra
et fo manda li bussoli a torno et haue balote .56. pro et c(ontra) .31.
Item similiter che cadauni che uora intrar in fraia sia obliga a pagar lire uinti de
danari a la fraia segondo la parte altre uolte presa saluo sel non fusse sta fiolo de
fornaro de fraia che in quel caso sia obliga solum pagar quel che dise el statuto
et haue balote .66. pro et contra .21. et cosi otegnuda;
Quibus omnibus uisis prefactus Sp. Iudex suam et comunis Paduae interposuit
auctoritatem pariter et iuditiale decretum laus Deo;
Ego Matheus de Zanetis notarius coadiutor
ad offitium damnorum datorum fideliter scripsi
et exemplavi
69. URTEIL ÜBER DIE ZURÜCKZIEHUNG EINER KLAGE, 8. NOVEMBER 1525
(Carta 46v) 1525 Die .8. nouembris.
Magnificus et clarissimus dominus Hieronymus Lauredanus capitaneus et vicepotestas
Paduae auditis Symone de Roynello et Antonio Franzolino pistoribus
uti massariis et gastaldionibus pistorum et nomine fratalee eorum intervenientibus
et exponentibus quod per S. Baptistam Vitalianum fuerunt accepte certe
quantitatis pannis duri uti comilitonem comunis quibusdam pistoribus Paduae
contra formam statutorum et ordinem dictorum pistorum ad grave damnum et
preiuditium ipsorum et non obstantibus ordinibus frataleae predictae dictos pistores
denuntiavit ad offitium victualium super quibus accusis procedendum non
(s. l.) est et propterea petentibus dictas accusas deleri et cassari debere Ita quod
pro eis damnum non patiantur ex una et audito dicto comilitone dicente quod
panes accepti fuerunt divisi inter pauperes (ut moris est) et restitutio fieri non
potest et quod panes non erant ad pondus iustum ex alia viso statuto ipsorum
pistorum omni meliori modo etc. Declaravit quod panes predicti duri non restituantur
attenta divisione facta ut supra expositum est Sed quod omnes accusae
institute ipsis pistoribus occasione dicti panis duri per ipsum comilitonem deleantur
et super eis non procedatur ad ulteriora.
Paulus Franciscus de Cardellinis
vicecancellarius exemplavit.
98
70. REGELUNG DER LADENÖFFNUNGSZEITEN AN RELIGIÖSEN FEIERTAGEN,
1236
(Carta 47r) Exemplum assumtpum ex volumine statutorum comunis Paduae sub
rubrica de rebus divinis ad c. 319
Statutum vetus conditum ante 1236 In die Veneris sancta et in festivitatibus virginis
Mariae matris domini et in dominicis diebus et in festivitatibus duodecim
apostolorum et in festivitatibus beati Antonii confessoris nulla statio alicuius
mercimonii aperiatur et in aliqua earum nihil vendatur nisi cibaria et victuaria ad
comedendum in civitate Paduae sub pena soldorum viginti pro quolibet contrafaciente
et qualibet vice et quilibet possit denuntiare et habeat medietatem banni
nisi in dictis festis essent nundine annuales quo casu liceat artificibus et mercatoribus
tam civibus quam forensibus ad nundinas existentibus tenere apertas stationes
suas in nundinis et vendere et emere non obstante quod dies alioquin
festivus et solemnis sit.
Ego Matheus de Zanetis notarius coadiutor
officii Ursi fideliter exemplavi.
71. URTEIL ÜBER DIE ARBEIT FÜR SCHULDNER, 10. JANUAR 1526
(Carta 47v) Exemplum sumptum ex actis mei Sebastiani de Balzanis notarii ad
offitium sigilli sub anno domini 1526 indictione XIIII die mercurii decimo Ianuarii
de mane;
Magnificus et clarissimus dominus potestas paduae ultrascriptus audito spectabili
iuris doctore D. Bartholomeo ab horario uti procuratore S. Antonii testa fornarii
de contrata prati vallis et praesentis instante et petente declarari Marcum a
Thomia fornarium in exequtione statuto pistorum teneri et obligatum esse nullo
modo coquere panem dominabus monialibus a misericordia debitricibus ipsius
magistri Antonii testa de libris centum quinque parvorum pro cocturis panis donec
et usque quo non fuerit satisfactus ipsumque debere continuare in coquendo
predictis D. monialibus ex causa predicta ex una et ex altera audito spectabili
iuris doctore domino Lucha de Salvionibus uti procuratore antedicti magistri
Marci et sindico prefatarum monialium negante predicta fieri debere ac petente
terminum ad solvendum predictis d. monialibus et quod magister Marcus coquere
possit cum melius satisfaciat ipsis monialibus quam dictus magister Antonius
Quibus et aliis dictis visis statutis dictis frataleae sententiando declaravit
dictum magistrum Antonium continuare debere in coquendo prefactis d. monialibus
donec fuerit satisfactum et quod dictus magister Marcus desistat a coquendo
sub pena de qua in statutis.
Jdem Sebastianus manu propria subscripsi.
99
72. BESTÄTIGUNG EINER BERUFUNG ZU GUNSTEN DER BÄCKERZUNFT,
3. DEZEMBER 1528
(Carta 48r) Exemplum sumptum ex actis mei Ioannis Petris notarii deputati ad
officium sigilli curente anno domini 1528 indictione prima die Iovis tertio mensis
Decembris post nonam.
Magnificus dominus potestas Paduae antescriptus existens in camera sua cubiculari
audito spectabili iuris doctore D. Lucha de Salvionibus uti procuratore et
syndico frataleae pistorum Paduae dicente sub die 26 Novembris nuper exacti
per spectabilem dominum iudicem victualium Auditis in contradictorio iudicio
commillitone comunis Paduae necnon intervenientibus quod(?) frataleae pistorum
ex una et Antonio Theutonico cum spectabili iuris doctore d. Gregorio Quirino
procuratore ex alia super controversia panis empti per ipsum commilitonem
dicto Antonio ex eo quia idem Antonius super eius balcono tenebat panem venalem
quam acceperat ad vendendum ab alio pistore quod facere non poterat
secundum ordinibus dictae frataleae Et precipue capitulo 13 et sententiis super
inde latis per praedecessores suae Magnificentiae et ideo petente per suam
Magnificentiam pronuntiari et declarari male fuisse et esse iudicatum per ipsum
dominum iudicem et bene appellatum nomine ipsius frataleae et comillitone comunis
Paduae ex una et spectabili domino Gregorio nomine quo quo supra dicente
dictam sententiam uti iustam confirmandam esse cum sit quod dictus eius
principalis sit descriptus in fratalea et sustinere onera et factiones et aliis pluribus
rationibus et causis Pronuntiavit et declaravit male fuisse et esse iudicatum
in favorem dicti Antonii et bene fuisse et esse appellatum prout ipsius frataleae
pistorum et comillitonis et ita pronuntiavit et declaravit omni meliori modo;
Jdem Ioannes Petrus notarius manu propria
subscripsit.
73. VERURTEILUNG ZUR ZAHLUNG DER ZUNFTBEITRITTSGEBÜHR,
27. NOVEMBER 1528
(Carta 48v) 1528 Die .27. nouembris
Spectabilis iuris doctor dominus Aloysius Roxia de Venetiis honorandus iudex
victualium Magnifici et Clarissimi Domini Maphei michael pro illustrissimo et
Excellentissimo Duce Domino Venetiarum Paduae potestas dignissimo sedente
ad eius suum solitum iuris banchum hora iuris et causarum congrua audito
spectabili iuris doctore domino Lucha de Salvionibus uti syndico et procuratore
frataleae et congregationis pistorum Paduae dicente consuetudinem vigere et
esse in viridi observantia quod quicumque qui fuerit filius cuiuscumque pistoris
defuncti et se exercere volens in exercitio predicto quod prius et ante omnia ille
talis teneatur solvere dictae frataleae libras decem parvorum et propterea petente
per eius spectabilitatem sententiari et condemnari Vincentium Testa pistorem
assertum filium quondam Peregrini se exercentem in dicto officio et exercitio ad
100
dandum et solvendum dictae frataleae libras decem predictas ex una et ex alia
audito dicto Vincentio Testa ex adverso principale negante predicta minime fieri
debere nec de iure posse cum nullo statuto nec lege cavetur quod filii talium
pistorum defunctorum teneantur quicquam solvere sed isti tales representant
personam patris defuncti dicenteque exhibere statuta si que sunt ex altera et pluribus
dictis et allegatis per utramque partem contra eius spectabilitate delato
prius iuramento S. Simone de Ruinellis pistori de contrata Sanctae Marie Carmelitarum
et S. Petro pistori de contrata turisellarum antiquis et de veteribus
dictae congregationis qui eorum iuramento sibi dellato per eundem spectabilem
dominum iudicem iurarunt ad sacra dei evangelia iure iurando quod omnes tales
filii pistorum deffinitorum teneantur et debeant solvere dictae congregationi
libras decem predictas et predicta scire asserentes quia et ipsi fuerunt per retroacta
tempora in offitio gastaldionatus et massariatus et exigerunt et habuerunt a
talibus exercere volentibus libras decem de quibus supra. (Carta 49r) Quibus
omnibus auditis habitaque prius super premissis matura et diligenti consideratione
Christi nomine invocato eiusque gloriose matris Mariae ac beati Antonii
confessoris eius prothetoris a quibus omnia cuncta recta et sancta iuditia proveniunt
omni meliori modo etc. Sententiavit et condemnavit eundem Vincentium
Testa ad solutionem predictarum librarum decem parvorum solvendarum gastaldionibus
et massariis frataleae predictae Laus Divoque Antonio prothetori nostro
Amen.
Ego Vincentius Fortuna notarius publicus
Patavinus suprascriptus sententiam ex libro
extraordinario offitii damnorum datorum
exemplavi et in fidem me subscripsi.
74. URTEIL ÜBER DEN VERKAUF “GEWÖHNLICHEN BROTES” IN DEN
VORORTEN, 8. FEBRUAR 1541
Exemplum sumptum ex actis Domini Sebastiani de Balzanis notarii ad offitium
sigilli sub anno domini 1541 indictione XIIII die martis octavo mensis februarii
post nonam.
Magnificus et clarissimus dominus Marcus Antonius Contareno eques Paduae
potestas dignissimus sedens in camera suae residentiae auditis pluries in contradictorio
iudicio magnificis equitibus dominis Ioanne Zabarella Ioanne Francisco
de Capitibus Liste necnon spectabili domino Benzinella de Vigontia et Laurentio
de Moalli dignissimis deputatis ad utilia magnifice comunitatis Paduae exponentibus
qualiter per datiarium tituli videlicet dominum Alexandrum de Arcule
data fuit quedam querella Nicolao Barberio habitatore in villa tituli ex eo quia
vendidit panem venalem publice absque licentia datiarii et solutione alterius datii
nec non aliis similibus vendentibus panem quod profecto tollerandum non sit
quia esset in maximum damnum pauperum (Carta 49v) districtualium Et eo maxime
quia ipsi venditores emerunt panem ipsum a fornariis hic Paduae habitantibus
qui solvunt sua datia et ob id non infertur damnum aliquid ipsis daciariis
101
sed tales portantes panem ad vendendum extra civitatem id faciunt pro comodo
et utilitate districtualium et pro favore iurium suorum presentarunt diversas sententias
super hac materia factas per magnificos dominos rectores ad favorem talium
vendentium panem extra civitatem et ob id petentibus querellam ipsam
aboleri debere tamquam iniuste et indebite latam ex una et ex alia audito ditto
domino Alexo datiario dicente dictam querellam fuisse et esse bene et iuste latam
et super ea procedendum esse Atentis pluribus sententiis super inde lattis
Tandem multis hinc inde dictis et visis sententiis predictis et maxime illis presentatis
per prefactos spectabiles D. deputatos que faciunt ad propositum et illis
presentatis per dictos daciarios non facientibus ad rumbum (?) Sententiando declaravit
pro bono et utille pauperum territorii quod dicti ementes panem hic Paduae
possint illam portare ad vendendum in villis et territorio Paduano absque
solutione aliqua datii et gabellae, et insuper mandavit suprascriptam querellam
datam dicto Nicolao abolendam esse et super ea nullo modo procedendum.
Ego Sebastianus de Balzanis notarius honoratus sigilli paduae in fidem premissorum
me subscrispi.
75. WAHL DER ZUNFTVERTRETER, 20. JANUAR 1542
(Carta 50r) Exemplum sumptum ex Libro extraordinario damnorum datorum
Domini Vincentii fornariorum notarii dicti officii sub anno Domini etc.
1542 Indictione 15 die Veneris 20 Ianuarij In capitulo solito frataleae pistorum
paduae
Coram spectabili Iuris utriusque doctore D. Augustino Tretio honorabili Iudice
victualium et damnorum Paduae Convocatum fuit capitulum frataleae predictae
in loco suprascripto causa faciendi infrascripti.
Ellectj sorte ad capellum balotandi pro conservatore ad (?)
Ant(oni)o a. S(an) lunardo ellege
Pro 23 Berto a. S(an) franc(esc)o C(ontra) 44
Zua(n) alpra ellege
Pro 22 se stesso C(ontra) 46
X(Christo)phoro a. S(anta) crosi ellege
Pro 23 Bernardi(n) da S(anta) crosi C(contra) 43
Zua(n) m(aestro) alportello ellige
Pro 54 se stesso C(ontra) 12
Rima(n)sit
Zua(n) m(aestro) alportello
It(em) la(n)dara la p(ar)te ch(e) de cetero no(n) si possi affitar logo niu(n)o
d(el)la fraia se(n)za intendime(n)to d(e)l cap(ito)lo. abussoli et baloti balotado si
ch(e) passi la mitta d(e)l cap(ito)lo
Qui pars abalotata habuit suffragia fauorabilia pro 61 contra 15 ut sic obtenit
Gastaldi d(e)la fraia spirictual
M(aestr)o Ant(oni)o i(n)porcigia
102
M(aestr)o Zuan corsi(n)
M(aestr)o Piligri(n) alcastello
Camillus furn(arius) […] a co(ntrada) […] subscripsit
76. BESCHLUSS DES BÄCKERSKAPITELS UND WAHL EINES MASSARO,
15. APRIL 1546
(Carta 50v) Exemplum sumptum ex libro primo extraordinario Domini Ioannis
Pauli Zupponi notarii officii victualium et damnorum datorum Paduae sub anno
domini M.D.XLVI indictione quarta die Iovis XV mensis Aprilis Paduae in
contrata heremitarum in domo fornariorum solita.
Convocato et more solito congregto capitulo fornariorum civitatis Paduae in
loco antescripto coram spectabili et eximio legum doctore Domino Alexandro
Quinlio honorabili Iudice officii […] Magnifici et Clarissimi Domini Marciantonii
Foscareni Paduae potestatis dignissimi et in hac parte vices gerente spectabilis
et eximii Iuris doctoris Domini Aloysii Rosa honorabilis Iudicis officii
victualium et damnorum datorum Paduae in quo interfuerunt persone sexaginta
computata persona praefati spectabilis Domini iudicis causa infrascripta faciendi.
Et primo proposita fuit pars tenoris infrascripti videlicet:
La andara parte dali gastaldi della fragia nostra da qui in anti debbano & possano
per uigor del statuto di essa fragia meter tanse a rate Et quelle scoder dalli
fradelli della fragia predicta per spender in utile della ditta fragia & far tutte le
cose necessarie secondo la forma del statuto & como si ha sempre obseruato per
il passado:
Et chi uuol la ditta parte sia meta nel busolo rosso et chi non uuol meta nel
verde:
Pro parte ball. N 47 contra ball. N. 13 (reperta fuerunt)
Et sic obtenta
Item si ha a far uno massaro dila fragia nostra spirictual
Et nominati fuerunt Infrascripti videlicet
M(aestr)o Bertho a San Franc(esc)o Et
M(aestr)o Bap(tist)a q(ue)l uolto di negri Qui rimansit
dicendo chi uol M(aestr)o Bertho meta nel bussolo rosso et chi uuol M(aestr)o
Bap(tist)a meta nel uerde
Item insurrexerunt Magister Antonius de Purcilia et Magister Ioannes Salvalagio
de contracta Sancti Cantiani sindici ipsius frataleae et dixerunt non posse exercere
eorum officium propter eorum senectutem et qua eis importantia et offitium
eorum dicte frataleae renuntiaverunt
Et illico proposita fuit pars tenoris infrascripti videlicet:
Stante la renuntia delli sindici soprascripti L’andara parte sel si dia far altri sindici
o no per conto della fragia
Et chi uuol che sono haria metter nel busolo rosso et chi non uuol mita nel
verde:
103
In rubro ballote numero 27 et in viridi ballote numero 33 reperte fuerunt
Silvester Rubeus notarius publicus Paduae
et officii victualium et damnorum datorum
coadiutor fideliter exemplavi et subscripsi.
77. AUSWEITUNG DES VENEZIANISCHEN BROTTARIFS AUF PADUA,
24. AUGUST 1551
(Carta 51r) In Christi nomine amen anno nativitatis eiusdem millesimo quingentesimo
quinquagesimo primo indictione nona die lune vigesimo quarto augusti
padue in contrata heremitarum in capitulo frataleae pistorum convocato et
congregato capitulo frataleae pistorum padue in loco suprascripto more solito
coram eximio juris utriusque doctore domino sebastiano maciolleno honorato
judice ad officium victualium clarissimi domini potestatis padue causa infrascriptis
peragendi et per gastaldiones propositis et expositis ut infra videlicet ….
Essendo sta grauato auanti li Cl(arissi)mi S(ign)or rettorj per li agenti della della
fragia n(ost)ra d(e)l callamiero excessiuo con elqualle siamo astreti alpr(ese)nte
far il pane att[…]ta laquallità d(e)li (pre)cij rechiedendo sue mag(nificenti)e
siano co(n)tente suffragar essa pouera fraglia et fornarj et darnj callamiero
c(on)uenie(n)te seco(n)do li precij core(n)ti liqualli Cl(arissi)mi rettori si
han(n)o offerto di darnj el Callamiero che tempo in tempo saruo(n)do et sara
dado allj fornarj in la inclita cita de Vinetia:
como est p(er) essi age(n)ti era sta proposto et racordato a Sue Cl(arissi)mi
S(igno)rie E(ccellenti) che il pa(n) impastona si habia afar di tempo in te(m)po
tante onze impadoa aonza padoana: qua(n)ta se fara el pa(n) inuenetia aonza venetiana
et ch(e) si habia ogni settimana el callamiero da venetia:
ep(er)ho achi piasa el partido ch(e) sia fato elpa(n) al callamiero di venetia a
onze per onza meta nel rosso e chi no(n) uol meta nel uerde
qua pars fuit balotata, et obtenuta de ballotis
Item Landara la parte ch(e) si habia a ellezere uno huomo che habia a solicitar et
espedir la citta ch(e) uertissa con m(aistr)a marieta Ciera insieme con li gastaldi
che per tempo sarano con sallario al ditto huomo de duc(ati) uno al mese
Qua pars ballotata fuit…..
46 Zuan braguzo fornaro contra 15 et sic rema(n)sit
Ego bernardinus burletus notarius publicus padue et officii damnorum datorum
coadiutor domini Iohannis Francisci de Camerino notarii dicti officii suprascripti
prius fideliter exemplum hunc exemplavi ex libro extraordinario dicti officii et
in fidem praemissorum me subscripsi
104
78. REGELUNG DES BEITRITTES VON BÄCKERSÖHNEN ZUR ZUNFT,
8. OKTOBER 1551
(Carta 51v)(Carta 52r) In Christi nomine amen Anno nativitatis eiusdem millesimo
quingentesimo quinquagesimo primo Indictione nona die Iovis octavo
mensis Octobris In capitulo frataleae Sancti Sebastiani Convocato et congregato
capitulo frataleae fornariorum Paduae in loco suprascripto Coram eximio iuris
utriusque doctore Sebastiano Maziolleno honorabili iudicis victualium et damnorum
datorum Paduae in quo interfuerunt persone numero 51 computata persona
eiusdem spectabilis D. iudicis causa infrascripta pertractandi per gastaldiones
fuit proposita pars infrascripti tenoris videlicet:
Landara la parte ch(e) damo aua(n)ti tuti li figliolli d(i) soj fornari ch(e) vorano
far forno daperse vole(n)do intrar in fraglia habiano a pagar L x. secondo li ordini
n(ost)ri, et como fin hora e stato obseruato: et ma(n)cha(n)do el padre
vole(n)do loro intrar infraglia no(n) siano obligati apagar cosa alcuna come fano
anch(e) le vedoue ma(n)cha(n)do loro maritj: et se alcuno intrera infraglia doppo
la morte d(e)l padre senza pagame(n)to se per alcu(n) te(m)po lassera et no(n)
esercitera elmestiero vole(n)do poi tornare al mestiero inqual caso sia obliga a
pagar le L x como fano tuti lialtri chi vol la parte meta nel roso et chi no(n) vol
meta nel verde
Et datis suffragiis fuerunt inventa in piscidi rubro pro parte suffragia numero
XXXXIIJ, et in viridi contra numero VIIJ, et sic fuit obtenta
Ego Bernardinus Burletus notarius et coadiutor officii victualium
damnorum datorum Paduae ex (?) notario D. Id. Francisco de Camerino
fideliter exemplavi et in fidem me subscripsi.
79. WAHL EINES VERWALTERS FÜR DAS PFANDHAUS, 27. MÄRZ 1552
(Carta 52v) Exemplum ex libro extraordinario damnorum datorum Ioannis Iacobi
Tassara notarii dicti officii de anno domini
1552 indictione X die dominico 27 mensis martii Paduae in capitulo frathaleae
S. Sebastiani.
Convocato et congregato de more in loco de quo antea capitulo frathaleae furnariorum
Paduae coram Sp. Iuris utriusque doctore D. Sebastiano Macioleno honorabili
iudice victualium et damnorum datorum magnifici potestatis Paduae causa
infrascripta pertractandi in quo interfuerunt persone sexaginta computato Sp. D.
iudice et primo pro conservatore sacri montis propositi et abalotati fuerunt infrascripti
28 Maestro Petro dal campio(n)
36 m(agister) Bertho a S. Francesco
33 m(agister) Zuane da la Pena
13 m(agister) Zuane Salvatagio
25 m(agister) Zuane Braguzo
105
ex quibus remansit m(agister) Berthus.
Postea per gastaldiones posita fuit pars quod de cetero conservatores qui ibunt
ad sacrum montem habeant contumaciam annorum quinque que abalotata fuit
obtenta pro 27 contra 13.
Demum deventum fuit ad electionem massarii et per gastaldiones fuerunt propositj
39 m(agister) Berthus de contrata S. Francisci 20
23 m(agister) Rodulphus de contrata turisellarum 32
27 m(agister) zanetus de contrata S. Marie in (?)… 32
28 m(agister) Ioannes Braguzinus 31
et remansit m(agister) Berthus.
Idem Ioannes Iacobus Tassara notarius exemplavit et subscripsit.
80. BESTÄTIGUNG VON VERURTEILUNGEN, 22. DEZEMBER 1555
(Carta 53r) Die 22 Decembris 1555
Exemplum pro furnariis presentate per magistrum Bertum gastaldionem artis
Spectabilis et generose viri sub die 17 instantis partibus auditis sive presentibus
pro eis cum advocatis suis super condemnationibus latis contra furnarios istius
ad acusas comelitonem tam Sp. V. quam magnifice comunitatis istic pro pane
fatto minus iusti ponderis et ut in eis expediuimus hoc modo videlicet quod omnes
et singule condemnationes late contra prefatos furnarios usque ad onzias
duas in Chlusiut remaneant et sint incise ut uero uero condemnationes a duabus
onziis supra remanent et sint laudate quare Sp. V. req(?) ut ditam (?) expeditionem
in omnibus et per omnia exequatur et observet de quibus quidem condemnationibus
per nos laudate solutum per ipsos furnarios eisdem terminum prorogauimus
per menses quatuor sua prosint future(?).
Venetiis die 19 Decembris 1555
Andreas Gabriel et Tell(?) Auditores No(stros) S. illustrissimi D(ucis) D(omini)
Venetiarum
Nostri..Sp(ectabi)li et honorando Domino Petro Maur(osin)o Padue Potestate
honorato
81. ANSUCHEN UM REGELMÄSSIGE ANPASSUNG DES BROTTARIFS,
16. JUNI 1564
(Carta 53v) Exemplum ex libro extraordinario domini Joannis Jacobi Tassara
notarii publici padue sortiti ad offitium damnorum datorum anno domini 1564
indictione 7 die veneris 16 mensis junii padue in contrata heremitarum in capitulo
fratalee furnariorum
Convocato et in loco de quo supra congregato capitulo frataleae furnariorum paduae
coram spectabile et excellenti juris utriusque doctore domino francisco angiolelo
honorando judice officii victualium et damnorum datorum clarissimi
106
domini Bernardi Venerio paduae potestatis dignissimi pro infrascriptis peragendis
in quo interfuerunt persone numero 76 accepto numero per franciscum de
Crema preconem computato ipso spectabili domino judice et duobus qui supervenerunt
dum balotaverunt infrascripta pars
Et per magistrum Gasparem furnarium de contracta turicellarum et magistrum
Augustinum retro curiam gastaldiones et Joannem Maria Celeada massarium
eiusdem frataleae proposita fuit pars mihi notario inscriptis tradita subsequentis
tenoris
Vedendo noi gastaldi che la fragia di fornari de Padoa p(er) li statuti di essa
circa il callamiero del pan non esser stato prouisto si no(n) per fin al p(re)cio de
L. 3. che si uende il formento il staro padoano e di piu ch(e) anche dito statuto in
ditti termini no(n) uien exeguito il tutto cedendo a grandissimo dano non solamente
de li poueri fornari ma anche uniuersalmente de tutta la citta et questo per
non esser tenuto quel bon ordine c(ir)ca li precij de li formenti como gia si soleua
far et anche come al presente si fa in la inclita cita di venetia et molte altre
citta doue essendo stato proposto da un m(esse)r hierolimo petrobello ch(e) ogni
uolta che la fraglia di noi fornari uora darli un emolume(n)to de pizolo uno per
staro padoano de tutti li formenti che se insacherano a la giornata per li fornarij
dar uno arecordo d(e)l calamiero del pan oltra le ditte L.3 segondo si uenderano
i formenti di tempo in tempo et ch(e) il calamiero de L.3 ordinatto per li statuti
similmente si exequira a bonofficio e satisfation uniuersale di tutta la citta et di
piu obligarsi ala manutentione di tal ordine et che di giorni otto in giorni…
(Carta 54r) otto li siae datto il calamiero segondo ualerano essi fromenti facendo
etiam tal ordine decretar da il Cl(arissi)mo Signor Podesta et a lo Eccelentissimo
signor giudice dalle vittuarie et mancando di non esseguirsi tal ordine
in quel caso no(n) habia tal emolumento doue accio tal bona et a cossi tal laudeuol
opera a uniuersal et Beneff(ici)o di questa citta habia il suo debito effetto
et fino
L’andara parte che esseguendossi p(er) esso M(esse)r Girolamo petrobello
quanto che per esso e stato proposto cioè che il calamiero de le lire tre juxta li
statuti di essa fragia sia a noi obseruato et exeguito et oltra le ditte lire tre datoni
un calamiero justo segondo li p(re)cij de li fornari e similmente obseruato et esseguito
dando tal calamiero de giorni otto in giorni otto hauer dibbia pizzolo uno
per staro padoan di emolume(n)to se insachera per li fornari fino tal ordine ne
sera seruato et non asseruandosi non habbia emolume(n)to alcuno a chi piase la
parte metti nel rosso, chi no nel verde.
pro. 74. contra 3.
82. BESCHLUSS ÜBER ENTLAUFENE LEHRLINGE, 7. MÄRZ 1550
(Carta 54v) Exemplum sumptum ex libro extraordinario damnorum datorum
paduae notario ad dictum officium sortito domino Jacobo et Antonio Trussello
sub anno domini 1550 indictione octava die veneris 7 martii paduae in domo
frataleae furnariorum posita in contracta heremitarum
107
Convocato et more solito congregato capitulo furnariorum paduae coram spectabili
Juris utriusque Doctore domino Hieronimo de barberijs honorando iudice
ad officium victualium magnifici et clarissimi domini Hermolai barbari paduae
potestatis dignissimi in quo Capitulo interfuerunt persone ad numerum primo 63
et postea superuenerunt alie persone usque ad numerum 71 ut infra
Perché si ritroua de li fornai che uano destraniando li garzoni o uero famegli accordadi
con li loro patroni,
Pero landara la parte che da qui indrio se li garzoni ouer famegli se partira da li
loro patroni senza legitima causa che el non sia alcuno fornaro che glie possa
dare da lauorare se prima non sono daccordo con li loro patroni sotto pena de
lire vinti cinq(ue) de piccoli da esser tolta inremissibilmente a ciascaduno de
quelli fornari che dara da lauorare a detti garzoni ouer famegli contra lordine de
questa parte et da esser applicada la terza parte alle fabriche del palazzo et una
altra terza parte al spettabil m(es)s(ser) lo Judice dale uitualie et laltra terza alla
fraglia n(ost)ra achi piace questa parte metta la balota nel bussolo rosso achi
non piace nel verde
Laqual parte letta econsiderata fo ballotada et forno trouate
Per la parte nel bussolo rosso balote n. 55
contra la parte nel bussolo verde balote n. 14
Et cosi detta parte remase ottenuta
83. BESCHLUSS ÜBER DIE WEITERFÜHRUNG EINES RECHTSSTREITS,
11. DEZEMBER 1551
(Carta 55r) Exemplum sumptum ex libro extraordinario damnorum datorum
domini Joanis jacobi Tassara notarii dicti officii 1551 indictione nona Die veneris
XI mensis decembris paduae in capitulo scole se frataleae furnariorum paduae
justa solitum coram spectabile et eximio juris utriusque doctore domino
Sebastiano mazioleno honorando judice victualium et damnorum datorum paduae
in quo interfuerunt persone numero 45 computato spectabili domino judice
fuit per ser Zanotum et ser Dominicum gastaldiones ac sebastianum filium et
nomine intervenientium massarii proposita et per me notarium prius lecta pars
infrascripta tenoris.
Landara la parte che sia dado per la fragia a Sier Ant(oni)o de porcigia furnaro
tuto laiuto et favor sara posibile nella causa et litte ha cu(m) mistro Zaneto dalla
becharia et questo per benefficio di essa fragia et conseruatione de suoi ordini et
anche che li sia prestado per essa fragia Lire XXV da spender et far expedire
dicta litte com conseruatiom tamem in caso che esso maistro antonio perdesse
tal litte il che non si crede di poterli far gratia de tal denari parendo cusi al Capitulo
achi piace la parte meta nel bussolo rosso achi no(n) piace meta nel bussollo
verde
Que lecta et abalotata fuit obtenuta
Per la parte nel busolo rosso balote n. 43
Contra la parte nel bussolo verde balote n. 2
108
Et cosi detta parte remase ottenuta.
84. BESTÄTIGUNG DES URTEILS, DEMGEMÄSS BEAMTE DER GEMEINDE IHR
AMT PERSÖNLICH AUSÜBEN MÜSSEN, 31. MAI 1552
(Carta 55v) Ex libro actorum magnificorum dominorum deputatorum ad utilia
magnifice comunitatis Paduae de anno domini
1552 indictione X die martis XXXI mensis maij
Magnifici domini Ioannes barisonus Gregorius de doctoribus et Gaspar de fabianis
doctores honorandi deputati ad utilia magnifice comunitatis Paduae sedentes
ad eorum solitum iuris banchum Audito Ioanne bragutio fornario gastaldione
fratalee pistorum huius urbis petente dicto nomine per suas dominationes declarari
debere pro conservatione ordinum dicte frataleae comilitones eiusdem magnifice
comunitatis debere personaliter offitium exercere et non permittere eorum
nomine dictum offitium comilitonum facere et exercere preter mentem
huius magnifice urbis et partem alias de anno 1477 captam in hoc magnifico
consilio et sententiam per praecessores eorundem dominorum deputatorum de
anno 1506 ibidem ostensis et lectis profanare(?) senium(?) eiusdem fratalee ex
una et ex altera Audito domino Iulio campo S. Petro uno ex comilitonibus comunis
dicente praedicta minime fieri debere rationibus ibidem orectenus allegatis
Tandem visis dicta parte 1477 et sententia dominorum deputatorum praecessorum
de anno 1506 nono februarii super matricula eorum pistorum descriptis
ad c. 33 et praedictis omnibus consideratis concordes inherentes praedictis parti
et sententie declaraverunt praedictos comilitones personaliter offitium predictum
exercere debere et non per alios nisi per eos qui victum et stipendium ab eis
consequuntur in eorum domo cum praesentia tamen dictorum comilitonum et
hoc omni meliori modo etc.
Hieronymus Mozacha notarius offitii exemplavit
85. GESETZWIDRIGE VORLADUNG, 14. SEPTEMBER 1559
(Carta 56r) 1559 Jndictione secunda Die Jovis xiiij m(ens)is septembris post
nonam
Ad instantia de li agenti de la fraglia de i pistori ha referido Francesco da Crema
comendador de Padoa personalmente hauer citado M(esser) Lauro Juani, nodaro
pro hodie da uanti il clarissimo sig(n)or Podestà in camera a rasom non obstante
chel non sia giorno iuridico
Et è contra a reuocar per il giorno seguente
109
86. ERLASS DER GEBÜHREN BEI VORLAGE DES SIEGELS, 15. SEPTEMBER 1559
1559 Die Veneris 15 m(en)sis setembris mane
El clarissimo signor Podesta di Padoa sedendo in camera de la sua solita audientia
hauendo aldito le parti infra scripte m(aestr)o domenico fornaro veronese
gastaldo della fraglia dei fornari di padoa facendo p(er) nome de tutti gli altri
fornari di questa cita da una banda: et M(esser) Lauro Juani, nodaro da laltra et
qual M. Lauro domandaua esser dechiarido che essi furnaro fossero obligadi pagar
de la presentatio de i bolli per loro da esser fatto nel offitio de idanni da è
co(n)tra uero Maistro dominico instaua li preditti furnari esser assolti da la predita
presentatione p(er) questa causa che mai essi haueuano pagado simile presentationi
finalmente el Cl(arissi)mo sig(n)or Podesta ha dechiarido che el dito
M. Lauro habbia ha prouar che p(er) il passado e preditti fornari habbia pagado
simile presentationi p(er) relation de gasparo mo(n)te comandador
87. VORLADUNG, 14. OKTOBER 1559 UND ERLASS DER GEBÜHREN BEI
VORLAGE DES SIEGELS, 15. OKTOBER 1559
(Carta 56v) Exemplum sumptum ex actis domini Francisci Bradioli notarii publici
paduae sortiti ad officium sigilli sub anno domini ut infra
1559 indictione secunda die Jovis xiiij mensis octobris post nonam
Ad instantiam agentium pro fratalea furnariorum retulit franciscus de crema
preco citasse personaliter dominum Laurum Juanum notarium pro hodie coram
clarissimo domino potestate in cameram non obstante quod non reddat jus ad jus
et e contra ad revocandum pro die crastina
1559 Die Veneris 15 mensis octobris mane
Clarissimus dominus potestas padue antescriptus sedens in camera et auditis
partibus infrascriptis videlicet Dominico Veronense furnario gastaldione frataleae
furnariorum Paduae nomine ceterorum furnariorum huius civitatis ex una
et domino Lauro Iuano notario ex altera super eo quod petebat ipse dominus
Laurus declarari quod ipso furnarii tenerentur solvere presentationem bullarum
pro eas faciendas in officio damnorum datorum et contra vero idem Dominicus
instabat predictos furnarios liberari a solutione predicta quod id numquam solverunt
similes presentationes Tandem declaravit quod dictus dominus Laurus
debeat probasse predictos furnarios per elapsum solvisse huiuscemodi presentationes
ex relatione Gasparis de monte preconis
nota che in tal materia ghi né é un’altra in q(ue)sto a c(arta) 68
88. ANSUCHEN UM MILDERUNG VON URTEILEN, 24. SEPTEMBER 1562
(Carta 57r) Ex notarela inuentionum D(omini) Ale[xandr]i giroldi comilitonis
illustrissimi et clarissimi domini potestatis Paduae ad n 16. 1562 indictione
quinta 24 Septembris
110
Comparuit […] Nicolaus furnarius gastaldio fratalee furnariorum et super querellis
et condemnationibus latis contra 11 fratres presentauit Litteras infrascriptas
[…] Paulus alla Madoneta
Iohannes Maria uend(ito)r Iacobi furnarii in purcilia
Laur(entiu)s al Ponte di tha
Nic(olau)s furn(ariu)s ala Crosara del S(an)to
Iac(obu)s furnarius de puteoe Campionis
Stephanus vend(ito)r Pasqualini furnarii in li Zodii
Prosdocimus furnarius al pra dalla Vale
Dominicus Veronensis
In notarella d. Benedicti odi
Pasqualinus furnarius al volto di Zodii
Marg(arit)a vidua a S(anc)to Urbani
Prosd(ocimu)s Bellenzonus de Co(ntrad)a delle belle parse
Tenor litterarum:
1562 24 Septembris presentatum per Nicolaum furnarium et Baptistam Brelum
gastaldiones fratalee furnariorum nomine sue fratalee
Spectabilis et generose vir remissi(?) spectabilitat(?) vestr(?) undecim condemnationes
latas per d. iudicem victualium ad acusam comilitonum contra furnarios
et hoc pro interesse fratalee pistorum civitatis Padue quibus in totum etc. condemnavit(?)
ut in eis Quare(?) Spectabilitas vestra requirimus ut dictis condemnationibus
non obstante parte audiat et ex … iudicat seu dici faciat Venetiis die
23 Septembris 1562.
Iohannis Pisani et […]aud. illustrissimi domini ducis Venetiae
Spectabili et generoso domino Marino de Caballis equiti p.p.[..]
89. URTEIL ÜBER DIE GEWÄHRTE MILDERUNG, 3. OKTOBER 1562
Die Sabbati 3 Octobris 1562
[…] Iudex victualium et d.d. clarissimi domini p.p.(?) audito s(upra) dicto furnario
et Bap(tist)a Brolo gastaldione fratalee furnariorum interveniente nomine
infrascriptorum furnariorum sub die 5. Septembris pro condemnatis per infrascripti
[…] pecunia […] ut in querellis et condemnationibus ipsis se […]
(Carta 57v) quod condemnati sunt et petente […] litteris remissionis condamnationes
ipsas modificari Visis querellis et condemnationibus Visis litteris remissionis
clarissimorum dominorum auditorum supra registratis pro hac vice omnes
condemnationes infrascriptas latas pro sumis ut infra reducit et modificauit in L.
3 parvorum contra unumquemque infrascriptum condemnatum et comisit mandatum
exactioni condemnationum quod exigat m(?) contra infrascriptos […] ac
essent condemnati in L 3 pro quoque ita comitente pro hac vice
Nomina sup[…] sequitur
111
Paulus alla Madoneta furnarius condemnatus ut in hac notarella ad n 60 in Lib
25 condemnacio ipsa hodie supra modificata in L. 3
Iohannes venditor panis Iacobi furnarii in Purcilia condemnatus in libro quinque
ut in hac a […] 35 condemnacio ipsa hodie supra modificata in L. 3
Laurentius al Ponte di tha condemnatus in L. 5 in hac notarela 43 condemnacio
ipsa hodie modificata supra in L. 3
Nicolaus furnarius alla Crosara del(?) cond. in lib. decem ut in hac notarella
condemnatio ipsa hodie supra modificata in L. 3
Jacobus furnarius de puteo campionis condemnatus ut in hac ad 55 in L. 25 condemnatio
ipsa hodie modificata in L.3 ut supra
Stephanus venditor Pasqualini furnarii condemnatus in hac 59 in L. 10, condemnatio
ipsa fuit modificata in L. 3 ut supra
Prosdocimus furnarius al Pra dalla valle condemnatus ut in notarella d. Benedicti
Odi… condemnatione 58 in L. 5 condemnatio ipsa hodie modificata in L. 3
Dominicus Veronensis furnarius … condemnatus ut in … d. Benedicti Odi 58 in
L. 5 hodie ut supra modificata fuit in L. 3 ipsa condemnatio
Pasqualinus furnarius de … condemnatus ut in … notarella 41 in L. 5 hodie modificata
fuit ipsa condemnatio in L. 3
(Carta 58r) Margarita vidua de C(ontra)ta S(anc)ti Urbani condemnata ut in
dicta notarella 71 in L. 5 condemnatio ipsa hodie modificata fuit in L. 3
Prosdocimus Bellenzonus de contrada pulchrarum partium condemnatus ut in
dicta notarella 42 in L. 3 condemnatio ipsa hodie reducta et modificata in Lib. 3
Tenor m.ti
Io(anne) Bap(tist)a de corsinis j.v.d. judece vict(ualiae) Et d(amnorum)
d(atorum) cl(arissi)mi domini potestatis padue.
Stante le l(ette)re delli Cl(arissi)mi s(ignori) aud(ito)ri de di 23. 7bre 1562 p(er)
le qualle comete che non obstante le undece condanason fatte c(ontra) li fornari
debiasi ditti fornari danouo aldire et como in quelle registrada in reg(istr)a de
M(esser) Alex(andr)o giroldo caual(ier) d(e)l et(ccellentissim)o s(igno)r
po(des)tà doue essendo li infras(cripti) pub(licat)I soto di 5 7bre p. al passato
p(er) le infras(cripte) sume di c(on)danasone quelle habiamo redute in L 3 per
cadauna p(er)ta(n)to in causa remissa cometemo allo esator delle condanason
che c(on) li infras(cripti) non obste che fussero c(on)denadi p(er) le infras(
cripte) sume non deba esequire ne scoder p(er) piu senon come fussero condenadi
in L 3 per cadauno in quer L 9
exequisca et scodi contra paulo dalla madoneta p(er) L 3 non obste che alli 5
7bre 1562 fusse condenado in L xxv
Med(esimamen)te contra Zuanm(arri)a uendador de jac(om)o in porcia p(er) L 3
non obste che alli 5 7bre 1562 fusse condenado in L .5.
Med(esimamen)te contra Lorenzo dal ponte di Tha se non p(er) L 3 non obste
che a di p(refa)to fusse c(on)denado in L .5.
Med(esimamen)te c(ontra) Nic(ol)o fornaro alla crosera dal S(an)to se non p(er)
L 3 non obste che a di p(refa)to fusse condenado in L .10.
112
Med(esimamen)te c(ontra) jac(om)o for(nar)o al pozo d(e)l campione se non
p(er) L 3 non obste che al p(refa)to di fusse condenado in L .25,
(Carta 58v) Med(esimamen)te c(ontra) stephano uend(ado)r de pasqualin forn(
ar)o in li zodij se non p(er) L 3 non obste che a di p(refa)to fusse c(on)denado
in L .10.
Med(esimamen)te c(ontra) de p(e)d(r) o forn(ar)o al pra se non p(er) L 3 non
obste che a di p(refa)to fusse condenado in L .5.
Med(esimamen)te c(ontra) do(m)engo(n) veronese alla becharia se non p(er) L 3
non obste che fusse condenado in L .5. a ditto di
Med(esimamen)te c(ontra) de pasqualin in li zodij forn(ar)o se non p(er) L 3 non
obste chel fusse condenado al p(refa)to di in L .cinque.
Med(esimamen)te contra margarita uedoa a S(an)to urbani se non p(er) L 3 non
obste che p(refa)to di fusse condenado in L .5.
Med(esimamen)te c(ontra) p(er)do bellenzoni in la co(n)tra delle belle parse se
non p(er) L 3 non obste che al p(refa)to di 5 7bre 1562 el fusse c(on)denado in
L .5.
Padue ex off(iti)o vict(ualium) et d(amnorum) d(atorum ) die 3 oct(obri)s 1562
Notarius Gracianus coad(iuto)r
Off […]
90. AUSSCHLUSS AUS DER BÄCKERZUNFT, 21. NOVEMBER 1562
(Carta 59r) Exemplum sumptum ex actis D. Marci Antonii Sanvitti notarii publici
Paduae sortiti ad offitium sigilli sub anno d. 1562 indictione quinta die sabbati
21 novembris mane.
Retulit Albertus de Pischeria praeco communis Paduae se mandato illustrissimi
d. potestatis et ad instantiam magistri Nicolai furnarii de contrata servorum Paduae
uti gastaldionis et interpellatoris nomine frataleae furnariorum Paduae personaliter
(?) praecepisse magistro Antonio Marie Celario quatenus in pena ducatorum
viginti quinque non debeat facere panes nec factos vendere quia non est
de fratalea ipsa furnariorum ver(?)
Et econtra alie (?) ad Respondendum pro hoc mane.
Ex libro extraordinario offitii victualium et d. d. notario d. Severino a lignamine
anno d.
1562 indictione 5 die sabbati 21 novembris mane.
Illustrissimus d. Paduae potestas ultrascriptus auditis partibus infrascriptis in
contradictorio iuditio … a magistro(?) Cornelio uti sindico et procuratore fratalee
furnariorum Paduae ex una et d. Antonio Maria celario et furnario ex alia contentendibus
super praecepto penali facto dicto Antonio hoc mane quod non debeat
laborare et uti in eo cuius revocacionem dictus d. Antonius Maria petebat
revocacionem ipsius et ex adverso confirmacionem dict. sp. d. Angelus dicto
nomine racionibus suis et praecipue quia non exercet nec laborat in arte pistorie
per bienium iuxta formam statutorum frataleae ibidem lectorum laudatis(?) iuribus
parcium intelectis viso statuto ipsius frataleae in suo volumine ad c. 15 con113
firmando praeceptum declaravit ipsum Antonium Mariam cancelandum de fratalea
pistorum Cum hoc tamen quod eidem restituantur denarii quos solvit frataleae
pro ingrediendo in eam per illos qui eos exigerunt ex relacione Antonii
fuxaroli praeconis
91. BERUFUNG GEGEN VORHERGEHENDES URTEIL
(Carta 59v) … dictus Antonius Maria senciens se lesum …
appellavit et appelat ad clarissimos dominos auditores petentium(?)
Clarissimus dominus Paduae potestas ultrascriptus sic refferente Berto de Pisidiena
praecone licentiam contulit suprascripto Antonio Marie sic petenti vendendi
panes conceptos ad hoc tamen sic petente eos vendere posse dicto Antonio
Maria
Ad instantiam suprascripti Antonii Marie Robertus d. Pischeria praeco comunis
Paduae se … intimasse et p…m fuisse se Baptiste Brolo gastaldioni fratalee furnariorum
et d. marco Antonio massario de omnibus suis damnis expertis et interesse
quomodocumque et quantumcumque passis et quas passurus est. Tum
pro panibus factis et concoctis quaeque sibi facere vendere(?) et contra eidem
Antonio Marie intimasse ad instantiam dict(?) quae ipsum debeat defendere a
molestia que sibi infertur per frataleam suam.
Et paulo post comparuit (?) praedictus d. Baptista Brelo et dicit se intimari fecisse
supradicto magistro Antonio Marie de ipsum velle tueri ut supra nesciens
quod reportasset sententiam clarissimi domini potestatis contra se et eum compereat
de per se anotari recquisivit quod nec intendit amplius ipsum tueri
Retulit Franciscus de Crema praeco ad instantiam Baptiste brolo furnarii uti
gastaldionis fraternitatis furnariorum (?) precepisse Nicolao furnario altero gastaldioni
dicte fraternitatis quod non debeat facere capitulum
92. BESTÄTIGUNG DES URTEILS, 23. NOVEMBER 1562
Die 23 Novembris 1562
Comparuit offitio Antonius Maria cellarius agens nomine Baldassaris eius filii
pro (?) et presentibus testibus infrascriptis necnon magistro (?) furnario griseto
massario et Nicolao Tridentino furnario gastaldione furnariorum sponte se removit
ab appellatione per eum interposita ab actu clarissimi domini potestatis
facto inter ipsas partes sub die 21 instantis actumque ipsum laudavit et hoc quia
dicti massarius et gastaldio restituerunt eidem comparenti que(?) suo nomine
libras triginta prout confesus dicit quas ipse dederat cuidam de fraternitate pro
(?) (Carta 60r) fraternitatis et Hoc di meliori modo et … et sub obligacione et
ita tamen quod panis durus quod est contentus possit vendere per totam diem
martis
114
93. BROTTARIF, 1565
M D L X V
calamiero di quanto peso deue
esser il grosso del Pan alli infra
scritti precij a staro Padouano a
Raggion di Onza alla Sotil
Infra a carte .70. gl’e la terminatio(n) quando
fu fatto il segue(n)te calamiero
con li sazzi che p(er) tal
causa furno fatti
(Carta 60v)
A L 3 η 8 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze xxv sazi 3
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 31 sazi 3
Pan di formento grosso il grosso Onze 43 sazi 3
A L 3 η 10 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 24 sazi 6
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 30 sazi 6
Pan di formento grosso il grosso Onze 42 sazi 6
A L 3 η 12 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 24 sazi –
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 30 sazi-
Pan di formento grosso il grosso Onze 42 sazi-
A L 3 η 14 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 23 sazi 2
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 29 sazi2
Pan di formento grosso il grosso Onze 41 sazi 2
A L 3 η 16 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 22 sazi 5
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 28 sazi 5
Pan di formento grosso il grosso Onze 40 sazi 5
A L 3 η 18 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 22 sazi –
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 28 sazi –
Pan di formento grosso il grosso Onze 40 sazi –
A L 4 η _ ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 21 sazi 5
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 27 sazi 5
Pan di formento grosso il grosso Onze 39 sazi 5
115
A L 4 η 2 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 21 sazi –
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 27 sazi –
Pan di formento grosso il grosso Onze 39 sazi –
A L 4 η 4 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 20 sazi 3
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 26 sazi 4
Pan di formento grosso il grosso Onze 39 sazi 4
A L 4 η 6 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 19 sazi 7
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 25 sazi 7
Pan di formento grosso il grosso Onze 37 sazi 7
A L 4 η 8 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 19 sazi 3
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 25 sazi 3
Pan di formento grosso il grosso Onze 37 sazi 3
A L 4 η 10 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 18 sazi 7
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 24 sazi 7
(Carta 61r)
Pan di formento grosso il grosso Onze 36 sazi 7
A L 4 η 12 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 18 sazi 3
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 24 sazi 3
Pan di formento grosso il grosso Onze 36 sazi 3
A L 4 η 14 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 18 sazi –
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 24 sazi –
Pan di formento grosso il grosso Onze 36 sazi –
A L 4 η 16 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 17 sazi 4
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 23 sazi 4
Pan di formento grosso il grosso Onze 35 sazi 4
A L 4 η 18 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 17 sazi 1
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 23 sazi 1
Pan di formento grosso il grosso Onze 35 sazi 4
A L 5 η _ ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 16 sazi 7
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 22 sazi 7
Pan di formento grosso il grosso Onze 34 sazi 7
A L 5 η 2 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 16 sazi 4
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 22 sazi 4
116
Pan di formento grosso il grosso Onze 34 sazi 4
A L 5 η 4 ilst(ar)o Pan buffetto e pan romano il grosso a Onze 16 sazi 1
Pan da scaffa (=tavola) il grosso a Onze 22 sazi 1
Pan di formento grosso il grosso Onze 34 sazi 1
Calamiero della valuta delle semole così limitate et canzate a fornari nel balanzon
del soprascritto calamiero del pan da scaffa ut infra videlicet
Da L 3 η _ Fino a L.3 η 18 che valera il formento il
staro padoano: le semole sono canzate a
fornari a raggione di staro a η 6
η 6
Da L 4 η – Fino a L 4 η 18 a soldi sette η 7
Da L 5 η – Ut sopra η 8
Calamiero della valuta delli semolei ouer mezzani cosi limitati a fornari nel balanzon
del calamiero del pan da scaffa ut infra
(Carta 61v)
DA L 3 η – Fino a L 3 η 18 che ualera il formento il
staro padoano li semolei ouer mezzani si
conzano a raggione di staro a soldi uinti
. η 20
Da L 4 η – Fino a L 4 soldi 18 . η 24
Da L 5 η – Ut supra . η 32
94. BRIEF DES DOGEN GIROLAMO PRIULI, 17. SEPTEMBER 1564
Hieronimus Priolus Dei gratia Dux Venetiarum etc. Nobilibus et sapientibus Viris
Bernardo Venerio de suo mandato potestati et Hieronimo Superantio equiti
capitaneo et successoribus fidelibus dilectis salutem et dilectionis affectum. Significamus
vobis quod heri in consilio nostro … capta fuit pars tenoris infrascripti
videlicet: Dalla scrittura delli Sp(ettabi)li Ambassiatori della Mag(nifi)ca
communita n(ost)ra di Padoa hora letta questo consiglio fu inteso che parte
dell’accordo gia datto per il fidel n(ost)ro Gier(onimo) Petrobellj in materia
della regulatione del Callamier del pan di q(ues)ta fidel(issim)a città se
agrauano la qual essendo conueniente essauddire:
L’andara parte che per authorita di questo consiglio sia confirmata la elletione
fatta per li Rettori n(ost)ri della persona del p(refa)to Gier(onim)o Petrobelli
nell’off(ici)o et carico di tenir conto de giorno in giorno de tutti li formenti che
si uenderano alla giornata nella città nostra de Padoa a partita per partita, accio
poi si possa far il prefato callamier di tempo in tempo giusta il ricordo suo il
qual fare sia correto in quella parte doue obbliga tutti quelli che comprano et
uendono formenti a dar in notta con giuramento il prezzo e quantità et il peso di
117
esso for(mento) restringendo la obligatione prefatta nelli fornari solamente che
comprerano li qual debbano dar in notta con giuramento quanto è predetto:
et la elletione della persona di detto Petrobelli fatta per essi Rettori n(ost)ri sia
parimente riffermeta in quella parte doue si fa menzione della delliberatione
della fraglia di fornari cassando tutta quella parte de essa doue si dice che detta
fraglia per deliberationi prese nel suo leg(alissi)mo Cap(ito)lo ha statuito per la
regolatio(n)e delli callamieri che esso Gier(onim)o Petrobelli habbia carico di
tenir conto ut sopra si che la elletione della persona del detto Petrobelli (Carta
62r) dipende in tutto e per tutto dalla libera liberta delli Rettori nostri p(refa)ti
senza far menzione alcuna de fornari e de essa parte se non in quanto sono obligati
al pagamento de esso Petrobelli ut in ea la qual parte di fornari resti cassa et
annullata nel resto come è conueniente, Ne possiano de coetero essi Rettori elleger
nel prefato off(ici)o se no(n) persona dabene et legale che sia cittadino
originario della citta n(ost)ra di Padoa che sia tenuto personalmente essercitare
detto off(ici)o et no(n) habbia minor estimo di soldi quaranta come hanno supplicato
alla signoria n(ost)ra li prefatti Ambassiatori della detta Mag(ifi)ca et
fideliss(im)a citta nostra diPadoa: Quare auctoritate suprascripti consilii mandamus
vobis ut suprascriptam partem observetis et ab omnibus inviolabiliter observari
faciatis et in actis cancellarie vestra registrari ac praesentanti restitui faciatis:
Data in nostro ducali palatio Die 17 Septembris 1564.
95. EMPFEHLUNG, BEI DEN ZOLLBEAMTEN RECHENSCHAFT ABZULEGEN,
29. MÄRZ 1565
(Carta 62v) Rectores Paduae
Tenere presentium co(m)metemo a qualunq(ue)fornaro di questa citta o a soi
famegli o uer altri di casa sua che ad ogni richiesta del datiaro debbi quanto pan
hauera fatto et quanta farina si atroua incasa in quel giorno sara richiesto et
quanto formento hauera al mollino Et per qual monaro ghe sara sta portata la
farina sotte penna de L 25 de danari da esseli tolta a qualonq(ue) ricusera di acchiarire
q(uan)to è disopra narratto et applicada alli orphani di questa citta vostra
…. …
In earum fidem
Padua die XXIX Martijs 1565
Sigillum S(ancti) Marci
Stephanus Cagnirdia
Notarius Camere Physcalis […]
96. WIDERRUF DER OBEN GENANNTEN EMPFEHLUNG, 6. MÄRZ 1566
Exemplum sumptum ex libro Actorum camerae Physchalis Paduae sub anno
Domini ut infra
118
1566 Indictione nona die Mercurii 6 mensis Martij.
Clarissimi Domini rectores sedentes in camera Physchali pro iure reddendo Auditis
partibus infrascriptis videlicet spectabili legum doctore Domino Bartholomeo
de Laghis uti procuratore frathaleae furnariorum cum praesentia(?) Ioannis
Fassadi gastaldionis et intervenientis nomine dicte frataleae ex una et sp. legum
doc. Dno. Marcoantonio Cabballino syndico camerae et procuratore datiariorum
Macinae cum praesentia D. Perini Paniolae datiarii ex alia Contendentibus super
revocatione mandati contra ipsos furnarios emanati sub die 29 Marcii 1565 petita
parte dicti spectabilis Domini Bartholomei dicto procuratore nomine tandem
multis hinc inde dictis Revocarunt mandatum cum hoc quod observetur ipsis
datiariis consuetudo solita quod possit ingredi Domos ipsorum furnariorum providendo
computo sui datii iuxta solitum:
Ego Ioannes Antonius Refatus notarius publicus Paduae antescriptas litteras ducales
diei 17 Septembris 1564 mandatum subsequentis Diei 29 mensis Martii
1565 Ac sententiam suprascriptam clarissimorum d. rectorum fideliter extraxi
ex quibusdam copiis mihi traditis per s.r Ioannem Fassadum gastaldionem frathaleae
furnariorum Paduae et in fidem manu propria me subscripsi die XI mensis
Martij 1566.
97. REGELUNG ÜBER DIE BESTELLUNG DER STELLVERTRETER,
5. AUGUST 1568
(Carta 63r) Exemplum ex libro signato Ron existente in cancellaria pretoria Paduae
etc.
Nos Petrus de Amusto aduocator comunitatis auditor prouisor et sindicus generalis
terre firme serenissimi ducis […] Venetj Heri partibus per […] super mandato
officii nostri diei XI Iulii proxime preteriti spectabilis vir […] et successoribus
dato ad instantiam artificum huius civitatis quo requirebatur ut non permitterent
quovis modo quod comilitones […] quam comunitatis exerceant officium
comilitonatus per personas substitutas et ut in eo terminauimus quod de
cetero sit in facultate sp. Dominorum rectorum qui erunt per tempora, non autem
comilitonum constituendi vices comilitones in casu necessitatis tantum cum
hoc quod predicti vices comilitones non sint Paduani, nec de paduano districtu
nec habitaverint per annos viginti in ipsa civitate. Qui […] comelitones non
possint inservire spectabilibus dominis rectoribus nisi sub tempore duorum regimentum
ad quorum servitia possint postea denuo remitti cum per regimen
unum vacaverint ipso servitio. Quare requirimus vos … Ioannem acocernico et
successores honorabile ….. ut dictam terminationem nostram in omnibus ut stat
et iacet exequamini et observetis etc.
Paduae die 5to Augusti 1568
Bernardus […]…
119
98. BESCHLUSS DES BÄCKERKAPITELS ÜBER DIE RATSITZUNGEN DES
PFANDHAUSES, 5. JANUAR 1571
(Carta 63v)(Carta 64r) Exemplum ex libro extraordinario sp. D. Francisci Iusto
notarii ad officium victualium et damnorum datorum sub anno domini ut infra.
1571 indictione XIIII die lune 5 mensis Ianuarij Paduae in contrata Heremitarum
in loco solito
Convocato et congregato capitulo frathaleae pistorum in loco suprascripto pro
infrascriptis peragendis coram sp. D. iudice officii victualium et damnorum datorum
Clarissimi d. p. p. in quo accepto numero per dominum Saponatum preconem
interfuerunt persone numero 72 computata persona eiusdem d. iudicis
etc.
Et postea fuit proposita pars infrascripta per gastaldiones dicte frathaleae videlicet
L’Andara parte che de cetero quelli gastaldi, che di tempo in tempo si attrouerano
in off(ici)o della gastaldia debano andar in conseglio del monte anchor che
detti consegli fossero principiati per li suoi precessori gastaldi afine che quelli
solamente, che si attioneuano in off(ici)o debano andar in conseglio per il tempo
del loro off(ici)o et questo sotto pena a chi volesse contrafare alla p(rese)nte
parte de lire vinticinque, la mita de quali sia applicata all’es(im)o s(igno)r iudice
dalle victuarie et l’altra mita a S(an) Marco, et non si possi far gratia ad alcuno:
Pro parte in rubeo Ball.n.57, contra n:15, et sic fuit obtenta pars ipsa
99. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITELS UND WAHL DER VERTRETER,
28. JANUAR 1571
(Carta 64v) Exemplum e libro extraordinario sp. D. Francisci Iusto notarii Paduae
sortiti ad officium victualium et d.d. de anno domini ut infra
1571 indictione XIIII die dominico 28 mensis Ianuarij Padue in contracta heremitarum
in loco solito.
Convocato ibique congregato capitulo frathaleae pistorum Paduae coram eximio
iuris utriusque doctore D. Ludovico Vonico nobili Tervisino honorabili iudice
ordinario ad officium victualium et d.d. clarissimi d. p. p. pro infrascriptis peragendis
in quo interfuerunt persone numero 88 computata persona eiusdem eximii
d. iudicis.
Et primo per magistrum Paulum Bivilaqua primum gastaldionem et magistrum
Nicolaum Tridentinum secundum gastaldionem fuit proposita pars infrascripti
tenoris mihi Ludovico Grotta notario et adiutore dicti offitii porecta videlicet:
Essendo sta fatta litte per m(aestr)o Gottardo fornaro gastaldo della nostra fraglia
con il S(ie)r Gasp(ar)o Cremonin senza esser conuocado p(rim)a il capitollo
n(ost)ro et ottenudo a bussoli e balotte come sententia far la forma del n(ost)ro
statuto a car(ta) 34. Perho l’andara p(ar)te che quel che è stato fatto per esso
120
m(aestr)o Gottardo fornaro sine altri sen[..]ta saputta desso Cap(ito)lo sia casso
et de niuno valore, et in tutto e per tutto come in esso cap(ito)lo et depiu l’andara
parte che sij dato liberta alli gastaldi che habbino con authorita di q(ue)sto
Cap(ito)lo far litte col d(ett)o Cremonin per non hauer esercitato l’arte peranni
doi. Come é preuisto in tal matteria etancho habino authorita di far ogni litte in
beneff(ici)o della fraglia che occorera.
Et dictum fuit chi uol la parte metti in lo rosso et chi non le uole metti in lo
uerdo, Et fuerunt in rubeo ball. Numero 49 in viridi numero 36 … fuit obtenta.
Deinde fuit deventum ad ellectionem et aballotationem massarii altaris beate
semper virginis Marie in ecclesia heremitarum et fuerunt ellecti videlicet:
pro 39 contra 16 Franciscus furnarium de contrata heremitarum per primum gastaldionem
(Carta 65r) Donatus furnarius de contracta portonorum per secundum
gastaldionem
pro 33 contra 51
Joannes Maria Fassado de contratta Sanctae Crucis per Donatum furnarium
massarium vetterem
pro 59 contra 30
Qui singuli fuerunt abbalotati ut in margine et sic remansit massarius dictus Ioannes
Maria Fassado.
100. BESTÄTIGUNG EINER KLAGE GEGEN DIE BÄCKER, 21. APRIL 1571
(Carta 65v) Exemplum ex notarella D. Hieronymi Nicolosij comelitonis magnifficae
communitatis Paduae de anno Domini 1571 indictione 14
Die Veneris 21 mensis Aprilis mane
Eximius D. iudex officii victualium ac d.d. antescriptus sedens auditis partibus
infrascriptis (?) sp. Iuris utriusque doctoris domino Guarino Soatri uti syndico et
procuratore magistri Antonii furnarii cum presentia Adami furnarii et aliorum
querel..orum (?) Augusti furnarii massarii frataleae furnariorum Paduae petente
stantibus ordinibus dicte frataleae coram eius excellentia lectis non esse procedendum
super querelis datis occasione panis accepti ultra tres dies et precipue
cum panis acceptus fuerit factum in die Veneris Sancti prout se obtulit iustificare
ex una et domini Hieronymi Nicolosio comilitone aliar(?) Magnifice comunitatis
Paduae dicente petita minime fieri debere rationibus et causis ibidem deductis
et allegatis et aliis tandem multis dictis Declaravit procedatur super querelis.
Ludovicus Grotta notarius et adiutor
officii victualium et d.d. exemplavit.
121
101. BESTÄTIGUNG DER BERUFUNG GEGEN DAS VORHERGEHENDE URTEIL,
23. MAI 1571
(Carta 66r) Exemplum ex notarella D. Hieronymi Nicolosij alias comellitonis
magnifficae communitatis Paduae de anno domini
1571 ind. 14 die Mercurii 23 mensis Maii mane
Magnificus et Excellentissimus D. Franciscus Angusella honorabilis vicarius
illustrissimi domini (?) Johannis Francisci Donato Paduae praetoris dignissimi
auditis in contradictorio iuditio (?) Guerino Datio uti procuratore et syndico
fratalee pistorum petente per eius magnificentiam declarari bene appellatum et
male iudicatum per sp. D. iudicem victualium (?) Domini Hieronymi Nicolosii
comelitonis magnifice comunitatis declaravit procedendum esse super querelis
datis magistro Gregori Magistro Baptiste magistro Adamo magistro Mauro hospiti
furnariis sub die 14 Aprilis nuper deacti petentibus et hoc stante statuto
dictae frataleae quod (?) quod panis post triduum non possit ponderari nec super
eo fieri inventio cum maxime dicti furnarii fecerint panem ipsum in nocte diei
Iovis hebdomadae sanctae quo tempore non habuerunt notitiam ordinis dati per
clarissimum praetorem menevelio ipsius frataleae in materia callamerii ex quo
etiam factum extitit ut panis inchoatum decrescere per tres aut quatuor dies uncia
in callamerio postea dato. Propterea petente in executione dicti statuti panem
acceptum restitui debere pistoribus ipsis quibus acceptus fuit; et ex altera audito
d. Hieronymo Nicolosio comilitone dicente praedicta minime fieri debere cum
praedictum statutum non sit in viridi observantia nec adhibendum per fidem
dictis pistoribus affirmantibus panem fuisse factum tempore paschali deinde
(Carta 66v) uiso statuto praeallegato ac sententiis in hac materia latis, Declaravit
bene appellatum, et male iudicatum per […] ipsum panem acceptum restitui
debere eo quia predicti pistores iure iurando affirmaverunt panem predictum
factum fuisse predicto tempore excepto tamen M. Antonio furnario extra
Sanctae Luciae cui assignavit terminum dierum decem ad probandum de iuribus
suis absolvendo partes ab expensis.
Ex relatione Angeli de Tergesto praeconis
Ludovicus Grotta notarius et adiutor
officii victualium ac d.d. exemplavit.
102. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITELS ÜBER EINEN ANTRAG AN DEN
DOGEN UND ÜBER SCHULDIGE BROTVERKÄUFER, 16. SEPTEMBER 1571
(Carta 67r) Exemplum ex libro extraordinario sp. Domini Francisci Iusto notarii
Paduae sortiti ad officium victualium ac d.d. de anno 1571 indictione 14 die
dominico 16 mensis Septembris Paduae in contrata heremitarum in capitulo solito
furnariorum.
Convocato et de more congregato capitulo fratalee furnariorum Paduae ad praesentiam
eximii iuris utriusque doctoris Andreae Nicolii nobilis Rhodiginus iu122
dex ad officium acquillae ac victualium clarissimi Domini potestatis vices gerentis
eximii D. iudicis victualium ac d.d. in quo accepto numero per Franciscum
de Crema preconem interfuerunt persone ad numerum 51 dicti eximii
Domini iudicis computata persona et primo fuit proposita per magistrum Io.
Petrum de contrata beatae Helenae pars infrascripta.
Hauendosi l’Ecc(ellen)te M(esser) Pietro Macioleno Dottor per Benefficio de
tutti noi fratelli profferto di conferirsi personalmente nella Citta di Venetia et
comparer inanti il serenissimo Prencipe nostro et Illustrissimo Dominio, et ottenirsi
supplica et conueneuol suffragio da sua serenità di far che li datiari di questa
Citta debbano tore in pagame(n)to dei loro datij le monete correnti venetiane
e lequali da essi ogni g(io)rno sono reffiutate a grauissimo danni de noi pouiri
fratelli et se togliono lo uogliono co(n) perdita et danno nostro (cosa veramente
ingiusta) con patto et conditione che esso Ecc(ellen)te habbi in premio, et mercede
sua ducati uinticinq(ue) ottenuta chi hauerà la gratia, et al presente per il
suo partire ducati cinque, li quali no(n) ottendo la gratia siano di esso
Ecc(ellen)te macioleni per le spese hauera fatte ne ne uole altro primio co(n)
questo però che esso Ecc(ellen)te rattiffichi n(ost)ri obligi per quel tanto é sopradetto,
chi uol la parte metti n(el)lo rosso et chi no(n) uoli metti i(n) lo verde.
pro parte in rubeo ballote numero 50 contra 1 et sic capta
(Carta 67v) Item altera pars sequentis tenoris.
Tanto è crusciuta la malitia et mala natura degli huomeni et massime hosti et
vendenti et reuendicolii d(el) pan i quali si fanno lecito tore il pan da questo et
da q(ue)llo fornaro in credenza da vendere et quando sono debiti alcuna quantita
de danari et che sono ricerchati da noi fratelli a douer pagare il debito loro scansano
il pagamento et vanno ad altri fornari a tore il pane da vendere et cosi
strucciano noi poueri fratelli: Però per uolir remediar a simil nostro detrimento
L’andara parte che de cetero no(n) sia alcun fornaro de noi fratelli che ardisca
dar pane a uendere ne a hosti né a venditori se prima tai hosti et venditori no(n)
haueranno jntieram(ente) pagato il debito loro altrimenti facendo colui a chi
sara fatto jntendere o giuditiariamente o particularmente dal creditore li dona
pan sia tenuto et obligato pagar tutto il debito di colui, al quale hauerà dato il
pane al creditore sinza farli alcun atto giudiciario et questo tanti uolti quante
contrafarà, a chi piace la parte metti in bussolo rosso et chi no(n) uole metti in
verde.
In Rubeo pro parte ball. Numero 44 in viridi 1 et sic obtenta.
Ludovicus Grotta notarius et adiutor ordi
narius officii victualium ac d.d. subscripsit.
123
103. VERURTEILUNG ZUR ZAHLUNG, 27. FEBRUAR 1572
(Carta 68r) Exemplum sumptum ex actis cancellarie capitaneatus Paduae sub
regimine magnifici et clarissimi Domini Petri Foscari dictae civitatis capitanei
integerrimi.
Die Martis XXVI Februarij MDLXXII post nonam
Magnificus et generosus Dominus Ioannes Baptista Bembo honorandus capitaneus
Paduae impresentiarum vices gerens clarissimi domini capitanei sedens in
camera maiori solite audientie ad ius reddendum Auditis S. Ioanne Petro furnario
agente nomine fratalee furnariorum ex una et magistri Baptista Brollo furnario
ex altera supra solutione luminaria petita per praefatum agentem pro fratalea
Tandem sententiavit quod dictus S. Baptista solvere debeat ractas ordinarias
quod ex […] Georgij Graeci (?) carta
Hieronymus de Musicis notarius
adiutor cancellarie exemplavit
et subscripsit.
104. VERURTEILUNG ZUR ZAHLUNG, 9. JULI 1572
(Carta 68v) Exemplum assumptum ex actis nunc quod Domini Francisci Polentoni
notarii publici Paduae deputati ad officium sigilli anno Domini 1572 (?)
indictione quintadecima die Mercurii 9 mensis Iulij post nonam
Clarissimus dominus Paduae potestas antescriptus sedens etc. Auditis partibus
infrascriptis videlicet domino Antonio Madio Causilico uti procuratore domini
Johannis furnarii etiam presens ex una et spectabili legum doctore domino Iacobo
Reffato uti procuratore domine Castorie de Gadis et uxoris domini Antonii
Rivi etiam presens ex altera contendentibus super eo quod idem Madius dicto
nomine petebat dictam dominam Castoriam sententiari pro dimidia residui L. 23
pro pane habitum ab ipsis iugalibus scilicet tam ab ipso domino Antonio Rivo
quam ab ipsa domina Castoria eius uxore. TANDEM ex quo dicta domina Castoria
se obtulit stare iuramento decisivo dicti s. Iohannis furnarii ipsam dominam
Castoriam habuisse panem una cum eius marito in quantitate petita per ipsum
furnarium et ipso furnario iurante ut supra pronuntiatur dictam dominam
Castoriam teneri ad solvendum dimidiam L. 23 confirmando … ipsum pro ipsa
dimidia etc.
Ex rellatione Dominici Bezaldi preconis
105. BESTÄTIGUNG DES ERLASSES DER SIEGELGEBÜHREN, 16. MÄRZ 1573
Exemplum sumptum ex actis […] Ubertini Carrarii notarii publici Paduae sortiti
ad officium sigilli etc. anno domini videlicet
1573 indictione prima
die lune 16. mensis martij post nonam
124
Clarissimus dominus Gaspar Raenerius Dignissimus potestas Paduae sedens in
camera sua solita audientiae auditis partibus infrascriptis videlicet d. Gaspari
Brambilla coadiutore officii damnorum datorum pro suo interesse ex una; et
magistro Antonio furnario gastaldione et agente nomine fratalee furnariorum
Paduae ex altera contendentibus super eo quod idem d. Gaspar instabat ipsum
magistrum Antonium … nomine teneri ad solutionem praesentationum bullarum
… d. Antonius dicebat non teneri quia non tenetur solvere nec solvisse
Tandem multis dictis declaravit ipsum magistrum Antonium (Carta 69r) quo
supra nomine non teneri ad solutionem praesentationum bullarum.
Referente Baptista (?) Beraldo praecone
nota che in tal materia ghe ne é una altra in q(ue)sto a c(a)r(ta) 56
106. BESTÄTIGUNG DER VERPFLICHTUNG ZUR ZAHLUNG UND ZUR
RECHENSCHAFTSABLEGUNG ÜBER DIE ZUNFTAUSGABEN, 16. JULI 1573
Exemplum sumptum ex actis cancellarie capitaneatus Paduae sub regimine
magnifici et clarissimi domini Victoris Bragadeno dictae civitatis capitanei meritissimi
Die Iovis sexto decimo Iulii
MDLXXIII post nonam
Clarissimus dominus capitaneus sedens in sala viridi ad ius reddendum Auditis
partibus infrascriptis videlicet spectabili iuris doctore domino Sycheo Saliceo
interveniente nomine fratalee furnariorum Paduae cum presentia magistri Iohannis
de contrada Agnus Dei primi gastaldionis ex una et magistro Adamo
furnario de contrada Turicellarum nomine suo et aliorum sociorum ex altera
Tandem confirmavit exemptiones factas contra praedictos et declaravit quod teneantur
solvere partem librarum quatuor proiectarum per ipsam frataleam pro
quoque ipsorum furnariorum de quibus in exemptionibus et quod gastaldiones
et massarius ipsius fratalee teneantur temporibus (?) reddere rationem de exactis
Ex relatione Bernhardi de Colonia .
Hieronymus de Musicis notarius
[…] cancalleria exemplavit
107. VORLADUNG ZUR URTEILSVERKÜNDUNG, 12. SEPTEMBER 1573
(Carta 69v) Exemplum sumptum ex libro extraordinario domini Fabij Settaroli
notarii publici Paduae sortiti ad offitium victualium et d.d. sub anno domini
1573 indictione prima die sabbati 12 mensis Septembris mane
Ad instantiam agentium pro fratalea furnariorum retulit Bernardinus de Rubeis
praeco communis Paduae se personaliter citasse omnes infrascriptos dominos
commilitones necnon bis domi eius solitae habitationis eximium iuris doctorem
dominum Bartholomeum Sfrotia advocatum fiscalem pro praesenti mane coram
125
eximio domino iudice officio victualium et d.d. ad audiendum sententiam non
obstante quod non reddatur ius.
D. Ludovicum de Vicoaggere
D. Franciscum de Leone
D. Gasparem de Venetiis
D. Pasqualinum de Venetiis
Sententia:
Viso processu mihi tradito per intervenientes frataleae furnariorum occasione
decem et novem condemnationum factarum per me in personam diversorum
furnariorum occasione panis scarsii, visis literis remissionis clarissimorum dominorum
iudicum viso mandato facto mihi a clarissimo Domino potestate Domino
meo colendissimo quod non obstantibus praedictis condemnationibus debeam
audire iura partium et ipsis administrare iustitiam Visis iuribus ipsius frataleae
sive furnariorum condemnatorum civitatis et eorum scriptura producta
sub die 30 mensis Iulii proxime elapsi visis statutis sententiis ac aliis scripturis
et dicta eorum scriptura allegatis visisque alteris literis remissionis in personam
Ambrosii furnarii de contrata sancti Francisci cum scriptura praedicti Ambrosii
ac capitulo per ipsum producto visisque videndis consideratisque considerandis
Christi nomine invocato a quo cuncta recta iuditia et
(Carta 70r) Ego Iohannes Sophianno iudex ordinarius ad officium victualium et
d. d. et in hac parte iudex dellegatus clarissimi domini Paduae potestatis domini
mei collendissimi dico ac sententiando modiffico ac reduco praedictas decem et
novem condemnationes et duas etiam factas in personam magistri Ambrosii
furnarii ad rationem librarum trium pro quaque condemnatione ita et taliter
quod quilibet furnarius ex praedictis furnariis comprehensis in litteris remissionis
clarissimorum dominorum auditorum diei 13 Iulii proxime ellapsi et 6.
praedicti mensis et condemnatis sub die 7. praedicti mensis in diversis summis
sit et intelligatur quilibet earum condemnatus in libris tribus tantum et ita dico
sententio et declaro Laus deo
Idem iudex
1573 indictione prima die Sabbati 12 mensis Septembris mane
Lecta et publicata fuit supradicta sententia […] excellentissimi domini iudicis
antedicti sic instante magistro Iohanne Petro furnario agente nomine fratalee
furnariorum Paduae et absentibus licet citatis quamvis non reddatur ius domino
Ludovico de Vicoaggere, domino Francisco de Leone, et domino Gaspare et Pasqualino
de Venetiis commilitonibus et spectabili iudice d.d. Bartholomeo Sfortia
advocato fiscali qui dixit et sententiavit in omnibus ut supra legitur et continetur
Gaspar Brambilla notarius Paduae
et eiusdem officii adiutor […]
exemplavit et in fidem subscripsit.
126
108. BESCHLUSS ÜBER DIE FESTLEGUNG EINES BROTTARIFS FÜR „PANE
VENALE“, 11. JANUAR 1565
(Carta 70v) Exemplum sumptum ex volumine statutorum magnifice comunitatis
Paduae existente in officio victualium et damnorum datorum de anno domini
ut infra videlicet ad cartam 102
1565 indictione octava die iovis XI mensis Iannuarii mane
Clarissimus atque illustrissimus dominus Ioanes Baptista Contareno pro illustrissimo
ducali dominio Venetiarum Paduae potestas dignissimus Audita sepius
requisitione et querella sive instantia facta per syndicum fratalee furnariorum
Paduae ac interventu gastaldionum praedictae frathaleae requirentium in
executione partis capte in capitulo frathaleae die XVIII Iulii 1564 de qua in actis
domini Ioanis Iacobi tassara notarii victualium et damnorum datorum tenoris ut
in ea et assignari debere per magnificentiam suam clarissimam calamerium panis
venalis frathaleae predicte a libris tribus supra Visaque relatione magnificorum
dominorum domini Pagani de rido iuris utriusque doctoris et Antonii de
Rustega quibus specialiter per clarissimum dominum Bernardum Venerio eius
praecessorem fuerat cognitio haec commissa pro faciendis saziis et calculationibus
ad id necessariis simulque consideratis saziis factis die XXVI et XXXI Iulii
nec non et VIII et XXVII Augusti de quibus in actis domini Ioanis Jacobi Tassara
Visoque actu voluntario diei primi Decembris de quo in actis Ioanis Thalamatii
notarii victualium tenoris ut in eo Nec non considerato sazio ultimo loco
facto die 2 Decembris de quo in actis predicti domini Ioanis Talamatii, cum interventu
et presentia magnificorum dominorum Hieronimi Rubei et excellentissimi
iuris utriusque doctoris domini Hannibalis Buzzacareni deputatorum ad
utilia nec non excellentissimi domini Francisci Antolelli (?) iudicis victualium
et domini Francsici de Leone comilitonis communis Paduae et Francisci Dalphio
commilitonis clarissimi Domini (Carta 71r) Bernardi Venerio praecessoris
Francisci de Crema praeconis et Ioannis Mathei pistoris de contracta Busenella
nec non Ioanne Fassado gastaldionibus dicte fratalee et eius nomine intervenientibus
et predicto sazio astantibus visoque actu voluntario per predictos gastaldiones
nomine quo supra facto de quo in actis predicti Ioannis Talamasij sub
die XVIII Decembris tenoris ut in eo: Viso et calamerio antiquo facto de anno
1434 sub regimine clarissimi domini Marci Dandullo tunc praetoris dignissimi
quod quidem fuit de pane venali confecto de frumento minuto, Simul cum alio
calamerio facto de anno die XII mensis Maii de quo in capitulario predicte fratalee
ad cartas 40 quod est de pane venali confecto de frumento grosso, tenoris
ut in eo Auditisque in contradictorio Domino Angello Cornello syndico fratalee
pistorum multa adducente et eximio iuris utriusque doctoris domino Pagano de
Rido pro defensione publice utilitatis ad saturitatem respondenti Visis complurimis
(?) gravaminibus privatim per intervenientes fratalee pistorum magnificentiae
sue clarissime praeditis simul cum resolutionibus factis per praedictum
dominum Paganum et particulariter traditis Visis compluribus scripturis calculationibus
et racionibus in hac materia ab utraque parte traditis
127
TANDEM prefactus clarissimus potestas prestantibus magnificis deputatis infrascriptis
habitaque cum praedictis tam agentibus fratalee pistorum quam intervenientibus
pro communi civitatis utilitate et compluribus sermonibus Tandem de
voluntate partium ad infrascriptum devenerunt calamerium eoque fit ut predicto
calamerio sic infra annotato suam et comunis interposuit auctoritatem et iudiciale
decretum Et terminavit ac declaravit quod de cetero predicta calameria infra
registrata (Carta 71v) secundum contingentiam temporum et valorem Bladorum
in omnibus exequantur et executioni mittantur tam in civitate quam in toto
territorio nobis subiecto Et de hoc scribatur magnificentie potestatibus et spectabilibus
vicariis territorii quod ista ad unguem exequi facere debeant.
Tenor calamerii praedicti positus est supra
ad cartas numero LX:
In cuius calamerii fine sequi debet eius publicatio infra scripta videlicet:
1565 indictione octava die Iovis XI mensis Ianuarii mane
In camara parva secrete audientie clarissimi domini potestatis lectum et publicatum
fuit suprascriptum calamerium factum per suprascriptum dominum potestatem
cum consensu, et ita instantibus magnificis dominis Baptista de doctoribus
Hieronymo Rubeo Haniballe Buzzacareno legum doctore et domino Antonio
docto deputatis ad utilia magnifice comunitatis Padue nec non magnifico
domino Antonio de Rustica ex una et magistro Ioanne de Fassadis q. Redolphi
de contracta piscariorum et Ioanne Marco q. Ioannis Iacobi de contracta Busenelli
pistoribus et gastaldionibus veteribus fratalee pistorum Paduae intervenientibus
nominibus suis et nomine fratalee nec non magnifico Marco Antonio
q. Bernardini grisoni de contrata pontis curvi, similiter pistore et primo gastaldione
novo dicte fratalee ac pro ea interveniente ex altera Me Ioanne Thalamatio
notario offitii victualium et damnorum datorum Paduae mandato eius magnificentie
clarissime legente et publicante et calamerio legitur et continetur qui
Magnifici domini deputati et pistores predicti agentes nomine dicte fra talee
(Carta 72r) pistorum Paduae optime intellecto et considerato ipso calamerio illud
unanimes et concordes laudarunt approbarunt et …logarunt in omnibus et
per omnia pro ut legitur et continetur.
109. BESCHREIBUNG DER FESTLEGUNG DES BROTTARIFS ANHAND EINER
BROTPROBE, 31. JULI 1564
Exemplum sumptum ex libro extraordinario Domini Ioannis Iacobi Tassaro notarii
publici Paduae sorte deputati ad officium victualium et d.d. sub anno domini
ut infra videlicet ad cartas 125.
1564 indictione septima die Iovis 31 mensis Iulii post nonas
Comparuit offici victualium et d.d. Paduae coram me notario Magnificus et
eximius dominus Paganus de Rido ad id ut affirmavit deputatus et annotari instetit
sazium pannis hodie facti ut infra videlicet:
128
Sacco uno farina tolto da Biolo monaro qual fu ditto essere de ant(oni)o gagliardo
fornaro nelli Boccalari, de peso de L. 166. Condutto a casa de mistro
Juhane fornaro al pomo d’oro, et burata con l’ suo furlo(n) resto con il sacco L
125. farina, et le semolli furno reburatade, et cauata farina compresa nel ditto
peso de L 125:
Le semolle reburatade furno con l’sacco L 43 1/2 batu el sacco resta L 41 1/2:
Questi semolle sono sta poi buratade con l’ furlon da mezzani, et sono sta semolle
stare n°2 et tri terzi de quartiero:
Li mezzani quartiero uno, et un sesto de quartiero: Poi fu fatto il liuado et impastade
li ditte L 125 farina alla grossa et reduta in pastoni quattro, di quelli doi e
mezzo sono sta fatti in pan tondo, paston mezzo in pan pizzollo, et paston uno
de pan
(Carta 72v) taggiado in man: Li qualli tutti sono sta:
Pan taggiado grossi n 28
Pan tondo grossi n 62
Pan pizzolo grossi n 13 e un soldo
Poi cotto esso pan et tratto fu pesado caldo in due poste
La zerla peso L 128
La corba L 97
(tutti doi pesi alla sotille):
Tara della corba et zerla L. 35
Resta pan L 190
Presentibus ad prefactum annotationem et ita verum esse affirmantibus suprascripto
magnifico Ioanne pomo d’oro et magnifico Ioanne furnario de contracta
Busenelli gastaldione fratalee furnariorum et Marco Antonio de contracta pontis
curvi similiter furnario.
Quo facto idem Magnificus dominus Paganus se contulit una cum supranominatis
furnariis et me notario ad apothecam eiusdem magnifici Ioannis al Pomo
d’oro pro facienda reponderatione panis ubi Adamo (?) magnificus dominus
Antonius Rustega alter deputatus una cum magnifico Antonio dicto Rizzo et Ioanne
Baptista fratribus ponderatoribus qui mag. D. Antonius etiam intervenit in
predicto sazio una cum ipso Magnifico d. Pagano et ita ambo affirmaverunt et
ibi facta fuit reponderatio suprascripti panis ad (?) suarum magnificentiarum et
suprascriptorum Ioannis al Busenello Ioannis al pomo d’oro et Marci Antonii a
ponte corbo et panis ipse compertus fuit ponderis infrascripti, facta prius ipsius
numeratione:
grossi 62 pan tondo computa la zerla L 136
grossi 41 et un soldo pan taggiado et pizollo computa
(Carta 73r) la corba L 90
————————————-
L 226
zerla et corba L 37
———————————-
Resta L 189
129
110. BESCHREIBUNG DER FESTLEGUNG DES BROTTARIFS ANHAND EINER
BROTPROBE, 3. AUGUST 1564
Exemplum sumptum ex libro extraordinario D. Ioannis Iacobi Tessara notarii
victualium et d.d. sub anno domini videlicet
ad cartam 126.
1564 indictione 7 die Iovis 3 mensis Augusti mane
Spectabilis et excellens legum doctor dominus Franciscus Angiolellus honorandus
iudex officii victualium et d.d. magnifici et clarissimi domini Bernardi Venerio
dignissimi potestatis Paduae sedens ad eius solitum iuris bancum etc. Ita
requirentibus magnificis D. Pagano de Rido legum doctore et Antonio Rustega
civibus Paduae et ad id deputatis mandavit adnotari in officio infrascriptum sazium
factum cum praesentia ut dixi sue spectabilitatis et suarum magnificentiarum
sub die XXVI Iulii praeteriti quem mihi notario suae magnificentiae dederunt
in notam ut infra videlicet:
Sacchi doi farina tolti per m(es)ser Franc(esc)o Dalfo Caualiere del prefato
Cl(arissi)mo Sig(n)or Pod(est)à nel molin do Martinello monaro in ponti molin,
qualli fu ditto esser de mistro Giacomo fornaro in l’Agnus Dei alli xxiiij luggio
prossimo passato:
qualli furno portadi in casa del prefatto ecc(ellen)te sig(n)or giudice, et de essi fu
fatto un sacco di peso alla grossa di L 166 computa al sacco:
quel poi fu buratado per Carlo buratin et resto farina con el sacco L 128
(Carta 73v) Le semole furno L 36 q(uar)ti 2
Quelle furo buratade et resto semole stara due scarse:
Mezzani quarti 3 di un quartiero:
Et questo fu alli xxv ditto:
Et poi alli xxvj fu fatta la prefata farina i(n) pa(n) in casa della uedoa dalle senalzade
alle beccarie et tutto pa(n) taggiado, qual fu grossi cento e diese e
mezzo:
Et cotto fu pesado caldo in due uolte per Antonio Rizo bollador ut infra presente
etiam mi nodaro:
Prima zerla Grossi 55 L 118 once3
La seconda grossi 55 1/2 L 120
Tara della zerla pesada doi
uolte
L 32 quarti 2
Resta netto L 205 once 9
alla sottile
computa la
zerla
Repesado poi freddo per il ditto medemamente alla sottile presente mi nodaro
Prima zerla grossi 55 L 117 q(uar)ti 3 computa la zerla
Seconda zerla grossi 55 1/2 L 115 q(uar)ti 2 computa la zerla
Tara della zerla in doi pesi L 32 once 8
Resta netto L 203 once 7
Presentibus ad praedicta suprascripto domino commilitone et magnifico Ioanne
al pomo d’oro et magnifico Dominico Veronensi furnariis ita verum esse affir130
mantibus Quae omnia ut supra annotata fuerunt postea per me notarium lecta et
publicata ad presentiam ipsius spectabilis domini iudice ad(?) sedentis ad annum
ut supra et ipsorum magnificorum dominorum deputatorum ac predicto domini
Francisci commilitoni ac magnifici Ioannis et Dominici furnariorum (?) ita verum
esse ut supra (Carta 74r) affirmantium Presentibus testibus infrascriptis etc.
111. BESCHLUSS DES BÄCKERSKAPITELS ÜBER EINEN GERECHTEREN
BROTTARIF, 18. JULI 1564
Exemplum sumptum ex libro extraordinario Domini Ioannis Iacobi Tassara notarii
victualium et d.d. sub anno domini ut infra vide ad c. 122.
1564 indictione 7 die Martis XVIII Iulii Padue in contracta heremitarum in capitulo
fratalee furnariorum etc.
Convocato et in loco de quo ante congregato capitulo frathaleae furnariorum Paduae
coram spectabille et excellente iuris utriusque doctore domino Francesco
Angiolello honorando iudice offitii victualium et damnorum datorum magnifici
et clarissimi domini Bernardi Venerio Padue potestatis dignissimi cum praesentia
excellentis legum doctore domini Angelli Cornello syndici eiusdem frathalee
pro infrascriptis peragendis in quo interfuerunt persone septuaginta octo computato
ipso spectabille domino iudice accepto numero in principio per Franciscum
de Crema preconem.
Et primo per magistrum Augustinum furnarium (?) secundum gastaldionem et
magistrum Ioannem Maria Celesedo massarium eiusdem fratalee absente magistro
Gaspare primo gastaldione proposita fuit pars infrascripti tenoris mihi notario
in scriptis tradita videlicet:
Perche alli giorni passati fu presa una parte per questo nostro capitolo, circa de
uno aricordo chi si offeriua di dar m(esse)r geronimo petrobellis che seria a honor
dilli Clarissimi Signori Rettori et a piacimento loro et a beneplacito sempre
della serenissima Signoria (Carta 74v) et utile di questra citta et conseruation
per sostentare giustitia d(e)lle nostre fameglie si come e mente della Serenissima
Signoria come appar per littere ducali di Sua Serenità Et hauendone il ditto
m(esse)r Geronimo a noi gastaldi datto il ditto suo aricordo, qual hauemo poi
presentato al Eccelente Signor giudice dalle uittuarie il qual aricordo al presente
sia letto a tutti noi fratelli doue si uedde per n(ost)ri gastaldi, et banca che ditto
aricordo contien ogni honestà et giustitia, si per beneffitio uniuersal della cita
come per conseruation della nostra fraggia, et ditto aricordo sara causa che de
cetero saremo regulati giustamente nel calamiero del pan, tenendo perho ditto
m(esse)r Geronimo di giorno in giorno secondo l’obligo suo giusto libro delli
pretij delli formenti, como nel suo aricordo si contiene, et dar tal conto ogni
giorno al Cl(arissi)mo Sig(n)or Podesta, et al suo Eccellente giudice dalle uittuarie
atio ch(e) de tempo in tempo ne possi esser dato il calamiero, che sera statuito
dalle L 3 in suso et habbi ditto m(esse)r Ger(oni)mo per sua mercede il bagatin
del staro che lui rechiedde del nostro proprio utile che giustamente ne uien
oltra il costo del formento, il datio, il sal, et buratar et la fatura et spisa del coser
131
del pan, perche cossi facendo la nostra fraggia si conseruera con le nostre
pouere famiglie, et sera beneffitio, et quiete della citta, et non andaremo in ruina
come si uedde che per il tempo passato siamo andati perche ogni uolta che formento
passa di pritio de L 3 il staro, hauemo dan(n)i eccessiui, et questo per non
esser regulato il calamiere dalle L 3 in suso si como e dalle L 3 in zoso, di sorte
tal che siamo totalmente rouinati contra la mente della Serenissima signoria, e di
Cl(arissi)mi Sig(no)ri Rittori et di questa cita. Perho
L’andara la parte chel ditto aricordo sia accettato et supplicato (Carta 75r) alli
Cl(arissi)mi Sig(no)ri Rittori che si degnino abraciar et confirmar tal aricordo
atio possiamo far l’arte nostra con quiete della Citta, et senza da(n)no nostro, et
no(n) ostante che ogni cossa sia cressuta si delle spese che ua(n) a sustentar le
nostre famiglie, como de fitti de casa et ogni altra cossa. Ne contentemo perho
per uiuer quieti solum de soldi sette del staro per nostro utile et guadagno, qual
soldi sette habia da esser oltra il costo del fromento, il datio, il sal et li soldi tre
che si da per il buratar et far poi cuoser del pan, et altro non rechiedemo che ne
sia concesso nel far del calamiero dalle L 3 in suso, et accio si uedi che la nostra
dimanda è honesta si fa notta qui de sotto distintamente del costo del formento et
spesa ua a far il pan, come sarebbe al presente chel formento ual L 5 il staro, La
qual parte sempre se intende nelli termini et hauer locco della parte presa sotto
di xvj. del mese de zugno prossimo passato 1564 nel presente Capitolo.
Spesa et costo del formento:
Stara quatro de fromento a L 5 il staro mo(n)ta L 20 η –
Dacio e masena L 1 η 1
Sal che ua in detto pan L – η 2
Per far buratar ditto sacco de farina L η 3
Per maniffatura delle ditte stara quatro for(ment)o a farlo
in pan computa legne che ua a coserlo
Et un homo che aggiuta a far il pan et oglio che si brusa la
notte si mette η 8 il staro
L 1 η –
Per util nostro accio possiamo sus(tentar) le nostre famiglie
a η 7 il staro
L 1 η 8
L 23 η 14
(Carta 75v) Ouero ni sia dato l’istesso utile oltra ogni spesa che ne fu concisso
quando fu fatto il calamiero sotto il Cl(arissi)mo m(esser) marco dandolo dalli
soldi 12 il staro fino alle ditte L. 3 pagando perho noi del ditto utile il bagatin
che ne hauimo offerto di pagar al scriuente teneira la cassa delli fromenti atio ne
sia da il calamiero giustamente di tempo in tempo
pro 77 contra 2
111A. ENTWURF FÜR EINEN GERECHTEREN BROTTARIF
Tenor
Per hauermi offerto io geronimo Petrobellis di dar uno aricordo alla fraggia di
fornari a piacimento perho del cl(arissi)mo sig(nor) Podesta ut a beneplacito
132
sempre della serenisima signoria che de ceterro si possa aprouedere per il detto
mio aricordo al disordine che occorre alla giornata circa il calamiero de pan perche
qua(n)do li formenti passano de pretio de L 3 il staro padoano li ditti fornari
di continuo corrono a dar trauaglio al cl(arissimo) sig(nor) podesta et mitteno
confusione nella cita et questo il statuto dal offtio delle vituarie non dispone piu
oltra de L 3 il staro et mio aricordo il cl(arissimo) sig(nor) podesta potra far regulare
il ditto calamiero dalle ditte L 3 in suso, si come fu regulato sotto il
cl(arissimo) messer marco dandolo dignissimo podesta di quel tempo dalli soldi
12 il staro fino alle ditte L 3 como appar nel statuto all’offitio delle vituarie et
como ancho e sta regulato alli tempi passati nel Jncclita cita di venetia dalla L
15 il staro venetiano fino alle L xx … per regular detto calamiero a benefittio
della citta per […] ditta ragionta di regulazione, et cossi (Carta 76r) il mio aricordo
sia da esser Che io mi offerisco di tenir conto di giorno in giorno a tutti li
formenti che se uenderano alla giornata a partita per partita notando il nome e
cognome del uenditor, et similme(n)te il nome et cognome del fornaro che
comprera et il monaro che masena et il peso del ditto formento et tenir l’ordine
che se troui nell’offitio delle biaue nel inclita citta de venetia, che e di dar giuramento
a quelli che ueniranno a notar si del pretio di fo(rmen)to come del comprarlo
a danari contadi, o in credeza et del tutto portarni notta al cl(arissi)mo si
podesta di giorno in giorno distintamente atio che non intrauena disordine como
fin hora sonno interuenuti a dano de pouerri perche [..] non era denontiato il giusto
precio ne manco il cl(arissimo) podesta haueua nota dilli formenti che si
uendeuano alla giornata a fornari et altri per poter dar il giusto callamiero alli
ditti fornari et regular la citta […] Ma tenendo tal ordine si come fanno li […]
nell’offitio delle biaue di venetia che […] alli signori alle biaue la quantità di
formenti uinduto et chi uende et compra con i preccij per poter in luce del uero
Sua Mag(nificen)tia cl(arissi)moa.. suo eccellente giudice dalle vittuarie potra
por [..] quanto li parera dar il callamiero alli ditti fornari secondo si muterano li
precij delli formenti et secondo che sua magnificentia clarissima hauera sancito
giuridicamente il calamiero di ditto pan da ditte lire 3 in suso, et cossi facendo e
da [..] che con essa scrittura sara con benefitiio et gratia uniuersal della citta [..]
per me mercede no(n) dimando dalla detta fraglia solo [..] piccolo uno per staro
del formento che comprarano solamentee li fornari, et quisto fino che durera tal
ordine qual piccolo (Carta 76v) non possi esser messo per li fornari in spesa per
conto d(e)l calamiero chi se li dara, ma li sia fatto il calamiero co(n) la sua
spesa solita che sono il costo del formento, il datio, et il far et cuoser del pan, et
con il suo utile consueto:
Deinde lecta fuit infrascripta scriptura quae per suprascriptos Augustinum et Ioannem
Mariam offitiales proposita fuit capitulo ballotanda Cuius tenor sequitur
videlicet:
Essendo sta deliberato per il Cl(arissimo) Sig(nor) Podesta che si debba dar regula
e forma per il statuto delle uittuarie al calmiero del pan, qual non dispone se
non fino a L 3 il staro, et uolendo sua Mag(nificenza) Cl(arissima) infraditto
Calamiero per li pretij ecessiui sia regolato dalle ditte L 3 fino alle L 6 . il staro
133
con quella forma et ordine che fu fatto sotto il Cl(arissimo) M(esse)r Marco
Dandolo dignissimo Podista di quel tempo; et perche e ben honesto che ancho la
nostra fraggia elega quatro homini periti e da beni et di bona consientia che habiano
ancora loro a trouarsi, a ueder li rason nel far dito calamiero per conto
della fraggia como persone pratiche assai habia esser uno per quartiero della
citta, atio possino illuminare et informar quelli dodese deputati con il Sig(no)r
Giudice dalle uituarie et il calamier dal Cl(arissi)mo Signor Podesta a far far il
ditto calamiero, atio non intrauenghi per error qualche danno o della Citta o nostro,
ma solum habia atender a quello ne da il nostro statuto dalle vituarie:
Et que scriptura fuit ballotata iussu ipsorum proponentium cum declaratione
quod offitiales fratalee habeant ipsi libertatem elegendi ipsos quatuor ut supra,
qui non possint denunciare salva tamen semper causa legitima cognoscenda(?)
per spectabilem dominum (Carta 77r) iudicem victualium et d.d. sub pena librarum
decem parvorum applicanda pro dimidia pauperibus Christi et pro alia dimidia
ipsi fratalee Et dictum quod quibus sic placet ponat ballotam suam in piscide
rubea quibus vero non in viridi, et datis ac collectis suffragiis reperta fuerunt
in piscide rubea ballote numero LXXVII in viridi vero II et sic obtentum
fuit quod fiat electio horum quattuor in omnibus ut supra.
Et illico ipsi Augustinus gastaldio et Ioannes Maria massarius concordes ellegerunt:
Joannem al Busenello
Zanotum alla pescaria
Andream in Coalonga, et
Joannem al pomo d’oro
112. KAPITELBESCHLUSS ÜBER EINE AMTSENTHEBUNG, 18. JULI 1564
Et demum per eosdem gastaldionem et massarium proposita fuit alia pars mihi
notario similiter in scriptis tradita infrascripti tenoris videlicet:
Perche tutte le fraglie de questa citta elegono li soi gastaldi et gouernatori, atio
che habino attender et procurar che sia osseruati li statuti et ordini suoi che li
sono sta concessi dalla Serenissima segnoria, atio che le loro fraglie si possino
conseruar a benefitio della citta, et uedendo che maistro Gasparo fornaro de tore
sendo al presente gastaldo, e sta rechiesto dalli suoi collega, ouer Compagni
della Banca, che per beneficio comun debbi uenir a capitulo, atio si possi trattar
la conseruation de nostri statuti: Qual capitulo e sta rechiesto per m(ai)s(tro)
Agostin fornaro drio Corte, et m(ai)s(tro) Zuan maria massaro con altri fradelli
di fraglia (Carta 77v) al Cl(arissi)mo Sig(no)r Podesta il qual per sua bonta nel’
ha conceso atio possiamo deliberar et proueder che ne sia dato regula et ordine
nella materia del calamiero del pan dalle L 3 in suso perché il statuto delle uituarie
non dispone saluo che fino L 3 et per non esser sta prouisto fin hora siamo
andati totalmente in ruina et uedendo chi dito maestro Gasparo ha dito alli nostri
meneuelli et suoi compagni dela banca di non uoler uegnir a far tal prouisione
qual resulta in tanto beneficio si della citta como a noi fratelli di fraglia per
134
il che si uedde che dito maistro Gasparo non attende al beneficio comune si della
citta come nostro.
Perho l’andara parta che ditto maistro gasparo sia casso del suo offitio di gastaldo
et sia eletto un altro in suo locco per il tempo che doueua ditto mistro gasparo
restar et per li altri quadro mesi che uenira, atio che possi attender al beneffitio
della nostra fraglia, et al ben Comune come e obbligo, delli nostri gastaldi:
Pro 77: contra 8 et sic obtenta:
In cuius partis executione idem magister Augustinus gastaldio elligit
Ioannem al Busenello et
Zanotum alla Pescaria
Qui fuerunt balotati hac vice non derogando ordinibus et statutis dicte frat. Et
sine eorum preiuditio remansit:
Ioannes al Busenello:
Qui postea in palatio iuris ad officium vict. et d.d. iuravit fungi officio suo fideliter
et legaliter et pro posse observare et observari facere statuta et ordines dicte
sue frataleae:
113. BESCHREIBUNG DES PROBEBACKENS, 1. BIS 18. DEZEMBER 1564
(Carta 78r) Exemplum sumptum ex libro extraordinario Ioannis Thalamatii notarii
offitii d.d. anno domini ut infra existente in dicto offitio d.d. collegato insimul
cum extraordinario D. Ioannis Iacobi Tasara notarii precessoris dicti D. Ioannis
ad c. 165.
1564 indictione 7 die Veneris primo mensis Decembris post nonam
Coram me Ioanne Thalamatio notario offitii victualium et d.d. Paduae comparuerunt
magister Ioannes Maria de contrada Buxenelli et mag. Ioannes Fassado
de contrada Piscariarum Paduae pistores et gastaldiones ac intervenientes nomine
fratalea Pistorum Paduae ac suis nominibus et sponte contenti extiterunt
quod frumentum reducatur ad pondus librarum centum et septuaginta octo pro
quoque sacco computato culmo in dicto pondere faciendo ad gross(?) ex quo
detractis libris duodecem pro molatura et uolatilla et libris triginta sex pro furfuribus
et libris duabus pro tarra sachi de reliquo farine buratate ex dicto sacho
frumenti quod erit de libris centum et vigintiocto ad grossiam ut supra fiat sazium
panis et ita annotari iusserunt.
Continue presentibus ad actum predictum magnifico domino Hieronimo Rubeo
honorando deputato ad utilia magnifice comunitatis Padue et magnifico ac
excelente iuris utriusque doctore domino Pagano de Rido ac magnifico D. Antonio
Rustica deputatis ac ellectis ut dixerunt ad faciendum sazium predictum.
Qui magnifici domini deputati volentes in executione actus predicti facere sazium
panis modo quo supra accersitus secum D. Bonfranco de Leone comillitone
magnifice comunitatis Paduae et D. Francisco Dalffo comillitone magnifici
et clarissimi D. Bernardi Venerii Paduae potestatis dignissimi ac Francisco de
Crema precone comunitatis Paduae et Marco Mauro ponderatore ad bullam ac
135
dictis gastaldionibus pistorum Paduae se contulerunt una cum me suprascripto
notario in buratariam Pauli a Madoneta pistoris de contrata Sancti Cantiarii Paduae
et ex dicta burataria ellevari (Carta 78v) fecerunt sachum unum farine buratate
ponderis librorum centum et triginta imputato in eis pondere sachi […] fuit
librarum duarum facta ponderatione per dictum ponderatorem ad grossium cum
presentia continua dictorum gastaldionum qua ponderatione facta predictus D.
Franciscus Dalffo prius allegato ipso sacco farine iussu praefactorum magnificorum
D. deputatorum eum sigillo Sancti Marci munivit et postea mandato ut supra
idem comilito una cum ipso praecone ipsum sachum farine portare fecerunt
cum eorum presentia in burataria monasterii Reverendorum D. fratrum Sancti
Benedicti de Padua causa faciendi sazium praedictum panis die crastino mane
Admonentes ipsi magnifici deputati dictos gastaldiones dicta die crastina mane
ut vellint adesse in loco suprascripto ad faciendum ipsam farinam in pane et ex
ipso pane sazium etc.
Qui comillito et preco parum post retulerunt portari fecisse dictum saccum farine
in burataria et pistoria monasterii praedicti et eam in ipso sacco sigillato ibi
reliquisse quo in loco die sabbati 2 eiusdem mensis Decembris in mane se contulerunt
praelibati magnificus D. Hier. Rubeus magnificus et excellentissimus D.
Paganus de Rido et magnificus D. Antonius Rustica deputati ad sazium praedictum
panis cum presentia et interventu eximii legum doctoris domini Francisci
Angioleli honorandi iudicis victualium et d.d. magnifici domini potestatis Paduae
ac etiam dicti D. Bonfranci de Leone comilitonis magnifice comunitatis
Paduae et dicti d. Francisci Delfi comilitonis magnifici D. potestatis ac Francisci
de Crema praeconis ac etiam cum presentia et interventu ultrascriptorum M. Ioannis
Marcha et Ioannis Fassadi gastaldionum fratalee pistorum Paduae et iterum
facta ponderatione dicti sachi farine per (?) ponderatorem ad bulla reperta
fuit esse ponderis librarum centum et triginta ad grossum et sic in eadem […]
quantitate ponderis que idem (Carta 79r) hesterna die ponderaverat cum ipso
sacco, qui saccus facta prius recognitione de ipso bullo aliter non amoto fuit disbulatus
per dictum D. Franciscum Dalfum et farina in eo existens posita fuit in
mastra cum presentia ut supra pro conficiendo panis qui panis confectus et (?)teratus
in pasta cum presentia ut supra repertum fuit ipsum esse grossios centum et
septem ac solidum unum et deinde coctus dicta die sero existens ad huc calidus
cum presentia ut supra preterquam dicti eximii domini iudicis qui inde discesserat
acceptis duabus corbis ponderis in totum librarum triginta et unziarum sex ad
subtilem ibidem ad presentiam ut supra ponderatarum per Marcum Maurum
ponderatorem ad bullam in una ipsarum positi fuerunt grossii quinquaginta
quinque quibus ponderatis una cum ipsa corba reperti fuerunt esse ponderis librarum
centum et vigintiquinque et untiarum sex ad subtilem, in altera vero
grossii quinquaginta duo et solidus unus de quibus facta ponderatione ad subtilem
ut supra una cum ipsa corba reperti fuerunt esse ponderis librarum centum
et decem novem, et postea inde dicti magnifici D. deputati et comilitones ac
predicti gastaldiones pistorum Paduae ac alii ibi existentes recesserunt una cum
me antescripto notario relinquendo panem in ipsis corbis in loco suprascripto
136
pro facienda iterum die crastino mane ponderatione de eo ad panem frigidum
pro satisfatione dictorum gastaldionum qui ita requisiverunt Affirmantes praefacti
magnifici d. deputati se die crastino mane esse redituros ad locum suprascriptum
una cum dictis d. comilitonibus ponderatore ac precone et admonentes
dictos gastaldiones ut debeant dicto crastino mane interesse dicte ponderationi.
Et sic dicta die crastina mane que fuit die 3 eiusdem mensis Decembris (?) 17
magnificus ac excellens legum doctor dominus Annibal Buzacharenus honorandus
deputatus ad utilia magnifice comunitatis Paduae loco magnifici D. Hieronimi
(Carta 79v) Rubei absentis, ac praelibati magnificus et excellentissimus
dominus Paganus de Rido et magnificus D. Antonius Rustica deputati ad faciendum
sazium praedictum se contulerunt et reversi fuerunt ad locum et monasterium
suprascriptum una cum ultrascripto eximio domino iudice victualium et
d.d. et suprascriptis dominis comilitonibus ac precone et Marco Mauro ponderatore
pariterque et dicti M. Ioannes Marca et Io. Fassado gastaldiones fratalee
pistorum Paduae una cum me antescripto notario pro fieri faciendo iterum ponderatione
dicti panis ad panem frigidum, et sic facta ponderatione dicti panis
existentis in ipsis corbis ad subtilem cum presentia omnium suprascriptorum per
dictum Marcum Maurum ponderatorem panis prime corbe computata ipsa corba
remansit ponderis librarum centum et vigintiquattuor ac unziarum sex et panis
secunde corbe computata ipsa corba remansit ponderis librarum centum et decemocto
et unziarum sex, et postea ellevatur panis praedictus ex ipsis corbis et
numeratus repertus fuit esse in eadem [met (?)] quantitate videlicet grossiorum
quinquagintaquinque in prima corba et grossiorum quinquagintaduorum et solidi
unius in secunda corba quemadmodum erat die hesterna et deinde facta fuit ponderatione
ad subtilem ipsarum corbarum vacuarum quae reperte fuerunt remansisse
ponderis librarum triginta et unziarum duarum et ulterius quia ipse panis
factus fuerat ex tribus generibus facta numeratione cuiuslibet generis ipsius panis
de per se ex pane inciso fuerunt numerati grossii septuaginta octo et solidi
tres ex pane rotundo fuerunt numerati grossii decem et octo et ex pane parvulo
grossii decem cum dimidio numerati fuerunt, adeo quod totus ipse panis ponderatus
ad panem frigidum detracto pondere ipsarum corbarum remansit in totum
ponderis librarum ducentarum duodecim et unziarum decem facta ponderatione
ad subtilem quibus peractis
die lune 18 mensis decembris mane 1564.
Coram me notario ad officium vict. et d.d. clarissimi domini potestatis Paduae
comparuit magister Ioannes Marca de contrata (Carta 80r) Busenelli pistor et
magister Ioanes Fassado similiter pistor de contrata peschariarum veterum Paduae
et gastaldiones ac intervenientes nomine fratalee pistorum Paduae ac suis
nominibus et sponte contenti extiterunt quod callamerium conficiendi Pan buffeto
sit de onciis sex minus calamerii conficiendi Pan incis .Venet(?) ratione
grosii pariterque prefacti gastaldiones instantes quod calamerium panis venalis
conficiendum et dandum a tribus libris supra fuit super sazium iam factum in
monasterio Reverendorum D. monachorum Sancti Benedicti Paduae sub die 2da
137
instantis mensis de quo in actis presentis officii et ita annotari iusserunt omni
meliori modo etc.
Continue presente ad actum supradictum magnifico et eximio iuris utriusque
doctori domino Pagano de Rido honorando deputato ad officia magnifice comunitaits
Padue ac electo a faciendum sazium etc.
114. BESCHREIBUNG DES PROBEBACKENS, 8.-27. AUGUST 1564
Ex libro extraordinario domini Ioannis Iacobi Tassara notarii publici Paduae
sortiti ad offitium d.d. anno domini 1564 indict 7 die martis octavo mensis Augusti
Paduae in monasterio eremitarum
Ad quem locum se contulerunt magnifici D. Paganus de Rido legum doctor et
Antonius Rustega cives Paduae ad id deputati accersito me Ioanne Iacobo Fassara
notario offitii vict et d.d. Paduae et una cum d. Francisco Dalfo comilitone
magnifici et clarissimi domini Bernardi Venerio dignissimi potestatis Paduae et
D. Bonifacio Bonfio comilitoni magnifice comunitatis Paduae ob ponderationem
faciendam panis confecti in dicto monasterio pro sazio futuri calamerii et ibidem
in curia penes furnum per Ioannem Baptistam bulatorem presentibus suis magnificentiis
et ipsis dominis comilitonibus et infrascriptis aliis quod in ipso sazio
interfuerunt et infra facta fuit ponderatio ipsius panis in quantitate grossiorum
centum et decim et Beciorum trium prius singulatim de grossio ad grossium pro
satisfatione ipsorum (Carta 80v) magnificorum d. deputatorum deinde ut infra
videlicet:
Pesado tutto alla grossa in una corba L 167 con la corba
Grossi 69 e tri becci L 150
Tara della corba alla sottile L 25
Tara della corba alla grossa L 18
Secondo peso con la corba grossi 47 ala
sotile
L 109 quarti 3
Tara della corba L 25
Cussi refferendo esso pesador
Qua ponderatione facta ipsi magnifici D. deputati insteterunt annotari sazium
ipsum quem mihi notario ibidem dederunt in notam ut infra Ita affirmantes esse
veritatem videlicet:
Heri le sue magnificentie se conferirno al molin de biolo monaro in ponte molin
con la presentia de Bortholomio chiodarolo comandador et M(aestr)o Valerio
Gnech fontegaro et in sua presentia fu tolto un sacco de farina de simon fornaro
al ponte altina il qual anchora che pesassi L 169 con il sacco fu reduto a L 166
scarso con il sacco pesato per li monari et ditto m(aestr)o Valerio qual sacco fu
portado p(er) essi monari a li heremitanj qual subito fu repesado presente il monaro
famegio di esso biolo et il fornaro et buratin de li reuerendi padri et dipoi
auanti che se buratasse fu anchora pesada essa farina presente D(omino) Bonifa138
cio bonfio caualier della magnifica comunita et carlo buratin et il padripriore er
il padre maestro simpliciano et fu L 165 con il sacco bon peso.
Qual fu burata per Bernardo buratin di padri et esso carlo presente li sue magnificentie
et esso m(esse)r Bonifacio dal principio ali fine et fu troua farina burata
L 129 ala grossa computa il sacco qual fu de peso de L 2 onza una qual sacco
era di ditto Simon furnaro
Fu cauado semole L 36 con il sacco preditto de le qual semole fu cauado lire
cinque mezani che fu un quartiero raso et un pocco scarseto d(e) mezani et le
semole staro do;
qual farina quista matina fu fata in quatro pastoni de pan (Carta 81r) Zuane furnaro
di detti R(eveden)di padri de li heremitani et bernardo suo buratin et
zuane Sgnizaro buratin a le caneve et grigolo buratin da este sta a S(an) Lucia et
fu fatto
pan tagiado grossi n° 97
grossi 14 e un soldo de tondo
grossi cinq(ue) e un becio de’ pizolo tagia
grossi 116 e tri becci
Del qual pan ne fu pesado caldo per esso caualier Bonfio con la presentia di essi
Mag(nifi)ci deputadi et de li soprascripti quatro che lhan fatto da otto o diese
grossi et fu trouato che pesaua 22, 22 1/2 e 23 et un grosso 24 onze.
Et poi e sta repesado fredo questa sera ut supra per maistro zuanbattista bolador
predito con la presentia de sue Magnificentia con le balanze et pesi et presente
esso Bonifacio et D(omino) Franc(esc)o Dalfo Caualier P(re)torio et li soprascriti
quatro Zuane fornaro Bernardo Zuane buratin et Grignolo et mi nodaro.
Affirmando i predetti sopranominati Zoe domino Bonifacio D(omi)no Franc(
esc)o Dalfo Zuane fornaro Bernardo buratin Zuane sgnizaro et Grignolo essere
sta presente a quanto di sopra su nominadi et tanto esser di vero, et essi fornaro
et buratin hauer fatto il pan con ogni diligentia et realmente
Et annotatio et affirmatio publicata fuit presentibus testibus infrascriptis in suprascripto
loco per me notarium una cum nota suprascripta ponderis panis ut
supra annotati etc.
(?) Reverendus pater magister Iacobus Caponatia ordinis herimitarum
(?) Nobilis D. Ludovicus Barisonus q. D. Ioannis civis Paduae
Ex eodem libro ad c. 136
1564 indictione 7 die Sabbati 26 Augusti post nonam
Retulit Franciscus de Crema preco comunitatis se de comissione spectabilis d.
iudicis victualium et d.d. et ad instantiam magnificorum dominorum Pagani de
Rido legum doctoris et Antonii Rustega superinde deputatorum personaliter intimasse
et notificasse S. Ioanni furnario de contrata Busenelli et Augustino furnario
retro curiam gastaldionibus fratalee furnariorum Paduae nec non S. Ioanni
(Carta 81v) furnario al pomo doro electo superinde per frathaleam quod cum
preparatum fuit ad instantiam ipsorum furnariorum fieri alium sazium pro futuro
139
calamerio se conferunt ad videndum disbulari frumentum hac de causa si adesse
intendunt quia (?) nunc sue magnificentie eo se conferunt ad hunc effectum una
cum domino Francisco de Bernardin comilitone praetorio aliter ipsum disbulari
facerent(?) et procedent(?) ad ipsius sazii confectionem.
Et eo contra ad instantiam ipsorum furnariorum protestatum fuisse ipsis magnificis
dominis deputatis de nullitate et quod aliter non intendunt adesse cum eis
non servet quod conclusum (?) furfures conputandas
pro pondere L. 36
1564 indictione 7 die dominico 27 mensis Augusti mane Paduae in monasterio
Sancti Benedicti ad locum furni quo se contulerunt magnifici domini Paganus de
rido legum doctor et Antonius rustega ad id deputati una cum me notario pro
facienda ponderatione panis ibidem confecti pro(?) quarto(?) sazio ubi etiam
aderant dominus Franciscus Bernardini comilito clarissimi domini potestatis et
Franciscus de Crema praeco et facta fuit ponderatio per Ioanem Baptistam ponderatorem
ut infra sic eo refferente
prima corba grossi 60 pesa computa la
corba
L 135
seconda corba grossi 48 e un soldo pesa
computa la corba
L 112
L 247
Tara de la corba pesa Lire quindeze onze
una che fa in doi pesi
L 30, once 2
L 216, on(ce) 10
Dopoi pesadi per ditto pesador a uno a uno con la stadella del cavaliere grossi 10
de tagia, onze 24
24
24 quarti 2
25
24
24
24 quarti 2
24.
(Carta 82r)
24
25
de tondo grossi 7:
24
24
24
24
23 quarti 2
24
24
de pizolo grossi 4
25
26
140
26
25 quarti 2
Ex pr(?) autem in eodem loco sue mag. insteterunt annotari sazium ipsum quem
mihi dederunt in notam ut infra dicentes et ita affirmantes esse veritatem videlicet:
Venere passado che fu alli 25 del presente per non hauer ritrouato il mercore
precedente farina in ponte molin che fusse de fornari hauondossi cercate in tutti
li molini et dubitandossi che ciò fusse fatto a arte il Mag(nifi)co Domino
Ant(onio) si risolse andar solo a essi molini per ueder di apostare de le farine
masenate per conto de fornari a fine che li monari non potessono recusar che
non hauerno si come haueuano fatto il mercon’ preditto, et cussi ando lui insieme
con un altro et non ne hauendo trouato ne da maschio ne da biolo ne da un
altro li uicino, finalmente capito nel molino di gagiola doue ritrouo un sacco
che era masenado per conto di Andrea di coda longa fornaro qual sacco uolendo
i monari portarlo uia esso mag(nifi)co M(esse)r Ant(oni)o lo fece ritretenir et
mando immediate a chiamar il predetto mag(nifi)co et Excelente M(esse)r Pagani
et li fornari deputadi a questo sazo il qual sazo si faceua a ristantia et rechiesta
di essi fornari, et cussi essendo seco mag(nifi)co M(esse)r Pagani (Carta
82v) andato a esso molin insieme con Messer Francesco de Bernardin Caualiere
del Cl(arissi)mo Signor Podesta et Franc(esc)o da crema comandador et zuan
dal busenello gastaldo et zanoto a la pescaria et hiue fu pesado ditto sacco per il
monaro con la sua stadella agiutato da essi fornari et per che era de peso de L
163 fu suplido di un altro sacco che era hiue nel molin et fatto un sacco de L
166 computa il sacco qual era uergado qual farina fu vista tocada et manezada
per essi fornari et de suo consentimento leuata di esso molino et portada in pallazzo
in casa del Ecc(ellen)te Signor giudice dalle vittuarie et hiue fu bolado
esso sacco per esso caualier.
Heri poi di mattina fu essa farina portada qui a S(an) Benedeto per Grigolo da
Este buratin con la presentia di esso caualier et comandador et di maestro zuane
del pomo doro a quali disseno essi fornari tocar questo quartiero di ueder a far
questo sazo et gionti nel monasterio fu portado in questo loco dal forno doue
disbolado esso sacco et repesado presente il mag(nifi)co messer Ant(onio) rustega
per ZuanBatt(ist)a pezador con la sua stadella fu trouato crescer una lira
por esser de L 167 et ne fu cauado fora una lira tanto che resto L 166 con il
sacco
Et essendossi per fare buratar essa farina con un burato che si haueua hauuto da
essi proprij fornarj di la citta dolendosi esso M(aestro) Zuane al pomo doro che
esso burato haueua una tarmeta et che li era un pocco troppo chiaro, et esso
mag(nifico) D(omino) Ant(onio) non obstante che esso burato fusse usado da
fornari et recercado da esso M(aestr)o zuane che se uolesse il burato che usa li
padri da far il suo bel pan quantonq(ue) fusse troppo fisso esso mag(nifi)co
M(esse)r Ant(onio) lo uolse compiacer et cussi con esso burato fu buratada p(er)
ditto Grigolo tutta essa farina presente esso maistro Zuane.
141
Qual farina buratada peso con il sacco L 133 et fu pesada per il ditto pesador. Et
dipoi fu cauatto de li semola et semolei et le semole solo pesorno L 27 e mezzo
con il sacco. (Carta 83r) et con li semoliti posti nel medesmo sacco ma separati
dalle semole per hauer ligado il sacco a trauerso et repesado semole et semoloni
peso con il sacco L 33
De la qual farina buratada fu fatto il leuado hauendo tolto dal sudeto Maestro
zuane il leuamento che li haueua a casa et portato qui fu pesado in una mastella
grande a fine che la stadella il potesse leuar per esser stadella grande peso con
dita mastella L XI et cusi fu fatto il ditto leuado per esso Grignolo et esso
m(aestr)o Zuane da pomo doro aiuto a far esso leuado et gramolar con le sue
mani proprie et poi esso leuado insieme con la farina fu messo nella mastra di
essi R(everen)di padri et con doi bolli uno del mag(nifi)co Messer Pagani et
l’altro di esso m(aestr)o zuane fu bolada et cussi lassada fino il dopoi disnare.
Et il dipoi disnar essi magnifici Pagani et Antonio fecero intender a esso
m(aestr)o Zuane e a bocca et anche per officiale como opor’ in actis che douesse
uenir a ueder desbolar et far il sazo et non hauendo uoluto uenir alcuni de essi
fornari il spett. Signor giudice li deputo essi caualier et comandador quali tutti
uenero qui in questo loco et trouati i bolli che non erano mossi si como cusi essi
caualier et comandador iui presenti hanno fatto relation fu desbolato et fatto il
pan per esso grignolo da Este agitado da zuane sguizare buratin et per il fornaro
de detti R(everen)di Padri
Et fu fatto pan tagiado in ma(n) grossi n. 86
Pan tondo grossi . 18
Pan pizolo in man grossi 4 e un soldo
Detrato perho auanti si facesse ditto pan della pasta istessa tando peso de pasta
leuada quanto fu il leuado hauuto da M(aestro) zuane al qual fu restituida heri
sera che la uene (n) a tuor presente a tutte le cose preditte como e ditto di sopra
essi caualier et comandador affermanti tanto esser il vero
Il qual pan per che heri sera non fu pesado per esser et caldo et notte e sta poi
pesado questa mattina ut supra per essi (Carta 83v) et essi mag(nifi)ci depudadi
et caualier et comandador et mi nod(ar)o
Et facta hac nocta subinde ipsius facta fuit publicatio presentibus ipsis mag. D.
deputatis et comilitone et praecone et Gregorio suprascripto et Ioanne furnario
D. fratrum et ponderatorum
(?) Hier(onimus) fi. q. Baptiste ab ulmo de Tramonte famulus d fratrum
(?) Iacobetus Baudus q. Hier(onimi) D. contrata Sancti Petri
115. BRIEF DES DOGEN, 28. NOVEMBER 1573
Exemplum litterarum ducalium potestati Paduae scriptarum in materia suplicationis
frathalae pistorum circa calamerium:
Al Podestà di Padoa
142
Li fornari di quella citta nostra de Padoa a uoi commessa si sono modestamente
doluti alla presentia della Sig(no)ria nostra; che attrouandosi loro per le occasioni
della guerra passata aggrauati da diuerse contributioni che prima no(n) faceuano,
si per lo accrescimento della masena, come per il lazzo delle monede
che haueuano a pagare in quella camara, et altre spese, sono astretti a gouernarsi
nel far del pan al calamiero fatto quando non haueanno queste grauezze et rappresentandone
la total ruina sua se hauerano più di longo a continuar; CI han(n)o
supplicato a prouedergli di qualche suffraggio, si come uedderette dalla Coppia
della loro supplicatione che qui occlusa ui mandamo: Onde noi che desideramo
che cadauno nel’arte et proffession sua possa honestamente uiuere et mantenersi,
et difficilmente si diamo a creddere che uoi prudentiss(im)o sempre in
tutte le uostre attioni no(n) habbiate la medesma mira et desiderio. Habbiamo
deliberato remandarui li predetti fornari accompagnati con queste nostre per dirui
che si come giudicamo esser conueniente che questi loro grauami siano da
uoi uditi et non d’altri, cossi sentimo che attrouandoli tali, quali essino li descriueno
nella preffata loro supplicatione: habiatti a darle nel callamiero qualche
solleuamento di quel (Carta 84r) modo che a uoi parrera conuenirsi alla giustitia.
Sapemo che per uostra natural bonta, et prudentia non mancharette sopra cio
di hauer le debbite considerationi. Perho non ui diremo altro, se no che
haue(n)do cossa alcuna in contrario ne rescriuerette dandoci sopra la detta supplicatione
quelle informationi che ui parerano necessarie
1573 alli 28 nouembre
Laurus Jordanus
Ducalis notarius audiutot
116. BITTGESUCH AN DEN DOGEN [UM 1573]
Tenor supplicationis nos(trae)
Sereniss(im)o Principe Ill(ustrissi)ma et Eccellentissima Signoria:
Non denego mai questa Jnuictissima et Santa Repubblica la sua benigna gratia,
et optima giustitia a gli poueri grauati et oppressi che l’hano humilmente suplicata:
Per tanto noi fidelissimi soi seruitori della fraglia di fornari da Padoa con
ogni debita riuerentia et somissione confidentemente dicemo et exponemo a Vostra
Serenita et Eccellentissime Signorie, gia mesi otto in circa ritrouarsi in cossi
misero et infelice statto che se hauemo uoluto uiuer et sustentare le pouere nostre
famiglie ne e bisognato impognar et uender ogni nostra sustantia et si dalla
bona sua gratia et giustitia non fossimo suffragati saressimo necessitati abandonar
gli antiqui nostri nidi et andar raminghi. Piu et piu uolte a parte, et con il nostro
aduocato, et ultimamente in camara fiscale presente il Clarissimo Sig(n)or
Cap(itan)o semo comparsi supplicando il clariss.Sig(n)or Podesta chi uogli
jntendere gli giustissimi nostri grauami per hauerne per giustitia a suffragarsi ne
mai hauemo potuto ottenir gratia d’esser uditj: ma (Carta 84v) sempre repulsati.
Dal’anno 1571 per li urgentissimi bisogni pubblici fu poste l’augumento della
143
masena de soldi xxiiii per mozzo et dal 1572 il lazzo delle monede. Sa benissimo
anchora da Ser(eni)ta uostra prudentissima quanto siano accresciute da
quattro o sei anni le spese necessarie cossi per il uiuer cottidiano come di tutto il
resto, et che quello costaua quattro si paga sei, et piu le legne di foher che costauano
lire diese il passo, si uendono L 16 et 17, la farina, gli ogli, li affitti de
casa, et botteghe, li sallarij delli famigli et breuemente il tutto e notabilmente et
di modo incarito, che non e possibile far il pan da uendere et sostentar le boteghe
et panatarie per il suo populo di Padoa, con il calamiero fatto gia qualche anno
inanti li suddetti acrisimenti, de masena, lazzo di monede, legne et altro ne meno
comprando noi poueri li formenti possiamo dir con uerita de settimana in settimana
et di giorno in giorno. Come se ueddi nella cancellaria di sua
Mag(nificen)tia Il(lustrissi)ma a lire cinque il staro et piu ne giusto ne honesto
uoler chi facciamo il pan a L 4 η12 il staro, come si uendeua nel mese di luggio,
contra li ordini, et statuti della fraglia nostra confirmati più uolte dalla veneranda
authorita di uostra serenita, per li qualli espressamente e deciso che possiamo far
il pan al calamiero per quello ualera li formenti, et cossi facendollo che non ne
possi esser tolto il pan, ni fatta inuentione sopra Onde prostratti a piedi soi supplicamo
et imprecamo la sum(m)a giustizia, et natural benignita, et gratia de nostra
sublimità chi uoglino scriuer alli clariss(im)i soi signori Rettori che intese
delle raggioni et giustissimi grauami nostri, et certifficati perquel meglior
(Carta 85r) modo chi a sue magnificientie clarissime parrera et sera conueniente,
habbiano a far fare un nouo calamiero nello qual oltra agli altri interessi
et necessarie spese corrente, ne sia benificato l’accrisimento sopra detto di L 1η
4 della masena per un mozzo imposto l’anno 1571, et lazzo delle moneda 1572,
et de xv gioni in xv giorni questo si habbi ad assignare cossi in accresimento,
come in callo per il ualor, et pretij dilli formenti chi per noi poueri pistori si
comprarano et cosi stara nella Cancellaria di detto Cl(arissim)o Signor Podesta,
atio noi Pouerini soi fidelissimi seruitori possiamo continuar a far di pane in seruitio
della Serenita uostra et comodo da quella fidelissima soa citta et populo,
uiuendo et sustintandossi sotto la felice sua ombra con le famiglie n(ost)ri et in
ogni occasione attrouarsi prontissimi di sacrifficar il sangue, et uite nostre per il
felicissimo suo stato, come siamo sempre stati mille hocasione passate, della
guerra donde qui numero d(e)i galiotti ne fu imposto; et alla bona sua gratia genibus
flexis si arricomandamo
Laurus Jordanus Ducalis notarius […]
117. KLAGE, BERUFUNG UND STRAFMILDERUNG,
6. NOVEMBER 1573 – 3. APRIL 1574
Ex notarella domini Francisci de Leone comilitonis substituti magnifice comunitatis
Paduae exist(?) In officio d.d. anno domini
1573 ind. Prima die 6 Novembris ad cart. 114
Ultrascriptus querellat contra
1573 23 Decembris in lib. Quadraginta duo
144
Bariscam furnarium in villa Dauli
Quia die lune preterita repertus fuit eius pannis […] scarsi […] 5 in ratione contra
24(?) (Carta 85v)
acceptus fuit grossius unus facta iustificatione ad bullam […]
Respondente(?) Q. V. suprascripto praecone videlicet Antonio Noale cit[..] personaliter
per eundem praeconem
Presentate die 13 Februarii 1574 per dominum Bartholomeum iudicem
Spect et generose uir Appellatum est officio nostro parte et nomine S. Barisae
furnarii de villa Dauli a condemnatione per sp. V. iudicem vict. contra eum lata
sub die 23 Decembris proxime preteriti quem ad accusam D. Francisci de Leone
comilitonis substituti communitatis Paduae ipsum condemnavit in L. 40 et ut in
ea ideo Sp. V. requirimus ut copiam dicte condemnationis et omnium aliarum
scripturarum causae pertinentium ad nos sub suis litteris et sigillo mitat Citarique
faciat supradictum accusatorem et quoscumque sua interesse putantes […] in
termino dierum quindecim post citationem coram nobis et offitio nostro compareant
[…] et de citatione rescribat […..] innovando sed omnia innovata retractando
per menses duos.
Venetie die 8 Feb. 1573
Franciscus Pisani et Aud. No. S. illustrissimi D. D. Venetiarum
Tergo Spect. et generoso D. Gaspari Rhenerio potestati Paduae d.
die 13 Feb. 1574
Retulit Marchetus preco hodie personaliter citasse(?)
(Carta 86r) suprascriptum dominum Franciscum
Et e contra pro hodie post(?) ne respondeatur:
Cl. D. potestas auditis excellente d. Maynardo Bigolino pro suprascripto commilitone
et praesente et D. Bartholomeo de Madiis praesentatore commisit dari
responsum litteris ut retulit Marchetus praeco.
Pro S. Baptista Barisca presentate per dominum Bartholomeum Madium die
martis XX mensis Aprilis 1574
Sp. et generose vir hodie attenta responsione magnifici advocati fiscalis qui respondit
quod fiat ius, et visis scripturis laudavimus sententiam condemnatoriam
latam per […] suum victualium ad accusam D. Francisci de Leone commilitonis
substituti magnifice comunitatis Padue et contra S. Barisca furnarium in villa
Dauli quia(?) ipsum condemnavit pro pane venali in L. 40 sub die 23 Decembris
XXV preteriti ipsamque condemnationem modificavimus in libris tribus parvorum
tantum qua de causa Sp. V. requirimus ut sententiam condemnatam ipsam
laudatam per nos et modificatam ut supra exequatur et exequi faciat in dictis libris
tribus tantum parvorum et si aliquid de pluri solvisse cauta(?) Prefata sibi
omne id restitui faciat sicuti iussum est.
Venet 3 Aprilis 1574
145
Franc. Pisani et collegae Aud. notarius ill. D.D. Venet.
Sedente magnifico Donato loco magnifici Erici
Spect. et generoso D. Gasparo Rhenerio potestati Paduae honorando
118. ANSUCHEN UM REGELUNGEN FÜR DIE ÄMTER DER CAVALIERI UND
COMANDADORI, 10. JANUAR 1574
(Carta 86v) Die x ianuarij 1574 Padoa
Li Cl(arissi)mi Andrea Minio, messer Barbarigo et messer Anto(nio) Miani, per
il Ser(enissi)mo Duc(a) Do(mino) de Venetia, dignissimi Auogadori de Comun
Auditori Prouiditori et sindici generali di terra(ferma) sono comparsi dauanti sue
S(ignor)ie Cl)arissim)e per le fragie di fontegheri, barcaruoli, beccheri, et fornari
che hanno presentato il capitolo di questo tenor cioe che alli cauaglieri si del
Cl(arissi)mo pod(esta) come quelli della mag(nifi)ca comunita ogni settimana
siano mutati li comandadori et li siano de settimana in settemana deputati a [Rodulo
(?)], et in tutto sia fatto secondo la forma del statuto di questa citta registrato
nelli ordeni della fraglia di coma(n)dadori et in caso che altrime(n)te fusse
essequito ogni et qualonq(ue) inue(n)tione et denontia s’inte(n)di nulla, né sopra
di quella si possi pr(oce)dere ad alcun atto pregiuditiale a ciascheduno delle preditte
fraglie sotto pena allo comandadori in caso che ardissero contralordine
pr(edett)o andar ed alcuno dei detti cauaglieri d’esser priuato dell’offi(ci)o et de
tratti tre di corda da esserli dati irremisibilmente et alli cauaglieri che ardisssero
di menar seco coma(n)dadori, contra lordine predetto sia irremisibilmente tolto
per pena de tal contrafattion ducati cinquanta per la prima uolta da esser applicati
alli arsenale dell’Ill(ustrissi)mo Do(mino) et per la suddetta di esser priui di
poter piu essercitar lofficio del cauagliero donde li preditti Cl(arissi)mi
Si(gnori) Auo(gadori) et sindici alditi li sopracitati interessi con l’Ecc(ellen)te
Messer Julio Trissino Dottor suo aduocato dimandanti la confirmatione di esso
capitolo per inoltre sue ragion et cause et specialmente per essecution delle
predette statuti da una et dall’altra aldido lec(ellen)te Messer siluio Branco
Nontio della mag(nifi)ca co(n)tra(da) de (Carta 86 bis) Padoa per nome di essa
Mag.(nifi)ca contra(da) et come aduocato della fraglia di comandadori dicendo
le predette cose non douer esser fatte, immoda sue Si(gnorie) Cl(arissi)me esser
licinziato per piu sue ragion et cause il tutto maturamente considerato per gli
antedetti Cl(arissi)mi S(ignor)i sindici fu terminato et dechiarito de cetero
douersi osseruar et esseguir in tutto come nel predetto capitolo di essi interuenienti
per le preditte fraglie e stato dimandato et richiesto co(m)mettendo a voi
Mag(nifi)co D(omino) Jacomo Foscarini -de rason pod(est)a di Padoa et a successori
v(ost)ri che la sopradetta termination con tutte le cose in quella contenute
debbiate inuiolabilmente far osseruar et da tutti essequir sotto pena irremisibile
de ducati vinticinque da esser tolta alli contrafacienti et per cadauna fiata, et disquassi
tre di corda, i qual duc(ati) 25 siano applicati ad arbitrio v(ost)ro e facindo
la sopradetta termination pubblicar nelli loci soliti et consueti a chiara intelligentia
d’ognuno: in qua fidem
146
119. ANNAHME DES ANSUCHENS, 20. JANUAR 1574
Die xx Januarij 1574 Paduae.
Li Cl(arissi)mi Andria Minio, Messer Heronimo Barbarigo et Messer Anto(nio)
Miani per il ser(enissi)mo Du(ca) Do(mino) de Ven(eti)a dignissimi
Auog(adori) de comun Auditori et sindici generali di terraferma. Aldida la rechiesta
del gastaldo et interuenienti per nome della fraglia di fornari della citta
de Padoa, dimandanti per sue Signorie Cl(arissi)me esser approbati li capitoli
infrascritti di questo tenor et che appellandosi alcun fornaro da alcuna condanason
fatta contra de lui per il sp(ettabi)le giudese dalle vittuarie, li nodari che sarano
deputati ali of(fic)ij di esse vittuarie siano obligadi notar le (Carta 86 bis
v)appellationi nell’officio le quali però non possano sospender le essecutioni
delle sententie se no(n) per giorni otto, nel qual tempo habbino habilità essi fornari
de ricorrere al suffragio delli cl(arissi)mi superiori sotto pena alli nodari che
non uolessero notar le appellationi di [sottopasere (?)] a ogni e qualunque
da(n)no, spesa et interesse che hauesse patire la parte per non hauer uoluto notar
le appellationi et de ducati uenticinque per cadauna uolta da esser applicati
all’arsenal
Secondo: che li caualieri dell’ Eccel(entissi)mo Signor podestà et della Mag(nifien)
za Vostra quando farano alcuna jnuentione del pan scarso siano tenuti e obbligati
nell’officio particolarmente dechiarir quanti grossi de pan trouerano esser
scarsi, et contrafacendo chi in tal caso che in tal caso le denuntie non uagliano,
nemeno sopra di quelle si possi uenir ad alcuna condanason, ne meno possino
esser accettate dalli nodari le denutie contra la predetta ordinatione sotto pena
alli detti nodari in caso di contrafattione de L 25 di picoli per cadauna uolta che
contrafarano da esser applicate all’arsenal dell’Ill(ustrissi)mo Do(mino).
Tertio: che quando li cl(arissi)mi pod(est)à da(n)no il calamiero del pan alli forneri
de uolta in uolta sia notado nell’offi(ci)o delle vittuarie secondo la uera
quantita di esso calamiero, altrimenti non possi esser fatto per li caualieri alcuna
inuentione di pan scarso, ne meno si possi proceder ad alcuna denuntia, ne meno
condanason contra alcun fornaro se non sera prima come di sopranotato il calamiero
li quali capitoli come diti sopra intesi per soe cl(arissi)me Si(gnori)e et
alditi l’Ecc(ellen)te Julio trissino dottor interueniente per la nostra fragia di fornari
da una parte instante como di sopra et dall’altra l’Ecc(ellen)te Messer Siluio
Branco (Carta 87r) come Nontio et inter(venien)te della Mag(nifi)ca co(mun)ità
de padoa dicendo la p(resen)te cosa non douer esser fatte, niuno da sue
S(igno)rie Cl(arissi)me esser licinziato per piu ragion et causa: et citato ancora
Borth(olome)o Rimiza scritto nell’off(ici)o p(er) nome delli caualieri del
p(rese)nte cl(arissi)mo podesta de Padoa et in sua co(n)tumatia Dechiarando
hanno terminato de caetero douersi esseguir in tutto e p(er) tutto come nelli
sop(racitat)i capitoli p(er) parte di essa fraglia prodotti è stato rechiesto
co(m)mette(n)do Voi Mag(nifi)co M(esse)r Jacomo Foscarini dottor bon
pod(està) di Padoa et successori v(ost)ri ch(e) la p(rese)nte n(ost)ra termination
147
et capitoli in essa co(n)tenuti dobbiate inuiolabilmente far osseruar, et da tutti
essequir sotto irremissibil pena de duc(ati) .xxv. da esser tolta alli contrafacienti
et p(er) cadauna fiata, et di tratti tre de corda, quali duc(ati) 25 siano applicati ad
arbitrio V(ost)ro facendo la soprascritta termination et capitoli publicar nelli loci
soliti et co(n)sueti a chiara intelligentia di ogn’uno.
Aurelius dominus offitij […]
cancellarius […] subscripsit
120. UNLESERLICH
Die 16 september 1570
[…]
121. BROTTARIF, 1575
(Carta 87v) (Carta 88r) M D L X X V
Calamiero di quanto peso deue esser il grosso
dil pan all’infrascritti precij a st(ar)o padoano
a raggion de onza alla sotil.
Exemplum sumptum ex volumine statutorum existente in offitio victualium
et damnorum datorum. Pallacij iuris comunis Padoa.
I H S
Hauendo io Pagan da Rio considerati li gravami proposti per li furnari quali non
furno considerati nel calamiero che io feci del 1565 anche queli che li sono sopragionti
da quel tempo impoi come cressimenti di datio, et masena, lazi di monede
crescimenti di legna, de sallarij, et altro insieme con l’interesse della casa
mata, et anche uedendo, che la consideration di sazi hauuta nel calamiero qual
feci gia è impossibile à eseguirla nel mantenir del pan in quelle considerationi
per la diuersità che puo fare et li forni l’uno dal’altro, se anche un forno in se
medesimo che rende impossibile come se uede gia per li sazi fatti del 1564 il
poter mantener uniforme pezo in un forno di pan cotto quantonque fu fatto tanto
uniforme di un pezo in pasta. Pero mi ha parso piu conueniente ridur il pan tutto
a pezo d’onza intiera come fu già el calamiero fatto da viri antiqui come cosa
piu reussibile a beneffitio uniuerssale Pero dico il calamiero de fornari douer
esser riformata ut infra . V3.
Pan tagliato da scafa pan buffetto et Romano pan de for(men)to grosso
A L 3 il st(ar)o sara il pan
Grosso once 32 Once 26 once 44
A L 3 η 2 once 31 Once 25 once 43
A L 3 η 4 Once 31 Once 25 Once 43
A L 3 η 6 Once 30 Once 24 Once 42
A L 3 η 8 Once 29 Once 24 Once 41
A L 3 η 10 Once 28 Once 22 Once 40
148
A L 3 η 12 Once 28 Once 22 Once 40
A L 3 η 14 Once 27 Once 21 Once 39
(Carta 88v)
Pan tagliato da scaffa Pan buffetto et Romano Pan di fo(rmen)to grosso
A L 3 η16 Once 27 Once 21 Once 39
A L 3 η18 Once 26 Once 20 Once 39
A L 4 η – Once 26 Once 20 Once 38
A L 4 η2 Once 25 Once 19 Once 37
A L 4 η4 Once 25 Once 19 Once 37
A L 4 η6 Once 24 Once 18 Once 36
A L 4 η8 Once 24 Once 18 Once 36
A L 4 η10 Once 23 Once 17 Once 35
A L 4 η12 Once 23 Once 17 Once 35
A L 4 η16 Once 22 Once 16 Once 34
A L 4 η18 Once 22 Once 16 Once 34
A L 5 η – Once 21 Once 15 Once 33
A L 5 η2 Once 21 Once 15 Once 33
A L 5 η4 Once 21 Once 15 Once 33
A L 5 η6 Once 20 Once 14 Once 32
A L 5 η8 Once 20 Once 14 Once 32
A L 5 η10 Once 20 Once 14 Once 32
A L 5 η12 Once 20 Once 14 Once 32
A L 5 η14 Once 19 Once 13 Once 31
A L 5 η16 Once 19 Once 13 Once 31
A L 5 η18 Once 19 Once 13 Once 31
A L 6 η – Once 19 Once 13 Once 31
A L 6 η2 Once 18 Once 12 Once 30
A L 6 η4 Once 18 Once 12 Once 30
A L 6 η6 Once 18 Once 12 Once 30
A L 6 η8 Once 18 Once 12 Once 30
A L 6 η10 Once 17 Once 11 Once 29
A L 6 η12 Once 17 Once 11 Once 29
A L 6 η14 Once 17 Once 11 Once 29
A L 6 η16 Once 17 Once 11 Once 29
A L 6 η18 Once 16 Once 10 Once 28
A L 7 η – Once 16 Once 10 Once 28
(Carta 89r) Et perche è sta considerato nel soprascritto calamiero la ualuta
della semole, et semolei all’infrascritti precij si da ancho il calamiero a
q(ue)lli
calamiero delle semole calamiero dei semolei
da L3 fin L 3 η 18 ualerano il staro L – η 6 Ualerano il staro L 1 η –
da L 4 fin L 4 η 18 ualerano il staro L- η 7 Ualerano il staro L 1 η 4
da L 5 fin L 5 η 18 ualerano il staro L – η 8 Ualerano il staro L 1 η 12
da L 6 fin L 6 η 18 ualerano il staro L – η 9 Ualerano il staro L 2 η –
da L 7 fin L 7 η 18 ualerano il staro L – η 10 Ualerano il staro L 2 η 8
149
Et cosi dico douer esser riformati li calamieri sopradetti alli precij ut sopra,
et in fede de mia man propria ho sotto scritto
Pagan da Rio, Ju: ut: Doctor
122. VERLAUTBARUNG DES BROTTARIFES, 19. MÄRZ 1575
1575 ind 3a die sabbati 19 marcii post nonas
IN CAMERA parva secrete audientie clarissimi domini Iacobi Fassaro doctoris
Paduae et destrictus potestatis dignissimi lectum et publicatum fuit suprascriptum
calamerium mandato suprascripti clarissimi domini potestatis ita instantibus
et requirentibus magnificis dominis Francisco de capitibus listae iuris utriusque
doctoris et Bartholomeo Cotadella deputati ad utilia magnifice comunitatis Paduae
nec non magnifico et excellentissimo iuris utriusque doctore domino Pagano
de Rido ex una et magistris Antonio Trentino furnario de contrata pontis
molendinorum primo gastaldione et Francisco Bavato de contrata Sancti Bartholomei
secundo gastaldione fratalee furnarioum Paduae intervenientibus nominibus
suis ac nomine dicte fratalee cum presentia st:ll.d.d. Sichei Salicei sinici
ipsius fratalee per me lectum Antonium a Casso(?) notarium publicum Paduae
coadiutorem ordinarium ad off(itiu)m victualium et damnorum datorum
loco spectabilis a Pauli Talamacii notarii sortiti ad dictum officium.
Qui clarissimus dominus potestas terminando declaravit in omnibus et per
omnia ut supra interpositisque suprascripto calamerio suam et comunitatis Paduae
autoritatem pariter et iudiciale decretum in forma.
Qui magnifici domini deputati et pistores predicti agentes nomine dictorum
comilitonum fratalee pistorum Paduae optime intelecto et considerato ipso calamerio
illud unanimes et concordes laudarunt aprobarunt et ratificarunt in omnibus
et per omnia prout in eo legitur et continetur
(Carta 89v) Presentibus Ioanne Marcheto praecone communis Paduae filioque
Antonii Marcheti praeconis habit. Paduae in burgo Theutonico et magistro Ioanne
Mastellario q. Bernardini de contrata santi Francisci (?) testibus
Ego Paulus Talametius olim D. Hieronimi filius civis et habit. Paduae in contrata
(?) publicus et (?) authoritate venerandi collegii dominorum notariorum
civitatis Paduae (?) calamerium fidem facio plenam fidem continere veritatem in
omnibus et per omnia prout in eo legitur et continetur et ipsum ex authentico
per quendam mihi fidum extrahere feci et quia cum originali concordem inveni.
Ideo in premissorum fidem manu propria me subscripsi signumque meum solitum
ad laudem omnipotentis dei eiusque gloriosissime virginis matris Marie apposui
Amen.
123. UNLESERLICH, 23. AUGUST 1575
[…] Deputatus ad officium victualium et damnorum datorum palatii iuris comunitatis
Paduae
150
Nos Iacobus Fuschareno […] pro serenissimo Duce domino Venetiarum etc.
Paduae pretor Universis has nostras inspecturis fidem facimus indubit […] Paulum
Thalamatium qui ut […] notarius publicus in collegiatum Paduae verum
quidem legatum
Padua die xxiij. Augustj 1575
Fabius duodo notarius cancellarius [..]
124. BESCHLÜSSE DES BÄCKERKAPITELS, 19. JULI 1570
(Carta 90r) Exemplum sumptum ex libro extraordinario Domini Ioannis Francisci
de Camerino notarii publici Paduae sortiti ad officium victualium et damnorum
datorum ad c. 113
1570 indictione tertiadecima die Mercurii 19 mensis Iulii post nonam
Paduae in capitulo solito furnariorum in contrata heremitarum
Conuocato et congregato capitulo furnariorum in loco de quo supra coram eximio
iuris doctore domino Francisco Savio honorando iudice ad officium victualium
et damnorum datorum carissimi domini potestatis Paduae pro infrascriptis
peragendis in quo accepto numero per Franciscum de erema preconem interfuerunt
persone numero 71 computata persona presentii eximii domini iudicis.
Et primo dictum fuit per S. Ioannem Petrum furnarium
quod qui habent filias maritandi etc.
Quo facto postea per supradictum S. Ioannem Petrum et Ser Simeonem furnarios
gastaldiones frataleae furnariorum Paduae proposita fuit pars infrascripti
tenoris in scriptis mihi Ioanni Francisco de Camerino notario dicti offitii tradita
inferius registranda cuius tenor sequitur ut infra videlicet:
E sempre cosa laudabile l’osseruar gl’ordeni, et statuti d’ogni fraglia quando riedeno
à beneffitio uniuersale; et massime come sara la presente parte Pero uedendo
noi Pelegrin, et Simon fornari, et gastaldi della fraglia nostra li grandi accresimenti,
et graueze, che ogni giorno accresce a questa nostra pouera fraglia
d’ogni sorte, et massime hora in la graue et horenda spesa che noi poueri fornari
faciamo in la fabrica della camata cosi di legname come anco in couerzerla di
piombo cosa in uero laudabile, et ornamento di questa Mag(nifi)ca Citta, et cibo
principale, che è il pane, Pero per non mancare alla sententia et contento del
clar(issi)mo M(esser) Franc(esc)o Bernardo dig(nissi)mo capitanio, et uice Podesta
passado, et anco al uolere del clar(issi)mo M(esser) piero Sanudo hora benemerito
capitanio et uice Podesta, et anco di questa Mag(nifi)ca communita, al
qual contento si ha anco dato buon principio conl agiuto del Signor Iddio: ma
con grande interresse de tutti noi poueri fratelli Pero siando noi gastaldi soprascritti
desiderosi del benefficio uniuersale, et anco di questa (Carta 90v)
Mag(nifi)ca Communita, et senza danno d’og’uno uoler prouedere di trazere, et
cauare da tutti quelli che de cetero uorano entrar nella fragia nostra de furnari,
però che siano stati garzoni per anni cinque continui in l’arte nostra a beneffitio
151
di questa Mag(nifi)ca Citta, et della fragia nostra, non altre persone quelli tali
garzoni che uoranno entrare pagare debbano lire trenta de piccholi, si gli danari
sia obbligato quelli tali garzoni, che uorano intrare a pagare le prefatte lire
trenta auanti che scomenzano a far pan pero non derrogando alli ordeni, et parte
prese in tal materia. CHE quelli tali che uorano intrare sia et debbano esser balotati
per capitulo a tutte sue spese, et debbano scoder li due terzi delle ballote
perché così se uegnera a torre solum quelli che serano huomeni da bene et securi
e de buona famma si per beneffitio della fragia nostra como anco di questa
Mag(nifi)ca Città, et homeni che alli tempi de bisogni mantengano le loro botteghe
così a casa come alla piazza. Si come facciamo noi che al p(rese)nte si ritrouiamo
a beneffitio sempre de questa Mag(nifi)ca Citta, et honore delli
clar(issi)mi signori Rettori che per tempo si ritrouano Non derrogando pero gli
primi nostri ordini che se alcuno lassasse come uora tornare in fraglia pagar
debba la mita de lire trenta o uero le ratte scorse resseruando pero li primi ordeni
in materia delli figliuoli, et uedone quali non se intendono in questa parte se non
secondo il solito nostro, Et se per alcun tempo se ritrouasse alcuno gastaldo o
agente della fraglia nostra, che contrafacesse alla presente parte caschi alla pena
de lire venticinque la qual pena sij del spettabile Signor giudice dalle vittuarie
che si ritrouasse in quel tempo che fusse contraffatto alla presente parte: Ma ben
con ogni suo debito detti gastaldi et agenti cercar, et procurar l’osseruanza si per
il benfficio della fraglia nostra come di sopra della detta Mag(nifi)ca Citta, et
anco farne instantia dinanzi alli signori Deputati, et clar(issi)mi Rettori insieme
che li sia messe il tal decreto, accio che con questo si possa andar a presentarlo a
sua Serenita con suplica pregandola, che inuiolabiliter la sia osseruada, et chi
uole la parte mitti nel bussolo rosso, et chi non la uole mitti nel bussolo virde.
Pro parte. 74.
Contra .6.
et sic obtenta
[….] indictione 4 die xxiij […]
125. BESTÄTIGUNG DES ANTRAGS AUF VERLÄNGERUNG DER ZEIT ALS
GESELLE, 19. JANUAR 1574
(Carta 91r) Die XIX Ianuarii 1574 Paduae
Clarissimi domini Andreas Minio Hieronymus Barbardico et
Antonius
Emiliano honorabiles advocatores comunitatis Aud. Procuratores et sindici
generales
terrae fermae pro serenissimo Duce Domini Venetiarum Audita requisitione ac
instantia gastaldionum fratalee furnariorum huius civitatis Paduae petentium per
suas magnificentias clarissimas confirmari debere partem captam in capitulo
predictorum furnariorum sub die decimonono mensis Iulii 1570 incipientem
Convocato et congregato capitulo furnariorum et finientem, et chi non la vuol
152
metti nel bossolo verde, in materia providendi quod omnes illi qui de cetero intrare
voluerint in frataleam dictorum furnariorum prius fuerint famuli per annos
quinque continuos aliquorum ex ipsis furnariis, et illi tales solvere debeant libras
triginta ad benefitium dicte fratalee, et ut latius in praedicta parte legitur, et continetur
qua visa per antedictos clarissimos D. advocatores communitatis, et sindicos
terrae firmae, et consonanti iuri, et equitati, ipsam partem aprobaverunt, et
confirmarunt illi interponendo suam auctoritatem, et iudiciale decretum Mandantes
domino Iacobo Fuscareno D. hon. Potestati Paduae et successoribus nostris
quatenus suprascriptam terminationem seu confirmationem partis antedicte
cum omnibus in ea contentis de cetero exequi et inviolabiliter ab omnibus observari
facere debeatis In quorum fidem etc.
Leonardus de Caballis officii sindicatus
terrae firmae notarius s. subscripsi et sigillavi.
126. BESCHLÜSSE DES BÄCKERKAPITELS ÜBER SPENDEN, 29. MÄRZ 1579
(Carta 91v)(Carta 92r) Exemplum ex libro extraordinario D. Herculis Valsugana
notarii publici Paduae sortiti ad officium victualium sub anno Domini ut
infra ad c. 68
1579 ind. 2a die dominico 29 Marcii post nonam
Paduae in Burgo tascharum et contrata Heremitarum in domo et capitulo solito
furnariorum
Convocato et congregato capitulo furnariorum de licentia eximii iuris utriusque
doctoris D. Superantii Brixia nobilis Tarvisini
Exemplum ex libro D. Herculis Valsugana notarii publici Paduae sortiti ad officium
victualium sub anno domini ut infra ad c. 68
1579 indictione secunda die dominico 29 mensis marcii post nonam
Paduae in burgo tascarum et contracta heremitarum in domo et capitulo solito
furnariorum
Convocato et congregato capitulo furnariorum de licencia excellentissimi iuris
utriusque doctoris D. Superantii brixia nobilis Tarvisini honorandi iudicis officii
A quibus et buscheti ac substituti ad officium victualium et damnorum datorum
clarissimi d. Aloysii Iustiniano Paduae potestatis dignemeriti relata per Baptistam
pembiolum praeconem coram me Francisco Ciconia tamquam vices gerente
praefacti excellentissimi domini iudicis ad instantiam et requisitionem officialium
dicte fratalee in quo facta leg…ne personarum invente fuere persone
numero 51 computata persona mei vicegerentis pro infrascriptis peragendis.
Quocirca insurrexit D. Dominicus Lampieti primus gastaldio una cum Thomeo
de Minetis de mirano secundo gastaldione et proposuit partes infra registratas et
(?) videlicet tenoris infrascripti.
Honorandi padri et fratelli li reuerendi padri delli heremitani ci hanno supplicato
che uogliamo fargli una elemosina per la fabricha qual si fa nella chiesa de detto
monastero come si uede, si che se ui prega che uogliate ase(n)tire questa opera
153
pia, Pero L’andara parte che gli siano date Lire cinquanta de danari per una uolta
tanto chi uol la p arte metti nel rosso et chi non la uol metti nel uerde
Pro parte numero. 47
Contra partem numero 4
et sic capta remansit
Parimente li r(everen)di padri scapucini ci hanno suplicato che uogliamo fargli
clemenza per la sua fabricha qualli all incontro si hanno offorti pregar il n(ost)ro
Sig(no)r per noi, pero l’andara parte che gli sian date lire trenta de denari de
piccoli per una uolta tanto
chi uol la parte metti nel rosso et chi non la uol metti nel uerde
Pro parte numero 52
Contra partem numero 1
obtentaque remansit
Quo facto licentiatum fuit capitullum
127. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITELS ÜBER DIE REFORM DES
WAHLVORGANGES, 2. JULI 1581
(Carta 92v) Ex libro extraordinario Domini Antonii Balzani notarii publici Paduae
ad officium victualium et damnorum datorum deputati de anno Domini ut
infra
1581 indictione nona die secunda Iulii Padua in capitulo solito furnariorum
Quo in loco Convocato et Congregato Capitulo fratalee furnariorum coram magnifico
ac eximio iuris utriusque doctore D. Boniffacio de Boniffaciis de Rodigio
honorabili iudice ordinario ad officium victualium et damnorum datorum
clarissimi domini Aloysii Grimani(?) Dignissimi Paduae potestatis ibidem
coadunato ad instantiam ipsius fratalee officialium causa capitulandi in quo accepto
numero per Bartholomeum de Zanetis praecone interfuerunt persone 68
computata persona prelibati eximii domini iudicis.
Quo facto insurrexit Antonius Moretus furnarius et secundus gastaldio dicte
fratalee et me notario alta voce legente proposuit infrascriptam partem.
Tenor partis
Fratelli Car(issi)mi e Padri hon(orandi)!
Fra tutti gli altri ordeni che se tien in questa nostra fraglia, ma mal exercitati e
malamente usati da chi continuam(en)te manegia ghe ne è uno circa l’elletio(ne)
d(e)lla bancha, quel ordine è ch(e) la bancha uechia alese la noua ed il laudo de
quatro homini del qual laudo nascono la total ruina di questa nostra pouera confraternita
ch(e) quelli che elegono trouan poi quatro sui amici parenti ouero
d(e)lla sua maona(?) ch(e) contra la coscientia sua li lauda non considerando le
loro oppositioni oue ch(e) no(n) li prouedendo ogni giorno s’andaria di mal in
peggio e li detti si p(er)petuarebe nelli manegi de gastaldia, e massaria, come si
uede ch(e) detti gastaldi e massarie sempre restano fra soli sei o otto. Per tanto
Io Antonio Morello, gastaldo de com(m)issione e authorita d(e)lli sindici nostri e
p(er) l’authorita ch(e) io ho, ui propono la prefate parte ch(e) salua e reformara
154
tutte l’altre parti non li derrogando punto, ch(e) de cetero li gastaldi uecchi ellesino
doi gastaldi per uno e il messaro doi messari no(n) potendo questi poi exercitarel’officio
se dal cap(ito)lo nostro non seran laudati e approbati quelli li quali
al capitolo de quelli sei con dechiaratio(ne) ch(e) non possi restar se no(n) scodera
la mitta d(e)lle balle: ellegendo fino ch(e) detta mitta d(e)lle balle scoderar
et che di tempo in tempo l’officiali habbino contumacia de un anno così tutti li
fratelli possa dire le raggioni sue
(Carta 93r) Qua intelecta per M. Antonium ab orario primum gastaldionem
idem M. Antonius eidem parti contradicendo dixit ut infra videlicet:
M(agnifi)co et S(pettabilissi)mo Sig(no)r giudice credo che la M(agnificen)zia
uostra bem sapia a che fine siamo hodie reduti qui solo per parer ubidienti alla
M(agnificenzia) V(ostra) et ancho a certi de li nostri fratelli li quali per non saper
l’horo meter altro per hora alla uia uogliono che uadi una parte che quello
che e stato fatto dall’Ill(ustrissi)mo D(omi)no e confirmato dalli ser(enissi)mi
Principi e Ill(ustrissi)mi Rettori e m(agnifi)ci neputa solum p(er) una certa uanagloria
d’alcuni fornari f(rate)lli nostri uogliono che uadi una parte che li gastaldi
di detta fraglia siano fatti a bussoli e ballotte questo no(n) si pretenda altram(
enti) perch(é) saria un meter leze noue et sanza statuto far far da sua posta
questo non credo che la M(agnificen)zia Vostra consenta et ancho mi gastaldo
non uoglio ch(e) sia fatto niente perch(é) e oltra andi(?) hanon questi uadi da
quelli ch(e) n(e) l’hano donato et ancho per gratia d’Iddio ch(e) ne le osserua
ch(e) li responderemo,
Excellentissimus vero d(ominus) iudex quibus non obstantibus mandavit et commisit
partem primam ad suffragia poni debere prout sic posita fuit, et habuit in
piscide rubeo
pro parte b. 51
in piscide vero viridi contra partem 17 et sic
obtenta remansit.
Qua suprascripta parte lecta coram magnificis dominis comite Borsio de S. Boniffacio
Vicentio Tadio Io(anne) Baptista S. Soffia e Io: […] Creme honorabili
deputati ad utilia Magnifice comunitatis Paduae qui eam laudarunt et approbarunt
in omnibus et per omnia pro ut stat et iacet et mandarunt registrari in registro
[…] communis ad perpetuam rei memoriam.
In cuius executione ego Iulius Madius Notarius publicus Paduae et […] suprascriptam
partem registrari in registro G et praesentem copiam manu propria detraxi
et subscripsi. Laus Deo.
Curente (sic) Anno Domini nostri Iesu Christi a nativitate sua MDXXXI die Iovis
sexto mensis Iulii
128. BESTÄTIGUNG DES OBEN GENANNTEN ANTRAGS, 12. AUGUST 1581
Die Sabbati 12 mensis Augusti 1581
155
Cl(arissimus) d(ominus) Aloy(siu)s Grimani pro Illustrissimo et Serenissimo
Duce Domino Venetiarum Paduae et destrictus potestas audita instantia Antonii
Morelli gastaldionis frataleae pistorum et nomine ipsius frataleae instantis
(Carta93v) per eius magnificentiam clarissimam confirmari debere ultrascriptam
partem captam in eorum capitulo sub die 2a Iulii proxime preteriti et super ea
per eius magnificentiam clarissimam interponi debere eius decretum qua requisitione
intellecta et visa ipsa parte antefactus clarissimus d. potestas eam confirmavit
et approbavit et super eam suam qua fungitur authoritatem interposuit pariterque
et pretoriale decretum presentibus D. Paulo Bursa et Andrea de Benedictis
testibus.
Ludovicus de Valle cancellarius mandato
129. BERUFUNG GEGEN EINEN ANTRAG DES BÄCKERKAPITELS, 2. JULI 1581
(Carta 94r) Ex libro extraordinario D. Antonii Balzani notarii publici Paduae ad
officium victualium et dmn. dat. deputati de anno Domini ut infra
Ad c. 103
1581 indictione 9 die 2da Iulii Paduae in capitulo solito furnariorum
Quo in loco convocato et congregato capitulo fratalee furnariorum coram magnifico
et excellentissimo iuris utriusque doctore domino Bonifacio de Bonifaciis
de Rodigio honorando iudice ordinario ad officium victualium et d.d. clarissimi
domini Aloysii Grimano dignissimi Paduae potestatis ibidem coadunato ad instantiam
officialium ipsius fratalee causa capitulandi in quo accepto numero per
Bartholomeum de Zanetis praeconem fuerunt persone numero 68 computato
persona praedicti excellentissimi domini iudicis.
Quo facto insurrexit Antonius Morellus furnarius et 2dus gastaldio dicte fratalee
et me notario alta voce legente proposuit infrascriptam partem.
Tenor partis:
Fratelli ca(rissi)mi et Padri honora(n)di V3
Fra tutti gli altri ordeni et V3
Ulterius insurrexit suprascriptus Antonius Morellus secundus gastaldio et me
notario legente proposuit alteram partem tenoris sequentis.
Tenor partis:
Fratelli ca(rissi)mi: acciò, tutte le cose passino con ordine, non uolendo io Antonio
Morello gastaldo derogare alli ordeni, et Statuti nostri circa il spender per
la Fraglia nostra sapendo non hauer niuna autorità se non ghe la concede il
cap(ito)lo nostro, et conoscendo io esserli bisogno de qualche regolatione, et
confirmatione maxime trouandosi qui li Cl(arissi)mi signori sindici mi ha parso
proponerui la p(re)sente parte.
Che sia data autorità a me Ant(oni)o Morello Vostro gastaldo che chiamato a me
messer Paulo Borsa nostro procuratore con li sindici Nostri et gastaldi nostri, io
possi et debbi consigliarmi con chi a me parerà meglio per utile et manco spesa
della fraglia trattare, et spendere con far quel tanto che a me parerà con questo
però che le spese che io farò siano utile, et necesarie alla uniuersità, et che al156
tremente non si possi spendere, et che io possi hauere anco autorità di astrenzere
il mass(ar)o et Banca vecchia à (Carta 94v) far li conti li quali fin hora mai
hanno potuto fare.
Et antequam poneretur ad suffragia insurrexit Marcus Antonius ab Oratio primus
gastaldio et protestatus est de nullitate suprascripte partis et eandem partem intromittendo
auctoritate officii sui intromisit.
Et illico fuit posita ad suffragia et habuit pro 46 contra 22.
Et sic capta remansit
Et illico fuit licentiatum capitulum.
130. BESCHLUSS DES BÄCKERKAPITELS ÜBER DIE FÜHRUNG EINES
PROZESSES, 10. DEZEMBER 1581
Ex libro extraordinario spectabilis domini Vincentii Talamatii notarii publici
Paduae sortiti officium victualium et d.d. anno domini ut infra ad c 20 fronte
1581 die dominico x Decembris
In capitulo furnariorum Paduae super segnatu heremitarum Paduae
Quo in loco convocato et congregato capitulo fratalee furnariorum ad presentiam
mei Bernardini de Melis notarii Paduae et coadiutoris ordinarii ad officium victualium
et d.d. vice gerentis excellentissimi D. iudicis officii praedicti absentis
Ibidem convocato ad requisitionem et instantiam gastaldionum et massarii dicte
fratalee causa capitulandi in quo accepto numero per Andream de Benedictis
praeconem interfuerunt persone 54 computata persona mei vicegerentis.
Unde dando ordinem et modum capitulandi
Insurrexit Ioannes Petrus furnarius primus gastaldio dicte fratalee et me legente
prius posuit partem infrascriptam.
Tenor partis
Fratelli Hon(oratissi)mi:
Essendo sta pignorato diuersi per la rata del mezo scudo che non hanno pagato
fra li quali m(esser) Giulio Gotardo è uenuto alla contraditione per nome suo, et
di molti consorti quali asserisse esser bombardieri et uuole far lite, Però non intendendo
noi ba(n)ca far lite sopra di questo senza l’autorità et licentia del
Cap(itol)o
(Carta 95r) Però l’andara parte se si die proseguir detta lite si o uero chi uuol la
parte, nel rosso, et chj non la uol nel uerde
Per la parte, 28,
Contra, 26,
Fratelli Carissimi,
Di quanto danno, et total rouina è chiaro, et manifesto a cadauno de noi sij stato
il mal animo di alcuni della nostra fraglia li quali per adimpir alcuni loro desideri,
et mali animi si hanno fatto liciti agitar, principiar litigi l’un l’altro siando
Gastaldi manezando, et spendendo senza alcun rispeto il sangue di tuti noi
poueri che con tante fatiche et sudori guadagnamo non hauendo riguardo del
157
conto che hauerano a render alla maesta di Dio, et uergogna del mondo, però é
cosa necessaria, et di gran bisogno proueder a simili et Maggiori inconuenienti
che alla giornata potria occorrere.
L’Andara parte che de cetero sotto pena de L 25 non sia gastaldo Alchuno che
ardisca, né presuma mouer lite l’uno con l’altro ne meno con alcuno della fraglia,
ma se accaderà alla giornata qualche difficultà come ha fatto per il passato
fra l’uno, et l’altro della fraglia che li detti Gastaldi siano obligati sub(it)o a far
chiamar tutto il cap(ito)lo, et in quello narar tutte le differentie che fosse occorse,
et il cap(ito)lo sia quello che diffinisa il tutto.
Però intendendo sempre le diferentie della fraglia, et non d’altri, et sel si ritrouasse
alchun Gastaldo che contra la p(re)sente parte ardisse di far lite oltra la
pena pecuniaria s’intenda subito casso della gastaldia, la qual pena pecuniaria la
mita sia del S(pettabile) Zudece, et l’altra mita della fraglia nostra.
Per la parte 59, contra, 1, et sic capta remansit,
Quo facto per excellentissimum D. Io. Petrum de Peregrinis gastaldionem proposita
alia pars infrascripti tenoris me notario legente
[…] licentiatum
131. BESCHLÜSSE DES BÄCKERKAPITELS ÜBER DIE SCHLÜSSEL DER
CHAMATTA, 23. NOVEMBER 1583
(Carta 95v) 1583 indictione XIma die Mercurii 23 mensis Novembris post nonas
in loco solito capituli fratalee furnariorum Paduae
Convocato more solito in loco de quo ante capitulo fratalee furnariorum Paduae
coram magnifico et excellentissimo iuris utriusque doctore domino Ioanne Francisco
Palladio de Olivis honorando iudice ordinario ad officium victualium et
damnorum datorum magnifici et clarissimi domini Natalis Donati Paduae potestatis
dignissimi pro infrascriptis peragendis in quo accepto numero per Paulum
(?) preconem interfuerunt personae numero 53 computata persona praedicti
excellentissimi domini iudicis et postea supervenerunt duae aliae personae ut
infra.
Et primo per Antonium Megiorinum Massarium et Ioannem Petrum peregrinum
nomine Antonii furnarii gastaldionis et Achilem furnarium similiter gastaldionem
praedictae fratalee proposita fuit pars tenoris infrascripti lecta in pleno capitulo.
131A. ZUR FÜHRUNG EINES PROZESSES
Tenor
Fratelli Honorandi.
158
Si vede manifestamente, non solamente dalli huomeni moderni, ma anco si
troua dalli antichi che tutti o mazor parte di loro attendeua alla quiete, e pace, et
alla conseruatione delle Republiche, scole, et fraglie a loro sottoposte. Si troua
per leze, et ordeni che li fondadori, et gouernatori di questa nostra fraglia, che di
tempo in tempo sono stati, et che hanno desiderato la quiete, il beneficio uniuersale
siano sempre inuigilati di far osseruar tutti quelli ordeni in ciò disponenti in
tal materia che so(n) quelli nel statuto a carta .34. fatto l’anno 1507 il quale è in
viridi obseruantia como in esso capitolo oltra (Carta 96r) altre tante parte, e
sententie in questa materia como in detto nostro Statuto si ritroa. Con tutto ciò
se trouano molti huomeni, diremo, à questi nostri tempi che si hanno fatto, et
fa(n)no lecito, come sono gastaldi e Massari et anco particolari di espurgar qualche
loro catiuo animo, si fanno lecito principiar e soleuar diuerse sorte di lite,
con raggione siue senza raggione spendendo, et facendo spender quello che non
è suo, cose ueramente di bisogno, et di oportuna prouisione in questa materia di
litte, et di queste spese tanto horende.
Però, l’andarà parte, che risseruato tutte, ogni, e qualonq(ue) Parte, Sententie, et
Casi seguidi in questa materia, che sotto pena di lire .25. de picoli, la qual pena
sia, et ess(er) debba inremissibilmente del Magnifico, et Eccellentiss(im)o Signore
Giudice nostro dalla Vittuarie, e di più di star priuo per mesi sei di essercitar
l’arte d’il Fornaro.
Che nissun Gastaldo, ne Massaro per alcun tempo possi far lite contra la Fraglia,
ne per nome di Fraglia, né in particolari, ma se alla giornata occoresse come accade,
che tutte le differentie che occoresse, et podesse occorere, ch’il tutto sia
perdetti Gastaldi esposto, et esponer debba al Capitolo nostro, et in quello narare,
et discorere le differentie, et il Capitolo sia quello che decida il tutto, con
patto però che ditte differentie siano nel ballotar scosso li doi terzi delle balle
acciò che il tutto sempre sia fatto con il giudicio della mazor parte e non possa
mai esser reuocada la presente parte, ne suspesa, ma se intenda sempre hauer
quella autorità che la die hauere, e che da tutti sia osseruata sotto le pene como
in essa, a chi piace detta parte metta nel bussolo rosso, et a chi non piace metta
nel verde.
(Carta 96v) Et posita ad suffragia fuit obtenta, quia habuit
Pro parte b. .48. et
contra .5.
Qua balotatione facta supervenit in capitulo Mattheus de Lazaris menevellus
praedictae frataleae.
131B. BESCHLUSS ÜBER DIE EINRICHTUNG EINES REGISTERS ÜBER WICHTIGE
VORGÄNGE
Et deinde per infrascriptum massarium et gastaldiones proposita fuit pars in
scriptis tradita et lecta in dicto capitulo infrascripti tenoris.
Tenor:
159
Si vorra pure inuigilar li gastaldi de breuiar le spese et quelle che si fanno in
alcune cose fossero almanco per una volta tanto, pero vedendo le horende spese
che si fan tutto il tempo dell’Anno, et di Anno in Anno sul palazzo in cauar
diuerse sorte di scritture hoggi in un foglio, diman nell’altro, et il di dredo non si
troua niuna cosa. Veramente è bisogno di una gagliarda prouisione la qual habbia
da essere parpetua memoria delli huomeni presenti, et anco di quelli che uenirano
doppo: di noi, la qual opera si e di tor un libro in sfoglio coperto di buon
curame con il suo Alfabetto sopra il quale si habbia da notare tutti li atti, si di
pegnore, come d’ogni altra sorte di comandamenti e tutti e qualonque atti che
alla giornata occoresse, et occorra alla fraglia, et a questo modo si trouera in
ogni occasione tutte le raggioni della fraglia senza andar diuentando matti per
quelli Banchi, et strapagando le coppie alli Nodari, sopra il qual libro di fuorauia
si debba taccar suso il suo boletin di carta membrana sopra di quale sarà scritto
tutto quello che si hauera da far di essa, con patto pero che di gastaldia in gastaldia
il sia consignato acciò tutti li gastaldi siano obligati a essequir quanto dispone
la presente parte (Carta 97r) sotto pena d’ogni errore che per sua negligentia
occoresse di pagar d’il suo, et di più di cader alla pena de L .10. de picoli
da esser applicata como nelle altre parte à chi contrafara a quanto espone la
parte, chi uuol la parte metta nel bussolo rosso, e chi non la uuol metta nel bussolo
verde.
Et sic posita ad suffragia fuit obtenta quia habuit
proparte B. 49
contra vero .5.
Qua balotatione facta supervenit in capitulo Dominicus Machilotus furnarius.
131C. ENTLASSUNG DES RECHTSANWALTS
Et illico suprascripti massarius et gastaldiones proposuerunt infrascriptam aliam
partem in scriptis lectam in pleno capitulo infrascripti tenoris.
Tenor
Parendo a noi Gastaldi cosa superflua, e di poco bisogno tenir Auocati sallariadi
non essendo per gratia d’Iddio lite d’importantia a Padoua da quella de
M(esse)r Marc’ Antonio dall’Oraro in poi, la qual è anco essa in buoni termini.
Però chi uuol che sia casso l’Auocato metta la balla nel bossolo Rosso, e chi non
uuol metta nel Verde
Et posita ad suffragia fuit obtenta quia habuit
pro parte B. 49.
contra .6.
160
131D. GELDSTRAFE FÜR ZAHLUNGSUNWILLIGE ZUNFTMITGLIEDER
Deinde per ultrascriptos massarium et gastaldiones proposita fuit pars in scriptis
infrascripti tenoris lecta in pleno capitulo.
Tenor
Fu per li nostri Antichi prouisto che tutti quelli che volevano assercitar l’arte del
fornaro per patron pagasse lire vinti (Carta 97v) il qual ordine fu esseguito fin
l’anno 1570. et all’hora fu prouisto per noua leze che de cetero tutti quelli che
voleuano entrar in fraglia pagassero como in essa parte con le conditioni et modi
como in essa, il tutto fu et è fatto a buon fin, et per ouiar molte spese che si conueniua
far, et tutta uia si fa per molti quali si fanno lecito contra le parti, et ordeni
in questa materia de uoler incominciar forno, et quello incominciato lasciar,
et poi tornar quando loro piace non volendo pagar ne introito ne rate che alla
giornata occorono per li bisogni della fraglia, ma quelli non hauendo risguardo
ne a Iddio ne al mondo si fanno lecito di strussiar la pouera fraglia i mesi e anni
con diuersi garbugli su per li palazzi, et farla spender molta quantita di danari
però inherendo a ogni altro ordine, cioè disponendo in questa materia, et per
obuiar altri disordeni et spese.
L’Andarà parte che risseruato como di sopra tutte, et qualo(n)q(ue) parte in
questa materia, se’l si trouerà, et si trouasse alcuno che contra detti ordini uolesse
far litte per nonpagare como di sopra ne introiti, ne ratte, et summa tutta
quelle grauezze che alla giornata oc(c)oresse alla fraglia nostra si ordinaria come
estraordinaria caschi alla pena di L .25. la qual pena sia er esser debba del
Mag(nifi)co Sig(no)r giudice alle vittuarie oltre che il ditto debba, et si intendastar
sospeso fuora dell’arte fino hauera pagato tutte quelle spese ch(e) per sua
causa la pouera Fraglia hauesse fatto, seruando sempre qualche pouero calamitoso
delli fratelli recognosciuto pero dalla Banca ma però non ostante possino
sempre ess(er) astretti alli pagamenti.
Et posita ad suffragia fuit obtenta quia habuit
Pro parte B. 52.
Contra .3.
131E. REGELUNG ÜBER DIE SCHLÜSSEL DER CAMATTA
(Carta 98r) Et deinde per ultrascriptos massarium et gastaldiones posita
fuit altera pars infrascripti tenoris et lecta in pleno capitulo.
Tenor
E’ noto à tutti Noi di quanta spesa sij il tenir in acconcio le boteghe nostre della
Chà matta di seradure, e chiaui il che nasse da tante chiaue, e dal poco gouerno
di Fornari, et vendadori, et Garzoni che vendono in detto loco, il che diuerse
uolte si ha faticato per voler prouedere a questa horenda spesa che alla giornata
161
sempre fino a desso é stata il che considerando, noi Gastaldi, et Massaro non
trouare il migliore, et più sicuro rimedio quanto è il far solo tre chiaue le quali
habbino da seruire una dalla botega dauanti à rente il scaletaro fino al boteghin
doue si incomincia p(er) mezo il pozzo, et una dal detto boteghin fino al cantoncin,
et una poi sotto il Palazzo doppoi che sará finito il tempo dell’afittacion di
dette boteghe. Le quali tre chiaui p(er) commodità di cadauno si de quelli che
vorano andar a bonhora, come anco de quelli che voranno star la sera tardi sia
trouato per li Gastaldi un loco deputato su la Piazza doue ogn’uno saprà doue
tor, et lasciar dette chiaue, et se sarai alcuno che per sua commodità ó sicurezza
quelli tali si potranno far delle cathene, et luchetti, má meglio sarà che portino i
suoi pani a casa per più ferma sua occasione, e segurezza, et a questo modo si
troncherano purassaissime acautelle, e discordie, et risse oltra che nasse anco
delle spese per dette chiaui. Chi uuol la parte metta nel bussolo rosso, chi non la
vuole metta nel bussolo verde.
et sic posita ad suffragia fuit obtenta quia habuit
Pro parte B. 51.
Et contra 4.
131F. BESTIMMUNG ÜBER DIE AUSLOSUNG DER VERKÄUFER DER CAMATTA
(Carta 98 v) Et Illico per ultrascriptos massarium et gastaldiones posita fuit altera
pars infrascripti tenoris et lecta in pleno capitulo ad unguem prout stat et
iacet.
Qua lecta surrexit magister Antonius Morellus furnarius de contrata Turricellarum
et contradixit praedictae parti et multa dixit contra partem ipsam et sic protestatus
fuit de nullitate ipsius partis massario et gastaldionibus.
Et sic etiam ad eius instantiam rettulit Paulus Fontanella praeco personaliter
protestatum fuisse praedictis gastaldionibus et massario de nullitate ut supra.
Tenor partis talis est:
Quante siano le spese, et interessi che si pagano per la Panataria o vero Cha
matta à tutti noi è noto, e manifesto, et quella goduta da tali che poco pagano
dette spese e meno grauezze, cosa veramente degna di oportuna, et santa prouisione.
Considerando noi bancha ‘ per qual via si potesse proueder á dar sotisfatione
& utile a noi fratelli di prosequir il beneficio della spesa che tutti contribuisse,
non trouiamo altra ne migliore strada solo che si deba di settimana, in
settimana cauar per sorte tanti di Noi quante sono le boteghe de ditta Panataria,
et quelli che saranno cauati debbano andar la sua settimana doue li tochera a
sorte, e starli tutta la ditta settimana il che si habbia da incominciare ogni luni di
matina, et finire la domenica di sera subsequente, e questa regula si debba tenir
di settimana in settimana fin che saranno cauati tutti li fratelli, quali a chi tochera
per la sua settimana non possono vender refudare ciedere ne dunar ad alcuno
la sua botega sotto pena de L. 10. la qual pena sia la mittà (Carta 99r) del
162
Magnifico Signor giudice nostro l’altra mittà applicata alli orfani quelli che saranno
astretti il primo che venirà fuori debbia scominciare in la botega a rente il
scalettaro, et di uno in uno seguitar fino saranno piene le ditte nostre boteghe,
prohibendo à cadauno di poter mandar altri che suoi famegli ò altre persone che
stiano à spese in casa sua, et acciò che le cose utile che consiste il benef(iti)o
uniuersale stia, et habbia la debita essecutione passando la presente parte fosse
qualcheduno per cauarsi qualche suo umore, et volontà, uolesse far lite contra la
presente parte quello o quelli che si mouessero essendo Fornari caschino alla
pena de lire .25. la qual sia, & esser debba del Magnifico S.r Giudice nostro
delle Vittuarie, oltra che si intenda che sia casso, et priuo di essercitar l’arte d’il
fornaro p(er) sei mesi, e non possa mai niuno contrauenir ne violar la presente
parte in contrario, et ottenuta con li doi terzi delle balle di questo Capitolo, E
acciò che li Gastalddi daghino la debita essecuzione che richiede alla presente
parte, quelli tali che contrafacessero caschino anco loro inpena di L. 15 per ogni
cadauna volta che mancherano di darli la debita essecutione si como di sopra, la
qual pena sia ut sopra, et ogni uno possi accusar. Chi uol la parte metta nel bussolo
rosso chi non la uol metta nel bussolo verde.
Et sic posita ad suffragia fuit obtenta quia habuit
Pro parte B. 51.
Contra .4.
131G. ZUKÜNFTIGEN REGELUNGEN MUSS DAS BÄCKERKAPITEL ZUSTIMMEN
(Carta 99 v) Et statim per ultrascriptos Massarium & Gastaldiones proposita
fuit alia pars infrascripti tenoris et lecta prius in dicto capitulo ut infra.
Tenor
Le qual tutte parte siando passate per questo Capitulo per le qual si vede che
non li è pur un minimo interesse ne d’il Serenissimo Principe nostro ne meno
della magnifica Citta, ma quelle sole sono per beneficio utile et honore, et della
quiete, cosa che piace a tutti principi, et Republiche si intendano di tanto valor,
& autorità con il decreto d’il Magnifico Signor giudice quanto se fussero approbate
per il Sereniss(im)o Principe nostro, et á questo le haueranno la debita essecutione
senza altri trauagli ne spese di questa pouera Fraglia ma se per alcun
tempo paresse ò venisse in opinione à qualche Gastaldo di far noua leze quello
possa e debba proponere il suo voler à questo honorato Capitulo et in quello pagar
tutte le loro conscientie et che sian parte utile et necessarie come son state le
sopra scritte o uero le antescritte, però chi uole che li sia posto il decretto in tutto
come di sopra metta nel bussolo rosso et chi non uol metta nel uerde.
Et posita ad suffragia fuit obtenta quia habuit
Pro parte B. 52.
Contra .3.
163
132. BESTÄTIGUNG DER OBEN GENANNTEN BESCHLÜSSE, 24. NOVEMBER 1583
1583 Indictione undecima Die Iouis 24 mensis Nouembris post nonas
Magnificus et excellentissimus iuris utriusque doctor dominus Ioannes Franciscus
Palladius de Oliuis nobilis Foroiuliensis honorandus (Carta 100r) Iudex
ordinarius ad officium victualium et damnorum datorum clarissimi domini Paduae
potestatis sedens ad suum iuris bancum Audita instantia et requisitione coram
sua excellentia facta per ultrascriptum s. Ioannem Petrum Peregrinum nomine
Antonii furnarii gastaldionis de contrata Pontis molendinorum et per
Achilem furnarium gastaldionem et nomine eorum frataleae furnariorum Paduae
presentes confirmari debere et approbari partes omnes ultrascriptas in eorum
capitulo facto(?) sub die 23 mensis instantis Novembris incipientes
Fratelli carissimi si uede etc.. et finientes le soprascritte o uero le antescritte,
però chi uol che gli sia posto il decreto in tutto como di sopra metta nel Bussolo
rosso etc.
Visis prius et bene intellectis suprascriptis partibus et eis bene consideratis et
cognoscens eas esse potius ad evidentem utilitatem praedictae frataleae quam
aliter CHRISTI NOMINE INUOCATO A QUO CUNcta et recta procedunt iudicia
predictas partes in prealegato capitulo captas sub iam dicta die confirmavit
et approbavit in omnibus et per omnia pro ut in eis legitur et contenetur et suam
et communis Paduae autoritatem et iudiciale decretum interposuit L. D. O. M.
Dominus Andreas Malatinus
Dominus Dominicus Olzignanus
Notarii Paduae
133. BESTÄTIGUNG DER OBEN GENANNTEN BESCHLÜSSE, 28. NOVEMBER 1583
1583 Indictione XI die Lune XXVIII Novembris
post Nonas
Magnificus et Clarissimus Dominus Natalis Donatus pro Illustrissimo et excellentissimo
Duce domino Venetiarum Paduae potestas dignissimus sedens in camera
et c. Audita instantia et (Carta 100 v) requisitione coram sua magnificentia
clarissima facta per S. Ioannem Petrum Peregrinum furnarium agentem nomine
totius banchae frataleae furnariorum Paduae petentem confirmari debere et approbari
partes omnes ultrascriptas captas in eius capitulo factas Sub die 23 mensis
instantis Novembris incipientes Fratelli carissimi Si vede etc. et finientes le
sopra scritte o vero le antescritte pero chi vol che li sia posto il decreto in tutto
come di sopra metta nel bussolo rosso etc. sibi per me Ioannem Baptistam Bonalmericum
notarium publicum Paduae et coadiutorem ordinarium officii victualium
et d.d. de una in unam lectas et per eius magnificentiam clarissimam
bene intellectam et consideratam et eas esse potius ad evidentem utilitatem frataleae
quam aliter Christi nomine invocato a quo recta procedunt iudicia praedictas
partes in iam dicto capitulo captas sub iam dicta die confirmavit et appro164
bavit in omnibus pro ut in eis et suam et communis Paduae autoritatem et iuditiale
decretum interposuit. L. D.
[…] Clarissimi Domini Stephani Griti q. clarissimi D. Marci de Contrata Sancti
Felicis
[…] D. Francisci Manganus q. d. Lucae hab. Ven. in conf. S. Lucae de q.(?)
pellatoriorum
[…] D. Iacobi Ciriolus
134. ANSUCHEN UM EINSTELLUNG DER KLAGEN GEGEN DIE BÄCKER,
4. AUGUST 1584
Exemplum sumptum ex libro extraordinario Domini Iulii Olzignani notarii
publici Paduae sortiti ad officium victualium et damnorum datorum de anno
domini ut infra ad c. 155
1584 indictione XII die Sabbati 4 mensis Augusti post nonas
Magnificus et Clarissimus D. Natalis Donato Paduae potestas sedens in camera
etc. Auditis S. Angelo fornario gastaldione et Io. Maria massario et nomine
frataleae furnariorum agentibus nomine suo et S. Laurentii Spadini primi gastaldionis
allegantibus amissionem (?) factam in frumentis acceptis per furnarios
eorum frataleae sub suo regimine et etiam de aliis gravedinibus passis petentibus
declarari quod super omnibus querellis institutis per comilitones contra ipsos
furnarios non procedi declaravit quod per gratiam specialem super omnibus
querellis institutis contra ipsos furnarios Paduae non procedatur.
135. ANSUCHEN AUF ANNULLIERUNG VON URTEILEN, 5. MÄRZ 1586
(Carta 101r) MDLXXXVI Indictione XIIII die V Martij mane praesentatae in
officio victualium et damnorum datorum per sp. D. Iulium Gotardum
Gastaldionem frataleae furnariorum occasione infrascripta.
Spectabilis et generose vir Hodie visis scripturis ac citato antedicto fiscali qui
respondit quod fiat ius ad instantiam Frataleae Pistorum Paduae Incidimus octo
sententias condemnatorias latas per dominum iudicem victualium et damnorum
datorum sp. Vestrae sub die VI. Aprilis proxime preteriti contra Iacobum
Ioannetum furnarium, Ioannem Magaginum, Ioannem Zopellum, Nicolaum
furnarium, Zannetum hospitem Bassanelli, Franciscum Fusetum et Vigum
hospitem ad Brentellas tenoris ut in eis Et hoc fecimus cum hoc quod
condemnati teneantur iurare iuxta formam statuti Ideo Sp. V. requirimus ut
dictas octo sententias sic ut supra incisas pro nullis habeat ac si minime latae
fuissent.
Venetiis primo Martii MDLXXXVI
Paulus Grad[eni]co Et collegae Auditores no. S. Serenissimi Ducis Domini Venetiarum
165
A tergo: Spectabili et generoso D. Andreae Bernardo potestati
Paduae honorando
Sigillum S[anc]ti Marci
magnum
136. BESCHLUSS ÜBER ERSCHWERTE BEITRITTSBEDINGUNGEN,
31. AUGUST 1588
(Carta 101 v) Ex libro extraordinario S. Gasparis Iuanii notarii publici Paduae
sortiti ad officium victualium et d.d. de anno ut supra videlicet ad c. 123
1588 indictione prima die Mercurii 31 mensis Augusti post nonam Paduae in
contrata heremitarum in capitulo fratalee pistorum
Convocato et congregato capitulo fratalee pistorum Paduae ad praesentiam magnifici
et excellentissimi iuris utriusque doctoris D. Attilii Burgundii nobilis
Brixiensis honorandi iudicis ordinarii officii victualium et d.d. excellentissimi
domini Paduae potestatis ad … pro dicta fratalea pro infrascriptis peragendis in
quo interfuerunt in totum persone numero 43 comprehenso eodem magnifico et
excellentissimo domino iudice habito earum numero per S. Petrum Humanie(?)
preconem et primo
Deinde superventis prius in capitulo aliis octo fratribus qui faciunt numerum 51
Per S. Angelum furnarium et … furnarium gastaldiones fratalee proposita fuit
pars infrascripta quae prius lecta per me notarium et per dictum magistrum Angelum
suasa posita fuit ad suffragia et habuit pro b. 38 contra 13 et sic capta remansit.
Tenor partis:
Perche per experienza continuamente si vede che noi fratelli siamo al
p(rese)ente in grandissimo numero et la maggior parte poueri, il che è in causa
che venendo occasione di tuor For(na)ri p(er) comand(amen)to d(e)i
Ill(ustrissi)mo Pod(est)à Pochi sonno q(ue)lli che conuengono portar tutto il
peso sop(ra) le loro spale. Però per proueder a simil inconueniente l’Andara
parte che de cetero non si possi ne debbi per alcuna via o maniera immaginabile
sia aggregar nel numero de noj fratelli sudetti alcun altro fornaro et sia che esser
si voglia eccettuando però li figli de fornarij se prima non se rittrouera esser
uscito uno delli fornari che hora si attrouano occupati et che in tal caso che uno
o piu forni (Carta 102r) si rittrouassero vacui all’hora possi concorrer ogni uno
purche habbj li requisiti secondo la forma de n(ost)ri statuti, et se molti concorressero
quello sij admesso che hauere in Capitulo più balle et se molti fossero li
forni vacuj di mano in mano q(ue)llo che fosse più sotto di balle al primo et superiore
alli altri con expressa decchiaratione però che quelli ch(e) p(er) tempo
per l’auenire al mo(do) p(re)detto saranno aggregati debbino immediate seguita
l’abballotacione dar segurta et piezaria idonea et sufficiente de D(uca)ti cinq(
uan)ta doro da L.6 η 4 per duc(ato) per formenti che potessero hauer per
Cap(ito)lo o altre simili occo(sio)nj et non dando subito detta segurta suffi166
cie(nte) non possino hauer alcun beneff(ic)io come se no(n) fussero stati abbalotati.
Vincentius de Tuschis notarius et […]
officii victualium et d.d. subscripsi.
137. BESTÄTIGUNG DES OBEN GENANNTEN BESCHLUSSES,
23. SEPTEMBER 1585
1585 indictione 9 die Veneris 23 mensis Septembris post nonam
Magnificus et excellentissimus iuris utriusque doctor dominus Attilius
Burgundius nobilis Brixiensis honorandus iudex ordinarius ad officium victualium
et damnorum datorum clarissimi domini Paduae potestatis sedens in
camera etc. Audita instantia et requisitione coram eius Magnificentia excellentissima
facta per s. Angelum et Bartholomeum furnarios gastaldiones vetteres
ac […] Marcum furnarium de contrada Crosariae S. Antonium primum gastaldionem
novum frataleae pistorum Paduae et nomine eorum frataleae petentes
confirmari debere et approbari partem captam in eorum capitulo sub die 31
mensis Augusti […] concernentem ingressum et approbationem pistorum in
frataleam […] visa prius et intellecta dicta parte et ea bene considerata cognoscens
ipsam esse potius ad evidentem utilitatem ipsius frataleae quam contra
CHRISTI nomine invocato a quo etc. predictam partem in praeallegato capitulo
captam die praedicta 31 Augusti confirmavit et approbavit in omnibus et per
omnia prout in ea legitur et continetur et comunis Paduae authoritatem et iudiciale
decretum interposuit. L.D.O.M. (Laus Deo Optimo Maximo).
Vincentius de Tuschis notarius et […]
officii victualium et d.d. subscripsi
138. BESTÄTIGUNG DES OBEN GENANNTEN BESCHLUSSES,
24. SEPTEMBER 1585
(Carta 102v) 1585 indictione prima die sabbati 24 mensis Septembris post nonas
Illustrissimus D. D. Georgius Contareno pro Serenissimo domino duce Venetiarum
Paduae potestas meritissimus sedens in camera et audita instantia et requisitione
coram eius magnificentia illustrissima facta per excellentissimum iuris
utriusque doctorem D. Ant[oniu]m Alovisium Zanottum sindicum et […] frataleae
pistorum Paduae cum presencia Ioannis Marie furnarii de contrata crosarie
diuis Antonii primi gastaldionis ipsius fratalee petentis dicto nomine confirmari
debere et approbari partem captam in eorum capitulo sub die 31 mensis Augusti
proxime preteriti concernentem ingressum et approbationem pistorum in fratalea
ut in ea visa prius et intellecta dicta parte et ea bene considerata cognoscens ipsam
esse ad evidentem utilitatem ipsius fratalee CHRISTI nomine invocato a quo
etc. praedictam partem in praeallegato capitulo captam die predicta 31 Augusti
inherendo et decret(?) hesterna die per magnificum et excellentissimum D. iudi167
cem victualium interposit confirmauit et approbauit in omnibus et per omnia
prout in ea legitur et continetur et suam et communis Paduae autoritatem et iudiciale
decretum interposuit LAUS D O M.
Vincentius de Tuschis notarius et
[…] officii victualium et d.d. subscripsi.
139. ABWEISUNG EINER KLAGE WEGEN NICHTIGKEIT,
22. NOVEMBER 1588 – 13. JANUAR 1540
(Carta 103r) Ex notarella inventionum nobilis B. Francisci Olzignani olim commillitonis
magnifice comunitatis Paduae existente in officio victualium anno
domini videlicet
1588 indictione prima die 22 Novembris ad c. 88
Ultrascriptus Q. C.
1589 die 8 Maii C in libris quinque
Baptistam Pisanellam in loco vici ageris postam(?) Gasparis Zoppelli furnarii in
contracta Boccalariarum
Die 29 Septembris 1589
Incisa per clarissimos D. D. Auditores communis et S. G. F. F.
Visis scripturis atento respondeat advocatus phiscalis …
Repertum habere eius panem venalem cui accepti fuerunt gro: Tres
1 scarsius on. 2 q. 1
2 scars. On. 2 in pro quoque grossio
facta iustificatione ad bullam
Referente Q. V. Antonio Calama praecone
Citatus personaliter in triduo
Die 13. Ianuarii
Comparuit Ser Gaspar Zoppellus furnarius nomine suprascripti Baptiste et se ac
dictum Baptistam excusando dixit in omnibus ut in excusatione hic affixa petens.
Comparuit suprascriptus querellatus et visa suprascripta querella contra ipsum
instituta dixit illam nullam et nullius valoris pluribus rationibus et causis et pre-
(Carta 103v) cipue quia panis acceptus erat (ut vulgo dicitur) duro, et quinque
dierum, et ideo stante dispositione statutorum fratalee pistorum Paduae panis
talis non poterat ponderari, et ita esse predictus Baptista querelatus se obtulit
iuraturum, accedat etiam quod panis acceptus erat ex calamerio veteri, quare non
fuit mirum si panis acceptus fuit aliquantisper scarsius quare his sic stantibus
petit et instat super querella non esse procedendum preterquam ad eius absolutionem
et quatenus procederetur instetit cittari ad omnes actus aliter protestatus
omnium agendorum […] de nullitate.
Antonius Zaniolus q. D. Marci fi. Paduae notarius
fideliter ex alio exemplavit.
168
140. VERKÜNDUNG EINES URTEILS IN DER CAUSA GEGEN DIE SCHANKWIRTE,
24. MÄRZ 1588
Ex libro proclamationum illustrissimi D(ucis) D(omini) Giorgii Contareno Paduae
pretoris dignissimi de anno domini ut infra ad c. 18 numero
Decommission et mandato del Mag(nifi)co et eccellentissimo signor giudice
delle Vittuarie del Cl(arissi)mo podesta di Padoua, et ad instantia delli agenti
della fraglia di fornari, si fa publica proclama à chiara intelligentia di ciascheduno
che sotto penna de L.25. de piccoli d’esser irremisibilmente tolta alli contrafacienti,
et aplicata giusta la termination del Ill(ustrissi)mo Sig(no)r Podesta
di Padoa fatta in tal proposito non debbi alcun né maschio né femina uender pan
in alcun loco se non sarano descritti nella fraglia de fornari sopradetti nec non
alius horto debbi uender pan in alium modo fuori della loro hosteria: ma solamente
a quelli che mangierano (Carta 104r) nelle loro hosterie et per uso d’esso
sue hosteria et no altrimenti et ..
1588 indictione prima, die Jouis 24 martij mane hora mercatus
Publicatum per Ser Gasparem Rossetum praeconem communis Paduae super
angulo peronii ad locum domus matae sonno tubae praemisso et magna populi
multitudine assistente
SENTENTIA
IN causa et lite appellationis a proclamate currente inter frataleam hospitum ex
una et frataleam pistorum ex alia
Visis proclamate diei 24 Martii 1588 capitulo hospitum diei 6 Aprilis appellatione
a dicto proclamate diei 7 dicti notia(?) appellationis diei 8 dicti intimatione
et cittatione diei 11 Maii cittatione diei 14 dicti scriptura hospitum diei dictae
declaratione clarissimi domini potestatis diei 2 Iunii, alia scriptura hospitum diei
27 dicti, remissione causae diei 22 Augusti appellatione ad clarissimos d.d. auditores
cum oblatione diei 19 dicti intimatione diei 3 Novembris cittatione diei 9
dicti rellaxatione cause diei 15 dicti sententia clarissimi domini Benedicti Trivisani
diei 15 Decembris 1491 parte fratalee pistorum diei 25 Iulii 1507 sententia
clarissimi domini Francisci Venerii Paduae praetoris diei 8 Octobris 1507 responsione
remissione cum terminatione serenissimi principis diei 9 Aprilis 1471
capitulo terciodecimo in ordine statutorum fratalee pistorum et omnibus iuribus
atque scripturis ab utraque parte mihi exhibitis una cum disertissimis allegationibus
orectenus ab excellentissimis d. d. advocatis utriusque partis ne longum
factis, superque omnibus diligenti atque matura debita consideratione CHRIsti
atque beatissime virginis matris Marie nomine et auxilio invocato Ego Attilius
Burgundius Brixiensis iuris utriusque doctor iudex victualium illustrissimi
domini Georgii Contareni Paduae pretoris dignissimi ac domini mei colendissimi
(Carta 104v) Dico, et in his scriptis sententiando declaro, proclama diei
169
24 Martii 1588 fore, et esse in omnibus confirmandum pro ut ita illud confirmo
omni meliori modo et partes in expensis condemno.
Idem Iudex
1589 indictione 2 die lune 6 mensis Februarii mane hora iuris debita et causarum
congrua
Lecta et publicata fuit suprascripta sententia per sp. Dominum Zacchariam
cauda longa notarium officii victualium loco spectab domini Francisci de Villanis
notarii officii predicti victualium et d.d. absentis iussu et mandato magnifici
ac excellentissimi dominis iudicis suprascripti sedentis etc. qui dixit et sententiando
declaravit in omnibus ut supra legere est presente et publicationem ipsam
instante domino Antonio Zaniolo procuratore fratalee furnariorum Paduae et absente
licet cittato ut ante Ser Peregrino Preveato massario et agente nomine fratalee
hospitum
141. BERUFUNG GEGEN DAS OBEN GENANNTE URTEIL, 8. JUNI 1589
Exemplum sumptum ex actis domini Horatii Carrarii notarii publici Paduae ad
officium sigilli anno domini videlicet
SENTENTIA
In causa appellationis vertente inter agentes pro fratalea hospitum ex una et intervenientes
pro fratalea furnariorum ex altera Viso processu et omnibus scripturis
mihi ab utraque parte exhibitis Auditisque excellentissimis advocatis partium
in longis allegationibus omnibusque mature consideratis Dei eterni implorato
suffragio ego Petrus Franciscus Brayda Iudex cons. Et eques Veronesis vicarius
pretorius Paduae sentio(?) Male actum in confirmando simpliciter et absolute
proclama contenciarum Nam (Carta 105r) illud ita censeo modificandum et
intelligendum ut procedat contra hospites et betholerios qui panem venalem
expositum tenerent, illum vendendo, ut dicitur ad scaffam, et uti furnarii faciunt.
Ceterum illis non intelligatur prohibitum habere panem a furnariis pro usu suae
betulae, et ita etiam intelligatur reformata sententia cum absolutione expensarum
L.D.
Idem vicarius
1589 indictione secunda die Iovis 8 Iunii mane hora iuris debita
Lecta et publicata fuit etc.
142. VERKÜNDUNG DER OBEN GENANNTEN BERUFUNG, 13. JULI 1589
Exemplum sumptum ex actis domini Orlandi a Curtivo notarii publici Paduae
sortiti ad officium sigilli communis Paduae de anno domini ut infra videlicet
1589 die Mercurii mensis Iulii mane
170
Ad instantiam intervenientium pro fratalea hospitum Paduae Retulit Antonius
Todeschinus preco communis Paduae personaliter citasse infrascriptos furnarios
intervenientes pro fratalea furnariorum Paduae pro prima iuris hora coram
clarissimo d. Paduae potestate ad audiendum pronuntiari bene fuisse et esse
iudicatum per magnificum et excellentissimum dominum vicarium pretorium ad
favorem dicte fratalee hospitum et male appellatum parte intervenientium pro
dicta fratalea furnariorum Franciscum furnarium de contrata Sancti Bartholomei
primum gastaldionem Antonium furnarium de contrata platee palearum
secundum gastaldionem Baptistam furnarium de contrata Beccariarum syndicum
Hieronymum furnarium de contrata Sancti Leonardi massarium
Die Iovis 13 mensis Iulii mane 1589
Clarissimus dominus Paduae potestas antedictus sedens etc. Ita instante S.
Pasqualino portitore(?) alias a Vino pro fratalea hospitum in contumatiam
interuenientium pro fratalea furnariorum stridatorum et non comparentium
pronuntiavit bene iudicatum per excellentissimum dominum vicarium praetorium
ad favorem dictorum hospitum et male appellatum parte dictorum fur-
(Carta 105 v) nariorum ex notarella pretoria.
143. BERUFUNG GEGEN DAS URTEIL, 14. JULI 1589
Die Veneris 14 mensis Iulii mane 1589
Comparuit officio sigilli comunis Paduae in actis mei notarii Dominus Livius
furnarius uti syndicus et interveniens nomine fratalee furnariorum Paduae et
sentiens se laesum et gravatum ab actu contumacie lato per clarissimum dominum
Paduae potestatem ad favorem intervenientium pro fratalea hospitum dici et
tenoris ut in eo ac timens ut ab actu ipso appellavit et appellat ad clarissimos
dominos syndicos generales terrae firmae serenissimi ducalis dominii Venetiarum
coram quibus …
Con giustissimo aggrauio noi poueri fornari portiamo in appellatione la sententia
del sig(no)r Vicario fatta li 8 zugno prossimo passato tra noi, et li hosti, essendo
che in molte parti e contratia alli ordeni et statuti n(ost)ri et in notabilissimo
esterminio della nostra fraglia però intante dimandiamo intromissione et taglio
nelli Eccellentissime consegli di detta sentantia in quanto gli hosti, et betholieri
habbino inte(n)tione, et pretendino per uirtù di detta sententia uender pane, il
qual non si mangi et consumi sopra dette sue hosterie, et bethole, ma che quello
sij uenduto, et portato fuora di dette sue hosterie, et bethole cum protestatione
expensar(um).
144. BERUFUNG GEGEN DAS URTEIL DES PODESTÀ, 22. AUGUST 1589
Die 22 Augusti 1589
Clarissimi Domini Petrus Geno Franciscus Faletto et Philipus Molino pro serenissimo
Duce domino Venetiarum honorandi advocati comunis auditores pro et
171
syndici generales fratalee furnariorum intromiserunt sententiam sp. Domini Georgii
Contareno potestatis Paduae latam ad favorem agentium fratalee hospitum
et contra agentes fratalee furnariorum diei 13 Iulii proxime preteriti qua in contumaciam
pronuntiavit bene iudicatum per suum dominum vicarium tenoris ut in
ea et… scripturis et partibus auditis videlicet d. Niasio de Niasiis nomine dictae
fratalee furnariorum cum(?) D. Fausto Asteo d. suo advocato ex una parte apposite(?)
Et(?) Fortelia nomine dicte fratalee hospitum cum d. Alexandro Fortecia
suo advocato ex alia parte .. iuxta formam appositis(?) Visa et admissa oblatione
partis appellantis(?)
Rettulit Marinus
Leonardus de Cabbalis officii syndicus f.f. cancellarius exemplavit …
145. BRIEF DES DOGEN PASQUALE CICOGNA MIT DER ANNULLIERUNG DES
URTEILS GEGEN DIE BÄCKER, 23. FEBRUAR 1589
(Carta 106r) PASCALIS Ciconia Dei gratia dux Venetiarum nobilibus et sapientibus
viris Iohanni Superantio equiti de suo mandato potestati Paduae et successoribus
suis fidelibus dilectis salutem et dilectionis affectum. Significamus vobis
qualiter sub die 21 mensis Fabruarii instantis in collegio nostro XX sapientum
ad hoc deputato vigore intromissionis facta per VV NN S. Petrum Zeno, Franciscum
Faletro et Philipum de Molino advocatores comunis et syndicos
generales f.f. posita et capta fuit, partibus infrascriptis auditis cum suis advocatis
hec pars videlicet quod ista sententia lata per vir. Nob. S. Georgium Contareno
olim potestatem Paduae ad favorem agentium fratalee hospitum Paduae et contra
agentes fratalee furnariorum diei 13 Iulii proxime preteriti qua in contumaciam
pronuntiavit bene iudicatum per suum d. vicarium etc. ut in ea tamquam
sententia male et indebite lata ad grave damnum et preiudicium partis
appellantis Incidatur, cassetur, revocetur, et annulletur cum omnibus ab ea
secutis annexis, connexis et dependentiis ita quod de cetero nullius valoris
roboris efficatie vel momenti existat ac si minime lata fuisset partibus in
pristinum statum revertentibus in omnibus et per omnia iuxta formam appellationis
et intromissionis Quare cum predicto collegio nostro vobis mandamus ut
dictam partem incisionis ab omnibus inviolabiliter exequi et observari facere
debeatis cassari et aboleri faciendo sententiam iam dictam ut s (?) incisam ex
omnibus libris scripturis registris ac filciis ubi isthic scripta et annotata reperiret
itaque in futurum (?) nullius sit vigoris roboris efficatiae vel moementi tamquam
si facta non fuisset partibus in istis statu gradu iure condicione et esse revertentibus
in quibus erant ante prolationem ipsius sententie cogique faciatis
habentes de bonis ipsius fratalee hospitum Paduae ad dandum et solvendum
dicte fratalee furnariorum pro expensis ei taxatis vigore ut sunt L 365.41 parvorum
Has autem nostras ad futurorum memoriam in cancellaria nostra registrari
faciatis et presentanti restituite.
Datae in nostro ducali palatio die 23 mensis Februarii indictione 3.
M.D.LXXXVIIII
172
Pro fratalea pistorum Paduae presentes per D. Nicolaum pistorem et gastaldionem
dicte fratalee die 26 Februarii 1590 die receptionis registratum in libro litterarum
ducalium.
Antonius Zaniolus Paduae notarius et ipsius fratalee pistorum procurator suprascriptam
proclama sententias actus ac litteram ducalem ex aliis fideliter extraxit
ad requisitionem S. Nicolai Panelapi gastaldionis dicte fratalee sub cuius officio
causa predicta expedita fuit Venetiis ipso Ser Nicolao praesente et expeditionem
procurante L D O M
146. BROTTARIF, 13. APRIL 1593
(Carta 106 v) Si uenderà pan p(er) un grosso quando un staro de formento netto
de mezani
Valerà L 7 η – Once 15
7η2 Once14
7η4 Once14
7η6 Once14
7η8 Once14
7η10 Once13
7η12 Once13
7η14 Once13
7η16 Once13
7η18 Once13
8η – Once13
L 8η2 Once13
8η4 Once12
8η6 Once12
8η8 Once12
8η10 Once12
8η12 Once12
8η14 Once12
8η16 Once12
8η18 Once11
L 9η- Once11
9η2 Once11
9η4 Once11
9η6 Once11
9η8 Once11
9η10 Once11
9η12 Once11
9η14 Once11
9η16 Once11
173
9η18 Once11
L 10η- Once11
10η 2 Once10
10η4 Once10
(Carta 107r)
10η6 Once10
10η8 Once10
10η10 Once10
10η12 Once10
10η14 Once10
10η16 Once10
10η18 Once9
11η – Once9
L 11η2 Once9
11η4 Once9
11η6 Once9
11η8 Once9
11η10 Once9
11η12 Once9
11η14 Once9
11η16 Once9
11η18 Once9
L 12η- Once9
12η2 Once9
12η4 Once8
12η6 Once8
12η8 Once8
12η10 Once8
12η12 Once8
12η14 Once8
12η16 Once8
12η18 Once8
L 13η- Once8
13η 2 Once8
13η4 Once8
13η6 Once8
13η8 Once8
13η10 Once8
(Carta 107v)
13η12 Once8
13η14 Once8
13η16 Once8
13η18 Once8
L 14η- Once8
De ordine del M(agnifi)co S(ign)or Gio(vanni)battista Santa Soffia, co(n)
co(n)senso et presentia delli interuenienti per la fraglia delli fornari io Giac(
om)o Zapati perito del Cl(arissi)mo off(ici)o sopra li beni inculti d(e)l
174
Ser(enissi)mo Duc(a)Do(mino) di Venetia, et pub(li)co agrimensore della
m(agnifi)ca Cit(t)a di Padoua, ho fatto il presente calamiero fondato sopra il
sazo fatto al presente per sua S(igno)ria m(agnifi)ca di sacco uno forme(n)to il
quale e restato dipeso in pan cotto, alla sottile lire cento, e ottantaotto, e once
doe, aggionto pero il cao de mozo, e come in esso sazo, nel qual calamiero, e
fatto buono alli fornari tutte le spese interessi et guadagno loro, hauuto rispetto
al tempo p(rese)nte in fede di che di propria mano mi son sottoscritto, Adi 13
Aprile 1593 in Padoua
Idem
Orpheus Malatini notarius Paduae ex alio penes
agentes fratalee furnariorum existente fideliter
exemplavit et subscripsit in fidem Laus Deo.
147. BESCHLÜSSE DES BÄCKERSKAPITELS ÜBER MITGIFT FÜR
UNVERHEIRATETE MÄDCHEN UND DIE WAHL NEUER ZUNFTVERTRETER,
30. MÄRZ 1604
(Carta 108r) Exemplum sumptum ex libro extraordinario existente in officio
victualium et damnorum datorum de anno domini ut infra videlicet ad cartam 38
[…]
1604 indictione secunda die Martis 30 mensis Martii post nonam Paduae in capitulo
fratalee furnariorum in loco supradicto unde per Marcum Antonium Pantulonum
preconem sumpto numero personarum presente fuerunt persone ad numerum
72 cum quo fuit legittimatum capitulum infrascripti peragendi causa.
Silerco & Filipho primo gastaldo della fraglia di fornari in nome suo et di Bernardo,
et altri de bancha, et ditti frattelli la nostra fraglia è croditrice dalli sacro
monte di pietta di dui gratie per marittar dui donzelle, pero se ui e qualcheduno
chi habbian donzelle che uogli concorere in conseguire esse gratie le uenghino a
dare in notta alli nodari et furno dette le infrascripte da gli infrascripti
Pro 57 – C 15 Laura fiolla di Saluador datta in notta per esso suo padre
Pro 35 – C 37 Ant(oni)a fiolla di Ant(oni)o di Goro datta p(er) [..] suo
Pro 52 – C. 20 Lucietta fiolla di Zamaria rizo for(nar)o a S.ta T. p(er) esso padre
Pro 26 – C 46 Pasqua fiolla di Loronzo drio corte per esso suo padre
Pro 23 – C 49 Marietta fiolla di Matthio for(nar)o alla boetta p(er) esso suo padre
Pro 20 – C 52 Anna di And(re)a alli ponte di Tha per suo padre
Pro 43 – C 29 Alba fiolla di Giulio à San Spiritto per suo padre
Pro 34 – C 58 Daria fiolla di Isophe Morello per suo padre
Et cosi habio li gratie le sodette citte Laura la prima et Lucietta la seconda come
quelle che furno superiori alle altre di balle
Dissero parimenti li sodetti filiphe et Bernardo gastaldi che si hauera da crear la
noua bancha, et auanti che si uenisse alla ellecion di essa fu proposta la parte
delli tenor susequente
Tenor partis
Perché si attrouano che li frattelli della fraglia nostra delli
175
(Carta 108v) fornari che per il passato hano hautto carico et off(ic)io de gastaldi,
massari ouero altro off(ici)o o carico di qualche negozio apartenente alli bisogni
di detta fraglia secondo le occorrenze che succedono di tempo, in tempo per
uirtù delli qual off(ic)i o carico, doppo molto tempo si fa lecitto, mentre li interuenienti
intendono conseguir li luminarie, ouero taxe che si imponeno per bisogno
di questi à dimandar compensazioni di p(re)ditti suoi creditti, ouero dimandano
esser sodisfatti di queste sortte di asserti creditti uichij ch(e) puono
esser statti sodisfati all’ tempo dell finire dell’suo manezo et offitio, Et perche
essendo ignari li officialli che sucedono doppo molto tempo et così detta fraglia
paggar tal debbittor dupplicatamente desiderando il sp(ettabile) Filipo et Bernhardo
fornari hora gastaldi priueder a tal inconuiniente han(n)o proposto la infrascritta
parte.
Che de cetero tutti quelli che pretinderanno hauer creditto da detta fraglia nostra
debbi nel termine di giorni diesi doppo finitto il suo officio, ouero carico che
hauera hauutto da questa, et chi pretendeua p(er) tal causa hauer creditto, ò p(er)
qual si uolgia altra causa dar in notta quelli all’interuenienti di detta fraglia facendo
che tal suo creditto sij descritto nelli libri di ditta fraglia ouero in ogni
tempo si possi uidir non sollo dalli offiziali che subsequenteme(n)te intrerano,
ma etiandio da tutti li nostri fratelli, et in capitollo accio alli tempo delli
pagg(amen)to di detto debbito si possi, et debbi p(er) li frattilli far notta di tal
pagg(amen)to il che contrafacendoa quanto è sopraditto non possi alcuno in alcun
tempo addomandar sodisfazione o rattazioni alcuna, la qual parte presa sij
iremidabilmente osseruatta – La qual litta per me nod(ar)o à chiara intelligenzia
dalli frattelli che erano asistenti a detto cap(ito)lo et cosi bullotada hebbe nel
rosso balle 60 – contra nel uerde b. 15 et sic rimansit capta (Carta 109r) Et
mentre si uoleua principiar ad ellezerze p(er) la noua bancha dalla maggior parte
delli cap(ito)lo fu ditto chi saria bona cosa confermar la presente bancha cioe
Filipo, Bernardo gastaldi, et Giac(om)o a San spirito mass(ar)o p(er) li quatro
mesi uenturi sanza pero pregiuditio delli statutto, et ordeni della fraglia di
for(nar)i con dichiaration che si nella ballotation ch(e) si fara della loro
confirmation rimarano confirmatti subitto se li debbi far li conti Et cosi balotadi
per la confirmatione hebbero
Nell Rosso pro balle 48 – Nel verde contra balle 25
Et cosi rimassero confirmatti li sodetti doi gastaldi et massaro per li quatro mesi
uenturi Et di subito fu posta parte per li sudetti filipo Bernardo et massaro di
cassar Lucca dalli cappi di lista for(nar)o, et Ant(oni)o Malgarin for(nar)o in
ponte mollin sindici, per uenir alla elletion per li quattro mesi uenturi di altri
noui sindici, et cosi ballotada la loro cassazion hebbino per la cassazion
Nel rosso B. 41 Nel uerde B. 32
Et cosi rimassero cassi
Et ultimamente si uenne alla ellizion de noui sindici in loco delli soditti cassatti
et furno elletti gli sottoscritti per gli sudetti
Meneghetto a San Lorenzo elletto per Filipo pro B 41 – contra 33
Giacometto al pra elletto per Filippo pro B 56 contra 18
176
Valentin nelle belle parte elletto per Bernardo pro Balle 43 contra 31
Zuan al pomo d’oro elletto per Bernardo pro B 34 contra 42
Et cosi rimassero sindici Giacometto al pra et Valentin nelle belle parse come
quelli che furno superiori di balle
Et illico […]
148. ANSUCHEN UM EINEN NEUEN BROTTARIF
(Carta 109v)(Carta 110r) Hauendo io Batt(ist)a Saluadego uno delli deputati
della Citta a questo effetto eletto considerato li grauami proposti per li fornari in
una loro scrittura, et in uoce replicati per M(esser) Batt(ist)a Gotardo interueniente
per li detti fornari quali grauami sono accresciuti doppo il calamiero che
gli fu concesso l’anno 1575 come accrescimenti di datio, et masena, lazi di monede
acrescimenti d’oglio, sale, et legne, de salarij et altro insieme con gli
interessi et obblighi della Casa matta mi è parso conueniente, fatto il sazo sopra
il pretio delli formenti peso di essi, con gli interressi tutti, cossi vecchi come
nuouamente aggionti che il Calamiero del pan delle samole, et samolei, cossi
contentando il detto M(esser) Batt(ist)a ancora si possa, et debba rifformare al
mod(o) che segue co(n) questa espressa declarat(io)ne, che quando piacesse a
sua Ser(eni)tà di leuar l’augum(en)ti del datio della masena, che sia sempre a
beneplacito suo, si debba all’hora osseruare il susseguente calamiero formato
con la diminut(io)ne di esso datio et di sotto registratto. Segue il calmiero
149. BROTTARIF MIT MAHLSTEUER, 1619
1619
Calamiero di attante onze douerà esser fatto il pane per grosso dalli fornari secondo
il uallor de formenti et questo aggiongendo di spesa accresciuta a detti
fornari dall’anno 1575 sino al presente L 2 η 5 per ogni sacco di farina destara
quatro computando in detto pa(n) li η 16 della nuoua macina imposta l’anno
1615
Valendo il form(en)to Douerà pesar il
pa(n) per grosso
A L 3 η – il st(ar)o Once28
A L 3 η2 Once27
A L 3 η4 Once27
A L 3 η6 Once26
Le semole valendo il formento
alli pretij contrascripti si valuteranno
il st(ar)o η 6
Li semolei al q(uar)to η 6
(Carta 110v
A L 3 η8 Once25
A L 3 η10 Once25
A L 3 η12 Once24
A L 3 η14 Once24
177
A L 3 η16 Once23
A L 3 η18 Once23
A L 4 η- Once23
A L 4 η2 Once22
A L 4 η4 Once22
A L 4 η6 Once22
A L 4 η8 Once21
A L 4 η10 Once21
A L 4 η12 Once20
A L 4 η14 Once20
A L 4 η16 Once20
A L 4 η18 Once19
le semole il st.o η 8
Li semolei al q.to η 8
A L 5 η- Once19
A L 5 η2 Once19
A L 5 η4 Once19
A L 5 η6 Once18
A L 5 η8 Once18
A L 5 η10 Once18
A L 5 η12 Once18
A L 5 η14 Once17
A L 5 η16 Once17
A L 5 η18 Once17
le semole il st.o η 10
Li semolei il q.to η 10
A L 6 η- Once17
A L 6 η2 Once17
A L 6 η4 Once16
A L 6 η6 Once16
A L 6 η8 Once16
A L 6 η10 Once16
le semole il st.o η 12
Li semolei il g.to η 12
(Carta 111r)
A L 6 η12 Once16
A L 6 η14 Once15
A L 6 η16 Once15
A L 6 η18 Once15
A L 7 η – Once15
A L 7 η2 Once15
A L 7 η4 Once15
A L 7 η6 Once14
A L 7 η8 Once14
A L 7 η10 Once14
A L 7 η12 Once14
A L 7 η14 Once14
A L 7 η16 Once14
A L 7 η18 Once13
le semole il st.o η 14
Li semolei al q.to η 12
A L 8 η- Once13
A L 8 η 2 Once13
le semole il st.o η 16
Li semolei il q.to η 16
178
A L 8 η4 Once13
A L 8 η6 Once13
A L 8 η8 Once13
A L 8 η10 Once13
A L 8 η12 Once12
A L 8 η14 Once12
A L 8 η16 Once12
A L 8 η18 Once12
A L 9 η – Once12
A L 9 η2 Once12
A L 9 η4 Once12
A L 9 η6 Once12
A L 9 η8 Once12
A L 9 η10 Once11
A L 9 η12 Once11
A L 9 η14 Once11
le semole il st.o η 18
Li semolei il q.to η 18
(Carta 111v)
A L 9 η16 Once11
A L 9 η18 Once11
A L 10 η – Once11
A L 10 η 2 Once11
A L 10 η 4 Once11
A L 10 η 6 Once11
A L 10 η 8 Once11
A L 10 η 10 Once11
A L 10 η 12 Once10
A L 10 η 14 Once10
A L 10 η 16 Once10
A L 10 η 18 Once10
A L 11 η – Once10
A L 11 η 2 Once10
A L 11 η 4 Once10
A L 11 η 6 Once10
A L 11 η 8 Once10
A L 11 η 10 Once10
A L 11 η 12 Once10
A L 11 η 14 Once10
A L 11 η 16 Once 9
A L 11 η 18 Once 9
A L 12 η – Once 9
A L 12 η 2 Once 9
A L 12 η 4 Once 9
A L 12 η 6 Once 9
A L 12 η 8 Once 9
A L 12 η 10 Once 9
le semole il st.o η 20
Li semolei il q.to η 20
179
A L 12 η 12 Once 9
A L 12 η 14 Once 9
A L 12 η 16 Once 9
A L 12 η 18 Once 9
(Carta 112r)
A L 13 η – Once 9
A L 13 η 2 Once 9
A L 13 η 4 Once 8
A L 13 η 6 Once 8
A L 13 η 8 Once 8
A L 13 η 10 Once 8
A L 13 η 12 Once 8
149A. BROTTARIF OHNE MAHLSTEUER, 1619
1619
Calamiero di quante onze douera esser fatto il pane per grosso dalli fornari secondo
il ualor de form(en)ti et questo aggiungendo di spesa accresciuta a detti
for(na)ri dall’anno 1575 fino al p(rese)nte L 1 η 9 per ogni sacco di farina de
stara 4 da esser osseruati in ogni occ(asio)ne che sia leuato il datio della nuoua
macina de η 16 per sacco imposta l’anno 1618
Valendo il frum(en)to douerà pesar il
pa(n) per grosso
Raba(ta)ndo il for(men)to alli prezzi
contrascr(itti) si ualuterano
A L 3 η – il staro Once29
A L 3 η2 Once28
A L 3 η4 Once28
A L 3 η6 Once27
A L 3 η8 Once27
A L 3 η10 Once26
A L 3 η12 Once25
A L 3 η14 Once25
A L 3 η16 Once24
A L 3 η18 Once24
Le semole il str(ar)o η 6
Li semolei il q(uar)to η 6
A L 4 η- Once24
A L 4 η2 Once23
A L 4 η4 Once23
A L 4 η6 Once22
A L 4 η8 Once22
Le semole il str.o – η 8
Li semolei il q(uar)to η 8
(Carta 112v)
A L 4 η10 Once21
A L 4 η12 Once21
A L 4 η14 Once21
A L 4 η16 Once20
180
A L 4 η18 Once20
A L 5 η- Once20
A L 5 η2 Once20
A L 5 η4 Once19
A L 5 η6 Once19
A L 5 η8 Once19
A L 5 η10 Once18
A L 5 η12 Once18
A L 5 η14 Once18
A L 5 η16 Once18
A L 5 η18 Once17
Le semole il str.o η 10
Li semolei il q.to η 10
A L 6 η- Once17
A L 6 η2 Once17
A L 6 η4 Once17
A L 6 η6 Once17
A L 6 η8 Once16
A L 6 η10 Once16
A L 6 η12 Once16
A L 6 η14 Once16
A L 6 η16 Once16
A L 6 η18 Once15
Le semole il str.o η 12
Li semolei il q(uar)to η 12
A L 7 η – Once15
A L 7 η2 Once15
A L 7 η4 Once15
A L 7 η6 Once15
A L 7 η8 Once15
A L 7 η10 Once14
A L 7 η12 Once14
Le semole il str.o η 14; Li semolei il
q(uar)to η 14
(Carta 113r)
A L 7 η14 Once14
A L 7 η16 Once14
A L 7 η18 Once14
A L 8 η- Once14
A L 8 η 2 Once13
A L 8 η4 Once13
A L 8 η6 Once13
A L 8 η8 Once13
A L 8 η10 Once13
A L 8 η12 Once13
A L 8 η14 Once13
A L 8 η16 Once12
A L 8 η18 Once12
Le semole il str.o η 16
Li semolei il q(uar)to η 16
A L 9 η – Once12
A L 9 η2 Once12
A L 9 η4 Once12
A L 9 η6 Once12
Le semole il str.o η 18
Li semolei il q(uar)to η 18
181
A L 9 η8 Once12
A L 9 η10 Once12
A L 9 η12 Once12
A L 9 η14 Once11
A L 9 η16 Once11
A L 9 η18 Once11
A L 10 η – Once11
A L 10 η 2 Once11
A L 10 η 4 Once11
A L 10 η 6 Once11
A L 10 η 8 Once11
A L 10 η 10 Once11
A L 10 η 12 Once11
A L 10 η 14 Once11
A L 10 η 16 Once10
Le semole il str.o η 20
Li semolei il q(uar)to η 20
(Carta 113v)
A L 10 η 18 Once10
A L 11 η – Once10
A L 11 η 2 Once10
A L 11 η 4 Once10
A L 11 η 6 Once10
A L 11 η 8 Once10
A L 11 η 10 Once10
A L 11 η 12 Once10
A L 11 η 14 Once10
A L 11 η 16 Once 10
A L 11 η 18 Once 10
A L 12 η – Once 9
A L 12 η 2 Once 9
A L 12 η 4 Once 9
A L 12 η 6 Once 9
A L 12 η 8 Once 9
A L 12 η 10 Once 9
A L 12 η 12 Once 9
A L 12 η 14 Once 9
A L 12 η 16 Once 9
A L 12 η 18 Once 9
A L 13 η – Once 9
A L 13 η 2 Once 9
A L 13 η 4 Once 9
A L 13 η 6 Once 9
A L 13 η 8 Once 8
A L 13 η 10 Once 8
A L 13 η 12 Once 8
182
150. BESTÄTIGUNG DES BROTTARIFS, 20. JULI 1619
1619 a 20 luglio giorno di sab(a)to nel Pallazzo pret(ori)o di Padoa
L’Ill(ustrissi)mo Sig(nor) Ant(oni)o Bragadin per la Ser(enissi)ma Sig(no)ria di
Venetia
(Carta 114r) Podestà di Pad(ov)a et suo distretto. Veduta l’istanza fattale dalli
M(esse)r S(ua) S(igno)ria And(re)a Cittadella Conte, et Caual(ie)r, et Gasp(a)re
Boromeo, parimente Caual(ie)r deputati della Mag(nifi)ca Co(muni)ta della
stessa Citta con la presentia de M(esse)r Nadalini Germani gastaldo et M(esse)r
Batt(ist)a Gottardo rapresentanti la fraglia de tutti li fornari di questa città,
esponenti non poter continuar nel calamiero già fattole l’anno 1575 di far, et
uender pane per l’eccessiue spese che le sono accresciute de datij et altro et similmente,
ueduta la estesa et calculo fatto dall’ecc(ellentissi)mo sig(no)r Caualier
Saluadego che ha hauuto carica di riueder et dilligentem(en)te considerar li
grauami delli sopradetti fornari et quanto a bocca ha uoluto rappresentatar et aricordar
nel’importanza di questo negotio et il tutto maturamente considerato da
S(ua) S(ignoria) Ill(ustrissi)ma terminando ha dechiarito et decretato il sopracitato
calamiero douer esser come cossi ordina et comanda sia oss(er)uato nel
modo et forma come di sopra
151. BESCHLUSS ÜBER DIE VERLÄNGERUNG DER AMTSZEIT, 7. FEBRUAR 1624
(Carta 114v) Ex R(egistr)o N(otarii) cancell(eriae) mag(nificae) Com(munitatis)
Paduae de anno D(omini) ut infra(scritto)
Copia tratta dal capitolo della fraglia delli fornari essistente nel off(icio) delle
Vituarie, et danni dati Nod(aro) D(omino) Paulo Morandin 1624 Jn(diktion)
S(epti)ma il giorno di mercure 7 feb(brai)o interuenero persone n.46
Hon(orati) fratelli
Restano in modo tale prejiudicati gli interessi della no(st)ra fraglia et in guisa
tale uiuono inespedite le difficulta et negotij di quella per il poco affetto che alla
giornata dimostrano li n(ost)ri gastaldi nel adoprarsi in seruicio di detta n(ost)ra
fraglia il tutto causato dalla breue oc(casi)one, che hanno di tratenersi nel suo
carico atteso che la loro authorita continua breue tempo, che pero presa di cio
leg(itti)ma scusa rimettono il tutto a successori loro onde ne nasce, che dolendosi
ogni uno del ristretto termine p(er) opperare gli negotij della n(ost)ra fraglia
si fanno inmuriati, et lo bene et utile di quella è da cadauno di d(etti) gastaldi
negletto et aborito alche douendosi con ogni possibil modo prouedere Pero
L’andara parte, che in auenire debbino nel principio de ogni reggimento elegersi
gli ordinari gastaldi che douerano continuare in tal carico sino al fine di d(etto)
reggimento accioche a questo modo rapresentata a loro comoda occ(asio)ne di
poter attendere con maggior spirito alli affari della n(ost)ra fraglia uenghino in
concequenta affetuosame(n)te essercitate le n(ost)re ationi per lo che resteran(
n)o con la p(rese)nte parte confirmati li p(rese)nti gastaldi per tutto il pre183
sente regimento affine che no(n) potendo eglino escusarsi del breue tempo che li
ga per qualche anno contro gli ordeni antichi a loro fu prescritto possino più arditamente
essercitarsi a beneff(ici)o di detta n(ost)ra fraglia come lo speriamo
con dechiararne pero, che li gastaldi che pro tempore saranno debbano
(Carta 115r) de quatro mesi in quatro mesi render conto del suo manegio et
quelli che no(n) renderanno conto in detto termine stano priui della gastaldia
La qual parte balotata hebbe Bal pro n. 32 contra 14 et cosi fu presa
152. BESCHLUSS ÜBER DAS VERBOT, MEHR BROT ALS FESTGELEGT ZU
VERKAUFEN UND ÜBER DIE PFLICHT, DIE AUSGABEN DER ZUNFT
EINZUTRAGEN
Die suprasc(ripta)
Hon(orati) fratelli,
Perche alcuni fratelli della n(ost)ra fraglia eccitati da proprij interessi tentano
alla giornata alontanarse dalla osseruat(io)ne delli reiterati ordeni intorno al dar
pane sopra a compratarsi da maggiori n(o)n con molta raggione et abilità per lo
che conuiene alla n(ost)ra fraglia per corretione di quelli incontrar molti disturbi
et spese che tengono debolita da quali douendosi soleuare detta n(ost)ra fraglia
con il mezo di giusta et matura prouisione dalla cui despositione maggiormente
uengino autenticate le antecedenti ordinationi et parti che de cio raggionassero à
quali no(n) se intendi mai pregiudicato Per cio
L’andara parte che niuno fornaro o uenditore di pane alla cha matta o sotto il
palazzo niuno eccetuato possino dar pane sopra a compratori ne meno tenir tra
loro alcune inteligenze e conuentione no(n) compresi pero in tal prohibitione gli
hosti a quali uenghi per la p(rese)nte parte permesso dare p(er) ogni ducato soldi
quatro di pane sopra et no(n) più douendo quello che a ciò contrauenisse pagar
lire quindici de quali la terza parte sera del ecc(ellentissi)mo S(ignor) Giudice
alle Vituarie, l’altra de chi denunciera, et l’altra 3° poi douera metersi in una
cassetta da esser riposta nella cassa grande essistente nella sagrestia della chiesa
delli heremitani della quale no(n) haueran(n)o chiaue separate il primo gastaldo
il primo sinico et massaro il qual poi (Carta 115v) dannaro douera esser impiegato
in piantare nouo altare nella capella della n(ost)ra fraglia in detta chiesa,
situato, et perche gli transgressori restino in ogni modo dechiariti uera con la
p(rese)nte parte deliberato, che si far una cassetta da tenirsi uicino alla porta del
nouo n(ost)ro capitolo doue in auenire potra ogni uno secretamente col mezo del
boletino denunciare il transgressore e compratore insieme dalla cui sola confessione
con giuramento quando si crede homo da bene resterra conuinto il
uenditore douendo in tal caso le due parte della pena esser della fraglia et l’altra
in ogni caso data all’ecc(ellentissi)mo S(ignor) giudice alle Vituarie Balotata
hebbe P B 32 cont(ra) 14 et presa
Dicta die Poi che dalla conseruatione delli atti et sententie, che ogni giorno a
nome della n(ost)ra fraglia uengono dectate per lo piu ne auiene il
mantenimento, et conseruatione delle raggioni di questa si come all’incontro
184
dalla pocha cura che si ha di gra(n) parte di quelle restano notabilme(n)te
prejudicati gli interessi di d(etta) nostra fraglia de qui è che per preseruere a suoi
interuenienti quello che de cetero haueran(n)o a fare
L’Andara parte che li Gastaldi o altri aggenti della nostra fraglia non possino in
modo alcuno conseguire cio che nelle litti et occorrenze hauerano speso se non
apparirano in libro deconto tutti gli atti, et senture per quali pretenderano ottener
lo speso alla cui osseruazione se intenderano obligati li p(rese)nti gastaldi et
interuenienti della n(ost)ra fraglia balotate hebbe pro 41, con(tra) 4 cosi presa …
153. BESTÄTIGUNG DER OBEN GENANNTEN BESCHLÜSSE, 31. AUGUST 1624
(Carta 116r) Adi sabbado 31 agosto 1624
Li M(agnifi)ci S(ue)S(ignorie) Tosti da lion, Liuio Zabarella et Fran(ces)co da
Relogio Ant(oni)o Poliastro, hon(orandi) deputadi attuali sedenti nel loco de
M(agnifi)ci sedici. Udito Zuan(n)e Panella fornaro et di banca della fraglia di
essi fornari con la presenza de altri suoi colega dimandanti che p(er) SS(ue)
SS(ignorie) mag(nifiche) fossero decretate le tre parte prese nel’ loro capitolo
concerne(n)ti l’interesse della loro fraglia sotto di 7 Feb(raio) 1624 qui oltra registrate
lequali parti essi SS(ignori) deputadi le hanno beniss(i)mo lette et considerate
tolto il parer anco del ecc(ellentissi)mo D(omino) Albanio Venier aduocato
di essa mag(nifica) citta Hanno quelle laudate et ad esse gli hanno interposto
il loro decreto et authorita ad essi spetante in uirtu di statuti di essa
mag(nifica) Citta Predet(ta)
154. ANTRAG AUF ERNENNUNG VON BUCHHALTERN, 17. FEBRUAR 1624 UND
ANNAHME DES ANTRAGS, 31. AUGUST 1624
Adi Mercure 17 Feb(raio) 1624
Et di piu fu proposta la parte per far li contadori per far li conti alla bancha uechia
laqual posta a busoli, et balote li sinici hanno uoluto, che hano eletti 8 contadori
da douer restar quatro di essi per far di conti
Fu alli giorni passati presa parte in questo n(ost)ro cap(ito)lo in materia di far la
noua banca fa anco di mestieri, che se gli prouede di quelle cose che gli fa bisogno
per le conseruatione di quella et perche il tutto passi con bon ordine et
gouerno quello donq(ue) che si ricerca alla sod(etta) parte è che non ui esse(n)do
nel n(ost)ro statuto ordine alcuno che comandi il modo, et chi debba far li conti,
del manegio della banca che (Carta 116v)da loro ma solo ui è un consueto, che
la banca noua faccia li conti alla banca uecchia. De qui è che non pote(n)dosi
più praticare questo consueto essendo che per la parte già presa è stato deto che
di quatro mesi in quatro mesi si debba ueder li conti, et douendo la banca durare
per il corso de sedeci mesi doue che in tal caso non ui è banca noua che facia di
conti pero l’è bene prouedere di contadori accioche come si ha detto si facia il
tutto con ordine
185
L’andara parte che per gli sindici n(ost)ri sia(no) eletti quatro fratelli della
n(ost)ra fraglia dui de quali più superiori de uoti habiano ad hauer il carico
sud(detto) con dechiaratione pero che quelli che restera(nno) n(o)n sian sottoposti
a contumacia alcuna l’off(icio) de quali habbi da durar in sin quanto durera la
sud(dett)a banca
laqual parte abbalotata hebbe Pro 41 con(tra): 5 et capta
Decretata dalli oltra(scripti) mag(nifici) S(ignori) deputati ut ante
Adi sabbado 31 Ag(osto) 1624
Decretata dalli [oltras(cripti) ] mag(istrati) et deputati ut ante
155. BESCHLUSS ÜBER DIE REGELUNG FÜR BROTVERKÄUFER, 25. APRIL 1624
UND BEKRÄFTIGUNG DES BESCHLUSSES, 31. AUGUST 1624
1624 adi 25 Ap(ri)le nel loco solito
Conuocato et congregato il capitolo della fraglia di fornari alla presentia, nel
qual interuenero persone n. 44 per far le cose infras(critte)
Hon(orati) Fratelli
Vedendo gli infiniti desordini che nasce cotidianamente alla cha matta in proposito
di ue(n)der (Carta 117r) pane perche se un fratello della n(ost)ra fraglia
adimanda una botega in piazza, et che fa eletion de un uendidore qual uenditore
è cosi temerario et ardito, che quando hauera uenduto alquanti giorni per quello
et che l’hauera anco intacato di qualche quantita de denaro li fara lecito di
andare a tor pane doue più li comperisce et intacata che hauera quel altro passera
già oltre con altri, et perche si ueda questa è una corrutella danosa molto alli
interesse della n(ost)ra fraglia et uedendo che questo disordine ha bisogno di
matura consideratione
L’andara parte che de cetero non derogando a tutte le altre parti precedenti in tal
propositione nel nostro statuto, che tutti li uenditori, che uendono pane alla cha
matta siano tenuti et obbligati andar dalli gastaldi che pro tempore saranno a
darti in nota perchi uendono et perchi uano con la botega atorno et contrafacendo
et essendoli trouato pane che non sia di quel fornaro che hauera adimandato
la botega il tutto sij perso et oltra la perdita di esso caschi anco alla pena de
L X la metta della qual sij del Ill(ustrissimo) M(esse)r et Cl(arissi)mo S(igno)r
giudice, che pro tempore si trouera et l’altra della fraglia nostra, et il pane sij
mandato alli poueri orfani et mendicanti di questa citta et sotto la medesima
pena cio è pecuniaria incorrino tutti quelli fornari che gli daranno pane et che
non haueranno adimandato botega in piazza et di piu obligati a pagare in caso
che il uenditore pone debito al suo fornaro che prima haueua hauto la botega
tutto il debbito che hauera fatto mentre che pero no(n) proui hauer fatto ogni incquisition
per sapere se esso uenditore gli ua debito cosa alcuna et (Carta 117v)
cosi si uera a trouar molti abusi che sono introdotti
presa a balote hebbe B Pro 37 con 8 et cosi presa
186
Adi 31 Agosto 1624
decretata per li mag(nifici) S(ignori) Deputati ut ante
156. BESTÄTIGUNG DER BESCHLÜSSE, 29. SEPTEMBER 1624
Adi mercure 29 S(ettem)bre 1624
L’Ill(ustrissi)mo S(ignor) Aluise Dolfin Cap(itan)o et Vice) Podesta di Padoa
Uditi gli interuenienti per la fraglia di fornari cio è Zuanno Panella di banca
della detta fragli dimandante che per S(ua)S(ignoria) Ill(ustrissi)ma sij interposto
il decreto, alle cinque parti prese nel capitolo di essa fraglia lequali furno per
me Cancell(iere) a sua signoria Ill(ustrissi)ma lette, et quelle benissimo intese et
considerate ha ad esse interposto il suo decreto, et authorita in forma come parti
proficue ad essa fraglia et al bon gouerno di quella
Jo(anne) Ant(onius) Campolungo Cancellarius
mag(nifice) com(unitat)is Padue ex(empl)avit et
subscripsit.
157. UNVOLLSTÄNDIGE BZW. UNLESERLICHE EINTRAGUNGEN
(Carta 118r) Tauola
Calamiero fato nell anno 1565 (70.)
Aricordo, ouer compartita delle spese che uiuono a far il pane (74)
(Carta 118v) 1626 [unleserlich ]
(Carta 119r) si dichiara per il presente che liuendadori no(n) posa dar pan sopra
soto pena de L 25 de picholi niuno ardisghase a dar pan soto al medismo […]
di vicaria […] padoa 1587
[…] 1591 [….] bro1592
Si dichara p(er) il prezente che li uendadori no(n) possa dar pan sop(r)a soto
pena de L uenticinque de picoli si niuno ardischa adar pan sotto al midisimo
reg(ist)ro con mane per uicaria Pad(ova)1587 quattro anni per […] questa
sent(enti)a letta. questi sono per ani uinti a continiuo a pad(o)a 1591, [sett(?)]
1592 […]..
Io… Barato in Pad(ov)a
D
1535 Jndiz 8 die 12 otb
1543 jnd 9 die 13 julii post nonas
E
(Carta 119v) A
[unleserlich]
187
1580 …. di mano
prodre.. ..ordinario
..sono ai …132
..discriti in
..ai
1577 Jnd 15 die 29 no(vem)bris
..in no … Jo: Jacobi Tassara not(arius)
istruisce ….. …… la frutaria gastaldo
1605 jnde 3A: die 16 martij mane, padue(?) in Nott.la 2.da borromea ad ..19 η°
….
1605 Jnde 3° die 16 martij …
le carte di statutti son charte n.124
B
Jomidome nego rodescho rodesetro(?) pistoro dazilio de grana/grava datiarii
fai/soi gastaldo de li pistori di padova data 1559
Al mag(nifi)co et exxel(len)te S. Fr(ances)co angiollelle cive nonor(atissi)mo
1597 adi 10 jenar padoa in chonsilia delia piaza daligare … padoa ..
(Carta 120r) 1597
188
Anhang: Auswahl von Texten
in deutscher Übersetzung
Statuten (Carta 1v-6r)
(2)
Im Folgenden sind die von der Bruderschaft der Bäcker von Padua mit der
Zustimmung aller besagten Bäcker neu eingesetzten und angeordneten
Statuten niedergeschrieben, und sie wurden vor ihnen im vollen Kapitel
laut verlesen. Gegen keines der folgenden Statuten hat irgendeiner der besagten
Bäcker Einwendungen erhoben.
Kapitel eins: Über die Wahl neuer Amtsträger
Vorweg: Da es unter den Dingen, die in der Bäckerbruderschaft notwendigerweise
vorhanden sein müssen, notwendig ist, Verwalter zu erwählen,
setzen wir aus diesem Grund fest und ordnen wir an, dass alle vier Monate
2 gastaldi und ein Massaro zu wählen sind, und dass von den gastaldi und
von einem alten Massaro 2 manoeli (Gehilfen) gewählt werden können,
mit einem Rat der Bäckerbruderschaft, der aus 4 Männern besteht. Und
diese vier Männer müssen von den gastaldi und vom alten Massaro nominiert
werden. Und wenn eine Person gewählt werden sollte, die weder gastaldo
noch Massaro noch menevello sein möchte, (so wird festgesetzt),
dass sie das Amt nicht ablehnen darf, wobei jedes Mal eine Strafe von
5 Lire angedroht wird, die zur Hälfte auf den Fiskus unserer Ehrenwerten
Herrschaft, und die andere Hälfte auf den Anzeigenden aufzuteilen ist, und
trotzdem ist er zur Annahme verpflichtet. Und sollte dies dem in der oben
beschriebenen Weise gewählten Massaro nicht genügen oder sollte er fliehen
und von der besagten Bruderschaft Güter wegtragen, so sollen diejenigen,
die ihn gewählt haben, dazu verpflichtet werden, das, was der genannten
Bruderschaft abhanden gekommen ist, mit ihren Gütern zu ersetzen.
Kapitel zwei: Über den Eid, der den neuen Amtsträgern abzunehmen ist
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass die alten
gastaldi dazu verpflichtet werden, von den (neuen) gastaldi, dem Massaro
und den manovelli, wenn sie die alten ablösen, den Eid abzunehmen, ihre
189
Funktion getreulich auszuüben, sowohl in Erfüllung des Willens, der in
den Statuten ausgedrückt ist, als auch mit all ihrer Kraft, und dafür zu sorgen,
dass die Statuten eingehalten werden, und alles zu tun, was zweckdienlich
ist und unserer Herzoglichen Herrschaft von Venedig zur Ehre gereicht
und der Gemeinde und der genannten Bäckerbruderschaft zum Guten.
Kapitel drei: Die Verwalter der Bruderschaft können Steuern vorschreiben,
wenn dies notwendig ist
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass die gastaldi der
besagten Bruderschaft Steuern vorschreiben können und wollen, ohne das
Kapitel einzuberufen, um Geld zu bekommen, wenn dies notwendig ist,
und dass sie dieses Geld auch zu Gunsten und zum Nutzen der besagten
Bruderschaft ausgeben können, um all jenes zu veranlassen, was die genannte
Bruderschaft bisweilen benötigt.
Kapitel vier: Die Verwalter der Bruderschaft können von all jenen, welche
nicht gehorsam sind, sämtliche Arten von Geldstrafen einheben
In derselben Weise (wird festgesetzt), dass alle gastaldi der besagten Bruderschaft
in dem Zeitraum ihrer Funktion als gastaldo sämtliche Strafen
einheben lassen können, die über all jene Mitglieder der genannten Bruderschaft
verhängt werden, welche die Beschlüsse missachten.
Kapitel fünf: Alle Bäcker der Bruderschaft müssen zur Prozession gehen,
so wie dies bei den anderen Bruderschaften geschieht
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass die Bäckerbruderschaft
geordnet zu den Prozessionen erscheinen muss, die in Padua abgehalten
werden, sooft sie angesetzt werden, so wie auch die anderen Bruderschaften
dorthin gehen, und die gastaldi gehen vor allen anderen Mitgliedern
der genannten Bruderschaft, und ihnen muss von der genannten
Bruderschaft die Ehre erwiesen und Respekt gezollt und Gehorsam geleistet
werden, wie dies bei den gastaldi der anderen Bruderschaften der Fall
ist.
Kapitel sechs: Alle Mitglieder der Bruderschaft sind dazu verpflichtet, jedem
Mitglied der Bruderschaft bei seinem Ableben die letzte Ehre zu erweisen
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass die gastaldi und
der Massaro der besagten Bruderschaft verpflichtet sind, sooft man zu den
oben beschriebenen Prozessionen gehen muss und sooft ein Bäcker, der
Mitglied der genannten Bruderschaft ist, verstirbt, den Befehl auszuführen
und allen Mitgliedern der genannten Bruderschaft aufzutragen, hinzugehen,
und bei der besagten Prozession oder dem Leichnam des jeweils ver190
storbenen Bäckers die Ehre zu erweisen. Sollten die genannten menevelli
sich weigern, diesen Dienst zu erweisen, so werden sie mit einer Strafe von
zwanzig Soldi für jeden belegt, und zwar jedes Mal, wenn sie nicht gehorchen.
Diese Geldstrafe wird von den genannten gastaldi eingehoben und
soll der Bruderschaft zu Gute kommen. Dennoch sind die besagten Gehilfen
verpflichtet hinzugehen und die oben besagten Befehle zu überbringen.
Kapitel sieben: Über die Aufzeichnungen, die der Massaro über die Dinge
der genannten Bruderschaft führen muss
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass der Massaro
der genannten Bruderschaft gemeinsam mit den gastaldi verpflichtet ist,
alle Dinge gut und sorgfältig zu betreuen und die Ansprüche der Bruderschaft
zu wahren und ein Buch zu führen, in welches der genannte Massaro
alle Geldbeträge und alle Sachen, die in die Hände der genannten
Bruderschaft kommen, einträgt oder eintragen lässt, ebenso wie alle Ausgaben,
die während seiner Amtszeit für die genannte Bruderschaft getätigt
werden, damit jeder immer wieder überprüfen kann, was von der genannten
Bruderschaft ausgegeben und eingehoben wird.
Kapitel acht: Die menevelli sollen verpflichtet werden, die Anordnungen
an die Mitglieder der Bruderschaft zu überbringen, sooft dies notwendig ist
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass die menevelli,
die in der oben beschriebenen Weise gewählt werden, immer dann, wenn
der Massaro oder der gastaldo es ihnen aufträgt, gehen und die Anordnungen
allen Bäckern der Bruderschaft überbringen müssen, damit sie zum
Kapitel kommen, oder zur Prozession, oder um dem Leichnam eines verstorbenen
Bäckers die letzte Ehre zu erweisen. Und wenn die in der oben
beschriebenen Weise gewählten menevelli nicht ausführen, was ihnen von
den besagten gastaldi aufgetragen wurde, so wird ihnen die Strafe von
zwanzig Soldi für jeden angedroht. Diese Geldstrafe kommt der genannten
Bruderschaft zu Gute, welche sie durch die gastaldi oder durch den Massaro
einheben kann.
Unabhängig davon, ob die besagte Strafe gezahlt wird oder nicht, sind die
besagten menevelli gezwungen, die Anordnungen – wie oben beschrieben
– zu überbringen. Und sie zahlen alle Zinsen, die auflaufen, weil sie die
Anordnungen der genannten Bruderschaft nicht wie oben ausgeführt haben.
Kapitel neun: Zahlung, die von den neu in die Bruderschaft eintretenden
Mitglieder zu entrichten ist
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass alle Verkäufer
der Bäcker der genannten Bruderschaft beitreten müssen und an diese Bruderschaft
je 20 Soldi zahlen müssen, und dass sie verpflichtet sind, dem
191
Leichnam eines jeden Mitglieds der genannten Bruderschaft bei seinem
Ableben die letzte Ehre zu erweisen und zur Prozession zu gehen und die
Wachslichter zu bezahlen, wobei jeder von ihnen die Hälfte dessen für die
Lichter zahlt, was ihr Meister zahlt, und nicht mehr, und dass sie nicht verpflichtet
werden, weitere Kosten zu tragen, die in der genannten Bruderschaft
auflaufen, außer sie werden Bäckermeister, dann müssen sie 20 Lire
bezahlen, von denen die Hälfte ans Lazarett geht, und die andere Hälfte an
die Bruderschaft selbst.
Kapitel X: Niemand, der einen schlechten Ruf hat oder zu einer körperlichen
Züchtigung verurteilt worden ist, darf in die Bruderschaft aufgenommen
werden
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass kein Verkäufer
in der genannten Bruderschaft sein oder in die genannte Bruderschaft aufgenommen
werden darf, der einen schlechten Ruf genießt oder zu einer
körperlichen Züchtigung verurteilt worden ist.
Kapitel XJ: Niemand darf einem Käufer zurufen, dass er eher zu dem einen
als zu dem anderen gehen soll
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass die genannten
Verkäufer bzw. einige unter ihnen sich nicht unterstehen und es in keiner
Weise wagen dürfen, jemandem zuzurufen, der an den Ort geht, an dem
das Brot verkauft wird, damit er eher zu dem einen als zu dem anderen
geht, um Brot zu kaufen, so dass er einen Laden verlässt, um zu einem anderen
zu gehen, und dass jeder Verkäufer, der gegen dieses Verbot verstößt,
jedes Mal mit einer Geldstrafe von zwanzig Soldi belegt wird, wobei
die Geldstrafe zur Hälfte der Bruderschaft zu Gute kommen soll, und die
andere Hälfte soll dem Anzeigenden zu Gute kommen, sofern er gut beleumundet
ist.
Und die besagten Verkäufer sollen verpflichtet werden, im Winter in ihren
Läden zu bleiben und das Brot bis zum zweiten Abendläuten zu verkaufen,
und im Sommer bis zum ersten Abendläuten, und dass die Sommerzeit im
April beginnt und Ende September endet, und dass der Winter im Oktober
beginnt und den ganzen März mit umfasst, und dass jeder, der gegen diese
Vorschrift verstößt, mit einer Geldstrafe von 20 Soldi belegt wird, von der
eine Hälfte der Bruderschaft zu Gute kommt und die andere Hälfte dem
Anzeigenden, und dem Anzeigenden möge Glauben geschenkt werden,
wenn er ein gut beleumundeter Mann ist.
Kapitel XIJ: Kein Bäcker darf mit einem anderen Bäcker oder Verkäufer
Absprachen treffen
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass die besagten
Verkäufer der besagten Bäcker, welche an dem in den Statuten festgeleg192
ten Ort Brot verkaufen, in keiner Weise, in keiner Form und durch keinen
Trick mit irgendeiner Person und auch mit keinem Bäcker Absprachen
treffen dürfen. Sollte einer auf Grund einer solchen Absprache oder eines
solchen Vorteils, den er dem Käufer gewährt, mehr Brot verkaufen als ein
anderer, dann soll der besagte Verkäufer mit einer Geldstrafe von 10 Lire
di piccoli belegt und aus der Bruderschaft ausgeschlossen werden.
Und sollte der besagte Verkäufer diese wie oben beschriebenen Absprachen
mit der Zustimmung oder auf Grund der Empfehlung eines Bäckers,
der ihm an dem im Vorhinein festgelegten Ort Brot verkauft, treffen oder
solche Vorteile nutzen, so soll der besagte Bäcker gestrichen und mit einer
Geldstrafe von 50 Lire belegt werden, von der die Hälfte dem Herrn Bürgermeister
zu Gute kommen soll, und ein Drittel dem Fiskus und ein Drittel
dem Anzeigenden.75
Kapitel XIIJ: Kein Bäcker darf an anderen als den gewohnten Orten und
anderswo als in seinem Wohnhaus verkaufen
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass kein Bäcker aus
keinem Grunde befugt ist und sich unterstehen darf, Brot anderswo zu verkaufen
als in seinem Wohnhaus, wo er jeden Tag in Handarbeit das Brot
macht, und in den Läden, welche den als Panetteria („Bäckerei“) bezeichneten
Arkadengang umgeben, und unter dem Palast, und dass er bei Strafe
von 10 Lire, von denen die Hälfte zu Gunsten des Anzeigenden und die
andere Hälfte zu Gunsten der Bruderschaft geht, an keinem anderen Ort
verkaufen darf.
Kapitel XIV: Jeder Bäcker, der verkauft oder verkaufen lässt, muss jeden
Tag den Laden wechseln, außer an Feiertagen
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass jeder Bäcker
oder Verkäufer jeden Tag den Laden wechseln muss, außer an Feiertagen,
damit jeder gute und schlechte Läden hat. Wer nicht jedes Mal wechselt,
wird mit einer Strafe von 5 Lire belegt, von denen die Hälfte zu Gunsten
der Gemeinde geht, und die andere Hälfte dem Anzeigenden gehören soll.
Kapitel XV: Jeder Bäcker soll dazu verpflichtet werden, sein Brot mit einem
Stempel zu versehen
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass jeder Bäcker
der Bruderschaft, der Brot zum Verkauf herstellt, dazu angehalten und verpflichtet
werden soll, sein Brot mit seiner Marke zu bestempeln, damit man
das Brot eines jeden Bäckers wieder erkennen kann. Wer gegen diese Vorschrift
verstößt, wird mit einer Strafe von je 20 Soldi für jedes Mal belegt,
75 Die drei Teile waren offensichtlich nicht untereinander gleich.
193
von der eine Hälfte zu Gunsten der Gemeinde geht und die andere zu
Gunsten des Anzeigenden.
Kapitel XVI: Niemand darf einem Käufer mehr Brot (als festgelegt) geben
und keine Absprache mit einem Käufer treffen
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass es keinen Bäcker
und auch keinen Verkäufer geben darf, der sich untersteht oder es
wagt, mehr Brot (als festgelegt) an Wirte oder andere Personen zu geben,
oder es wagt, mit jemandem Absprachen zu treffen, oder ihnen Geld nachzulassen,
bei einer Strafe von 50 Lire, von denen ein Drittel an den Herrn
Bürgermeister geht, ein Drittel an die Kammer (Fiskus), und ein Drittel an
den Anzeigenden, wenn von diesem angenommen wird, dass er gut beleumundet
ist und wenn er einen Zeugen hat.
Kapitel XVII: Niemand darf nur ein Brot allein wiegen, sondern „una man
intriega“76
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass man nicht nur
ein Brot allein wiegen darf, sondern dass man nur eine bestimmte Menge
wiegen darf, dass man jedoch, sollte dies anders gehandhabt werden, keine
Erwähnung hiervon machen darf.
Kapitel XVIII: Dort, wo Brot verkauft wird, darf weder gespielt noch etwas
anderes als Brot verkauft werden
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass in den Läden,
die durch diese Statuten zum Verkauf von Brot bestimmt werden, nichts
anderes als Brot verkauft werden darf, und dass man dort nicht spielen
darf, bei einer Strafe von 3 Lire für jeden und für jedes Mal, da man gegen
diese Vorschrift verstößt, wobei die Hälfte davon der Gemeinde zugute
kommt und die andere Hälfte der Bruderschaft.
Kapitel XIX: Keine Ekel erregende Person darf Brot verkaufen
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass an den festgelegten
Orten keine Person Brot verkaufen darf, die unfreundlich ist, an einer
Hautkrankheit leidet, oder hässliche Augen oder sonst etwas Schmutziges
an sich hat, weswegen sie den Kunden, die Brot kaufen gehen, womöglich
abstoßend, schädlich oder Ekel erregend erscheint. Übergibt ein
Bäcker einer solchen Person Brot zum Verkauf, so wird er mit einer Geldstrafe
von 5 Lire für jedes Mal, da er den Verstoß begeht, belegt. Die
76 Una mano di pane war eine aus drei miteinander verbundenen Broten bestehende Brotform
(= Zeile).
194
Hälfte dieser Strafe kommt der Gemeinde zu Gute, und die andere Hälfte
dem Anzeigenden.
Kapitel XX: Sollte der amtlich festgesetzte Tarif (Calmiere) seitens der
Bäcker verlangt und ihnen verweigert werden, so können sie das Brot nach
dem gängigen Preis für guten Weizen berechnen.
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir Folgendes an: Wird von
den Bäckern der amtlich festgesetzte Tarif für die Herstellung von Brot
zwei Tage lang beim Herrn Podestà oder bei den deputati ad utilia oder
beim Herrn Lebensmittelrichter beantragt und nicht auf Grund des gängigen
Preises des guten Weizens von den Getreidemärkten festgesetzt, sondern
gemäß dem festgelegten Tarif, so werden jene, welche diesen Tarif
nicht anwenden, mit einer Geldstrafe von 25 Lire belegt, und nach Ablauf
der besagten Frist von zwei Tagen können die Bäcker das besagte Brot
nach dem Tarif jenes Werts herstellen, den der gute Weizen bei den Kornmärkten
der Bürger hat, und dann darf ihnen das Brot nicht weggenommen
und auch keine Kontrolle durchgeführt werden. Sollte eine Kontrolle
durchgeführt werden, so darf hierüber kein Verfahren durchgeführt werden.
77
Kapitel XXI: Die Bäcker dürfen den Weizen für die Brotherstellung kaufen,
wo es ihnen passt, außer auf der Piazza
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass jeder Bäcker für
die Herstellung des Brotes zum Verkauf auf dem gesamten Gebiet Weizen
kaufen darf, wo er will, außer auf der Piazza. Dies dürfen sie tun, ohne mit
irgendeiner Strafe belegt zu werden. Sie sollen lediglich verpflichtet sein,
es den Zollbeamten mitzuteilen.
Cap. XXIJ: Kein Cavaliere darf Brot, das zum Verkauf hergestellt wurde,
abwiegen, wenn es drei Tage alt ist
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass weder die Cavalieri
des Herrn Podestà, noch jene der Gemeinde und auch sonst keine
Personen Brot abwiegen dürfen, das zum Verkauf hergestellt wurde und
drei Tage alt ist. In dieser Situation gilt der Eid desjenigen, der das Brot
zum Verkauf hat, und wenn anders vorgegangen wird, so hat die wie oben
durchgeführte Kontrolle keine Gültigkeit. Sollte aber eine Kontrolle
durchgeführt werden, so wird hierüber kein Verfahren abgehalten.
Cap. XXIII: Den Büchern und Ausweisen der besagten Bäcker ist bis zu
einem Betrag von 10 Lire Glauben zu schenken
77 D. h., das Brot durfte nicht beschlagnahmt und eingezogen werden.
195
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass, sollte es zufällig
vorkommen, dass die besagten Verkäufer oder Bäcker an irgendeine
Person Brot auf Kredit verkaufen, wie dies von einem Tag auf den anderen
üblich ist, und sollte von dieser Person nicht zugegeben werden, dass sie es
auf Kredit bekommen hat, bis zu einem Betrag von 10 Lire auf Grund ihres
Eides dem Buch oder dem Ausweis jener Bäcker bzw. Verkäufer Glauben
zu schenken ist, welche nach Angaben des besagten, gut beleumundeten
Bäckers bzw. Verkäufers verfasst wurden, während eine solche Schuld ab
dem Tag, an dem sie eingegangen wurde, binnen der zwei darauf folgenden
Jahre gerichtlich eingeklagt werden kann.
Cap. XXIIIJ: Wer in die Bruderschaft eintreten will, soll zur Zahlung von
20 Lire verpflichtet werden
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir an, dass jemand, der in
die Bruderschaft der Bäcker eintreten will, binnen vier Monaten 20 Lire zu
zahlen hat und jeden Monat die Rate zahlen muss und gute Garantien für
die Bezahlung der besagten 20 Lire leisten muss.
Cap. XXV: Cavalieri dürfen Brezeln oder Focaccia nicht wiegen
In derselben Weise setzen wir fest und ordnen wir Folgendes an: Da es
häufig vorkommt, dass für Hochzeiten oder Tafeln oder Kranke Brezeln
bestellt werden, die eher auf Wunsch und zum Nutzen jener Personen,
welche die Hochzeit feiern oder krank sind, angefertigt werden als zum
Nutzen der Bäcker, wird hiermit festgesetzt, dass, wenn irgendein Bäcker
Brezeln verfertigt, kein Cavaliere und auch keine andere Person die besagten
Brezeln wiegen darf und dass diese ohne Tarif hergestellt werden
dürfen. Und hierüber darf keine Kontrolle durchgeführt werden, und sollte
eine erfolgt sein, so wird hierüber kein Verfahren durchgeführt.
Cap. XXVI: Focacce dürfen nicht gewogen werden
Dasselbe gilt, wenn Focacce hergestellt werden, denn diese können nicht
mit konstantem Gewicht hergestellt werden, da ihr Gewicht stärker vermindert
wird als das des Brotes. Sohin wird festgesetzt, dass die Focaccia
mit zwei Unzen, d. h., um die Hälfte weniger hergestellt werden darf, als
dies der Brottarif festsetzt.
Sollte diese Focaccia von einem Cavaliere gewogen werden und sollte sie
zwei Unzen weniger wiegen als im Brottarif vorgesehen, so darf er es nicht
konfiszieren und dies auch nicht anzeigen. Tut er es doch, so soll auf
Grund einer derartigen Anzeige kein Verfahren durchgeführt werden.
196
Beschreibungen des Probebackens (Carta 72r-73r)
(109)
Abschrift aus dem Liber extraordinarius des Herrn Johannes Jacobus Tassari,
des öffentlichen Notars von Padua, der zum Amt für Lebensmittel und Schadenersatz
zugeteilt ist, im Jahr des Herrn wie unten, nämlich auf Seite 125.
1564, 7. Indiktion, Donnerstag, 31. Juli, nach der 9. Stunde
Es erschien im Amt für Lebensmittel und Schadenersatz von Padua vor mir,
dem Notar, der erhabene und hervorragende Herr Paganus de Rido, der, wie er
bekräftigte, dazu abgeordnet war, und darauf bestand, dass die heute festgelegte
Probe (sazius) des Brotes niedergeschrieben werde wie unten, nämlich:
Ein Sack Mehl wurde bei Biolo, dem Müller, genommen, von welchem er sagte,
er gehöre dem Ant(oni)o Gagliardo, Bäcker bei den Trinkkrugherstellern (Boccalari).
Der Sack wog 166 Pfund. Er wurde in das Haus des Maestro Zuhane
(Giovanni) gebracht, welcher beim Goldenen Apfel (Pomo d’Oro) Bäcker ist,
und er wurde mit seinem Mehlsieb durchgesiebt. Mit dem Sack verblieben
125 Pfund Mehl, und die Mahlrückstände wurden neuerlich gesiebt, und daraus
wurde Mehl mit dem besagten Gewicht von 125 Pfund gewonnen. Die neuerlich
gesiebte Kleie [semole] wog mit dem Sack 43 ½ Pfund, ohne Sack bleiben 41 ½
Pfund. Diese Kleie [semole] wurde dann mit dem mittleren Mehlsieb [furlon
de’mezzani] gesiebt und von dem Kleiemehl getrennt, und so blieben: an Kleie:
2 Scheffel (Staro) und drei Drittel eines Viertelscheffels (Quartiero), an Kleiemehl
[mezzani] ein Viertelscheffel und ein Sechstel eines Viertelscheffels.
Dann wurde der Brotteig angefertigt und die 125 Pfund brutto Mehl verknetet
und auf vier Teigmassen aufgeteilt, von diesen wurden zweieinhalb in runde
Brotlaibe verarbeitet, eine halbe Teigmasse in Pan pizzollo und eine Teigmasse
in pan taggiado in man.78 Das ergab insgesamt:
Pan taggiado um Grossi 28
Rundes Brot um Grossi 62
Kleingebäck um Grossi 13 und 1 soldo
Dann wurde dieses Brot gebacken und nach dem Herausnehmen zweimal warm
gewogen.
Die Butte: Gewicht 128 Pfund.
Der Korb: 97 Pfund (beide Gewichte feingewogen):
Tara des Korbes und der Butte: 35 Pfund.
Verbleibt an Brot 190 Pfund.
Anwesend waren bei der genannten Niederschrift und es bestätigten die Richtigkeit
der oben angeführte erhabene Herr Johannes beim Pomo d’oro und der erhabene
Bäcker Johannes aus der Contrada Busenelli, der Zunftmeister der Bä-
78 Siehe Anmerkung 76.
197
ckerbruderschaft, und Marcus Antonius aus der Contrada Ponte curvo, ebenso
Bäcker.
Danach begab sich der erhabene Herr Paganus gemeinsam mit den oben angeführten
Bäckern und mir, dem Notar, zum Laden desselben erhabenen Johannes
beim Pomo d’oro, um eine Neu-Abwägung des Brotes vorzunehmen, wo der
erhabene Herr Abgeordnete Antonius Rustega mit den Brüdern, dem erhabenen
Antonius, genannt Rizzo, und Johannes Baptista, den Abwägern, in die genannte
Abwägung (sazio) gemeinsam mit dem erhabenen Herrn Paganus eingriff, und
so bekräftigten sie es beide, und dort wurde eine Neuabwägung des oben angeführten
Brotes durchgeführt auf Bitten seiner Hoheiten und der oben angeführten
Herrn Johannes beim Busenello und Iohannes beim Pomo d’oro und Marcus
Antonius bei Ponte curvo, und das Brot wurde von unten angeführtem Gewicht
befunden, nachdem zunächst seine Zählung vorgenommen wurde:
rundes Brot um 62 Grossi ergibt in der Butte 136 Pfund;
um 41Grossi und 1 soldo an pan taggiado und pan pizollo ergibt im Korb 90
Pfund
————————————————————————————————-
226 Pfund
Butte und Korb 37 Pfund
————————————————————————————————-
bleiben 189 Pfund
(110)
Abschrift aus dem Liber extraordinarius des Herr Johannes Jacobus Tessara, des
Notars für Lebensmittel und Schadenersatz, im Jahr des Herrn, nämlich auf
Seite 126
1564, 7. Indiktion, Donnerstag, 3. August, morgens
Der angesehene und herausragende Rechtsgelehrte Herr Franciscus Angiolellus,
der ehrwürdige Richter für Lebensmittel und Schadenersatz des erhabenen und
hochberühmten Herrn Bernardus Venerio, des würdigen Bürgermeisters von Padua,
saß an seiner gewohnten Richterbank etc. Da es die erhabenen Herren Paganus
de Rido, Rechtsgelehrter, und Antonius Rustega, beide Bürger von Padua
und dazu beauftragt, so verlangten, befahl er, im Amt den unten angeführten sazium
niederzuschreiben, der, wie ich sagte, in Anwesenheit seiner Spektabilität
und seiner Hoheit am 26. des vergangenen Juli gemacht worden war und den sie
mir, dem Notar seiner Hoheit, zur Niederschrift gaben wie unten, nämlich:
Zwei Mehlsäcke wurden am vergangenen 24. Juli von Herrn Franc(esc)o Dalto,
Cavaliere des genannten Hochehrwürdigen Herrn Podestà in der Mühle des
Müllers Martinello bei der Mühlenbrücke (Ponte Molin) genommen, welche angeblich
Maestro Giacomo gehörten, Bäcker beim Lamm Gottes (Agnus Dei).
Sie wurden in das Haus des besagten ehrenwerten Herrn Richters gebracht, und
aus ihnen wurde ein Sack mit einem Gewicht von 166 Pfund brutto inklusive
198
Sack gemacht. Dieser wurde dann beim Sieber Carlo gesiebt, und es blieben
128 Pfund Mehl mitsamt dem Sack.
Die Kleie machte 36 Pfund 2 Viertel aus.
Nach dem Sieben blieben davon 2 knappe Scheffel (staia) Kleie.
An Kleiemehl: drei Viertel eines Viertelscheffels.
Dies geschah, wie gesagt, am 25. Dann, am 26., wurde das besagte Mehl in Brot
verarbeitet, im Hause der Witwe am Vorplatz der Fleischereien (selciato delle
beccherie). Der gesamte Teig wurde Brot taggiado, und es war Brot um einhundertzehn
und einen halben Grosso.
Und nachdem das Brot gebacken worden war, wurde es von Antonio Rizo, dem
Stempler (Bollatore), wie folgt in meinem, des Notars, Beisein zweimal warm
gewogen:
erste Butte um 55 Grossi 118 Pfund 3 Unzen
zweite Butte um 55 ½ Grossi 120 Pfund
Tara der Butte,
zweimal gewogen
32 Pfund 2 Viertel
verbleibt netto 205 Pfund 9 Unzen
feingewogen,
Butte
mitgerechnet
Neuerlich kalt gewogen vom Genannten, in meinem, dem Beisein des Notars,
ebenfalls fein gewogen:
erste Butte um 55 Grossi 117 Pfund 3 Viertel Butte mitgerechnet
zweite Butte um 55 ½ Grossi 115 Pfund 2 Viertel Butte mitgerechnet
Tara der Butte bei
beiden Waagen
32 Pfund 8 Unzen
verbleibt netto 203 Pfund 7 Unzen
Anwesend waren beim Vorgenannten der oben angeführte Herr Beamte und der
erhabene Johannes beim Pomo d’oro und der erhabene Dominicus Veronensis,
Bäcker, die die Richtigkeit bestätigten. Das alles wurde wie oben niedergeschrieben
und danach durch mich, den Notar, vorgelesen und publik gemacht, in
Anwesenheit des angesehenen Herrn Richters selbst, im Jahr wie oben, und in
Anwesenheit der erhabenen Herrn Beauftragten selbst und des vorgenannten
Beamten Herrn Franciscus, und der erhabenen Herren Bäcker Johannes und
Dominicus, die die Richtigkeit bestätigten wie oben.
Ein Bittgesuch an den Dogen von Venedig (Carta 83v-85r)
(115)
Abschrift eines Briefes des Dogen, geschrieben an den Bürgermeister von Padua,
in der Sache der Bitte der Bäckerbruderschaft wegen des Brottarifs:
An den Podestà von Padua
Die Bäcker jener unserer Euch anvertrauten Stadt Padua haben sich im Beisein
unserer Herrschaft bescheiden darüber beschwert, dass sie auf Grund des ver199
gangenen Krieges79 durch diverse Abgaben belastet sind, die es vorher nicht
gegeben hatte, und auch durch die Erhöhung des Preises für das Mahlen, wie
auch durch das Aufgeld der Münzen, das sie dem Fiskus zahlen müssen, und
durch andere Ausgaben. Sie sind gezwungen, sich den Regeln zu unterwerfen,
indem sie das Brot nach dem Tarif herstellen, der erstellt worden war, als sie die
besagten Steuern noch nicht hatten, und das bedeutet für sie den vollkommenen
Ruin, wenn das noch lange so weitergehen soll. Sie baten uns daher, ihnen ein
paar Begünstigungen zukommen zu lassen, wie Ihr dies aus der Abschrift ihres
Bittgesuchs entnehmen könnt, welche wir Euch beiliegend übersenden. Daher
wünschen wir, dass jeder in seinem Handwerk und in seinem Beruf anständig
leben und sich durchbringen kann, und wir können nur schwer glauben, dass Ihr,
wo Ihr in all Euren Handlungen stets äußerst umsichtig wart, nicht denselben
Zweck und Wunsch vor Augen hättet. So haben wir beschlossen, die besagten
Bäcker samt diesen unseren Bittschreiben zu Euch zu schicken, um Euch wissen
zu lassen, dass es unserer Ansicht nach angebracht wäre, dass ihre obigen Beschwerden
von Euch und nicht von anderen angehört würden, und so glauben
wir, dass Ihr – wenn ihr sie so vorfindet, wie sie sie in ihrem oben zitierten Bittschreiben
darlegen – ihnen bei ihrem Tarif ein paar Erleichterungen gewähren
werdet, so wie es Euch mit der Gerechtigkeit vereinbar scheint. Wir wissen, dass
Ihr es auf Grund Eurer natürlichen Güte und Weisheit nicht unterlassen werdet,
entsprechende Überlegungen anzustellen, und deswegen teilen wir Euch nichts
weiter mit als das, dass Ihr, wenn Ihr nichts dagegen habt, uns antwortet, indem
ihr auf dem besagten Bittgesuch jene Mitteilungen zurückschreibt, die Euch
notwendig erscheinen.
1573, am 28. November
Laurus Jordanus, Notar des Dogen
(116)
Wortlaut unserer Bitte:
Erhabener, ehrwürdiger Fürst der Serenissima und Eure Erhabenste Signoria!
Nie werde ich dieser unbesiegten Heiligen Republik ihre gütige Gnade und die
Vortrefflichkeit gegenüber den Armen vergessen, die belastet und bedrängt waren
und ihr untertänig ihre Bitte vorgebracht haben: Deshalb sprechen wir, Eure
getreuesten Diener der Bäckerbruderschaft von Padua, mit aller gebotenen Verehrung
und Unterwürfigkeit und legen Eurer Serenità und Erhabensten Signoria
von Venedig, vertrauensvoll dar, dass wir uns schon seit ungefähr acht Monaten
in solch einem miserablen und unglücklichen Zustand befinden, dass wir, wenn
wir leben und unsere armen Familien ernähren wollten, all unsere Mittel einsetzen
und verkaufen mussten, und wenn uns nicht mit Hilfe Eurer guten Gnade
und Gerechtigkeit Unterstützung zuteil wird, so werden wir gezwungen sein,
79 Krieg von Zypern (1570–1571), in dem Venedig gegen die Türken kämpfte und sie gemeinsam
mit der Christlichen Liga in Lepanto besiegte (1571).
200
unsere alten Nester zu verlassen und uns auf die Wanderschaft zu begeben. Immer
öfter gingen wir entweder allein oder mit unserem Anwalt, und zuletzt erschienen
wir im Beisein des Ehrenwerten Herrn Capitanio und ersuchten den
Ehrenwerten Herrn Podestà, er möge unsere mehr als gerechtfertigten Klagen
anhören, damit wir aus Gerechtigkeit Erleichterungen erhalten, doch nie konnten
wir die Gnade erlangen, angehört zu werden, sondern im Gegenteil, wir wurden
immer verjagt. Seit dem Jahre 1571 war auf Grund dringlicher öffentlicher Erfordernisse
die Erhöhung des Mahlgeldes um xxiii Soldi pro Scheffel (moggio)
auferlegt worden, und seit 1572 das Aufgeld auf Münzen. Eure äußerst weise
Serenità weiß noch sehr gut, wie seit vier oder sechs Jahren die für das tägliche
Leben ebenso wie für den ganzen Rest erforderlichen Kosten angestiegen sind,
und für das, was früher vier kostete, zahlt man sechs, und außerdem wird das
Heizholz für die Feuerstelle, das 10 Lire pro Fuß kostete, nun für 16 bis 17
L. verkauft, das Mehl, die Öle, die Hausmieten, die Läden, die Löhne der Diener,
kurz alles, ist erheblich gestiegen – so sehr, dass es nicht möglich ist, das
zum Verkauf bestimmte Brot zu machen und die Läden, die Bäckereien für das
Volk von Padua offen zu halten, bei dem Tarif, der einige Jahre vor den besagten
Erhöhungen für das Mahlgeld, Aufgeld auf Münzen, Heizholz und anderes
erstellt worden ist; und nicht einmal, wenn wir Armen das Getreide von Woche
zu Woche und von Tag zu Tag um 5 Lire pro Scheffel kaufen, wie man dies in
der Kanzlei Ihrer Erhabenen Magnifizenz sieht, können wir wahrheitsgemäß
sagen, dass es weder gerecht noch anständig ist zu wollen, dass wir das Brot um
4 Lire venete und 12 Soldi pro Scheffel machen, wie es im Juli verkauft wurde,
gegen die Regeln und Statuten unserer Bruderschaft, welche von der verehrungswürdigen
Behörde Eurer Serenità mehrmals bestätigt worden sind,
durch welche ausdrücklich festgelegt worden ist, dass wir das Brot je nach dem
Tarif machen können, was der Weizen wert ist, und dass uns bei einer solchen
Vorgangsweise das Brot nicht beschlagnahmt werden darf und dass keine Kontrollen
wegen Betruges durchgeführt werden dürfen.
Daher fallen wir Euch zu Füßen und bitten und flehen die höchste Gerechtigkeit,
die natürliche Güte und die Gnade Eurer Serenità an, Ihr möget den ehrenwerten
Herren Rettori schreiben, dass Ihr unsere Gründe und unsere mehr als gerechtfertigten
Beschwerden vernommen habt und dass Ihr Euch darüber vergewissert
habt, was Eurer Erhabensten Magnifizenz angemessen erscheint und ziemlich
ist, nämlich, dass sie einen neuen Tarif erstellen müssen, gemäß welchem nicht
nur die sonstigen Zinsen und die laufenden notwendigen Kosten enthalten sind,
sondern in welchem auch der Anstieg über die besagten 1 Lire und 4 Soldi pro
gemahlenem Scheffel eingetragen werden soll, welche im Jahre 1571 auferlegt
wurden, und das Aufgeld auf die Münzen im Jahre 1572, und alle 14 Tage soll
dies eingetragen werden, ein Anstieg ebenso wie ein Rückgang an Wert, und der
Preis des Weizens, der von uns armen Bäckern gekauft wird, und so wird es in
der Kanzlei des genannten Erhabenen Herrn Podestà stehen, damit wir Armen,
die wir seine getreuen Diener sind, weiterhin im Dienste Eurer Wohlwollenden
Serenità des Dogen von Venedig und zum Wohlergehen dieser Eurer getreuen
201
Stadt und Bevölkerung Brot herstellen und dabei unter Eurem Glück bringenden
Schatten leben und unsere Familien ernähren können, wobei wir bei jeder Gelegenheit
stets bereit sind, unser Blut und unser Leben für das Gelingen Eures
Kriegszustandes zu opfern, so wie wir in der Vergangenheit bei tausend Gelegenheiten
dazu bereit waren, indem wir die uns auferlegte Anzahl der Galeerengelder80
hergaben; und auf Knien appellieren wir an Ihre große Güte.
Laurus Jordanus
Aus dem Prozess gegen die Gastwirte (Carta 103v-106r)
(140)
Aus dem Buch der Proklamationen des Erhabenen Herrn Dogen [D.D.] Giorgio
Contarini, allerehrwürdigster Bürgermeister von Padua, 1588
Im Auftrag und auf Befehl des seiner erhabenen Exzellenz, des Herrn Lebensmittelrichters
des Ehrwürdigen Herrn Bürgermeisters, und auf Ersuchen der
Agenten der Bäckerbruderschaft wird öffentlich und für jedermann verständlich
kundgetan, dass bei einer Strafe von 25 Lire di piccoli, welche von jedem Zuwiderhandelnden
unabdingbar einzugeben sind, und gemäß dem Dekret des Ehrwürdigen
Herrn Bürgermeisters von Padua, das eigens hierfür verabschiedet
worden ist, (sohin wird also öffentlich kundgetan, dass) niemand – weder Mann
noch Frau – Brot verkaufen darf an einem Ort, der nicht bei der Bruderschaft der
oben angeführten Bäcker eingetragen ist und auch an keinem anderem Ort in
keiner anderen Art als in seinem Gasthaus; doch nur an jene, die in den Gasthäusern
speisen, und zur Verwendung seines Gasthauses und nicht anders, und
…
1588, erste Indiktion, am Montag, dem 24. März vormittags, zur Stunde des
Marktes.
Verkündet wurde dies durch Herrn Gaspar Rossetus, den Herold der Gemeinde
Padua, am Eck des Peronio am Ort der Chamata zum Klang der Tuba und in
Beisein einer großen Menschenmenge.
Urteil
Im Streitfall der Berufung gegen die Verlautbarung, der anhängig ist zwischen
der Bruderschaft der Gastwirte auf der einen Seite und der der Bäcker auf der
anderen Seite.
Nachdem wir die Verlautbarung vom 24. März 1588 gesehen haben, das Kapitel
der Gastwirte vom 6. April, die Berufung gegen die genannte Verlautbarung
vom 7. des genannten Monats, die Niederschrift der Berufung vom 8. des genannten
Monats, die Mitteilung und Vorladung vom 11. Mai, die Vorladung
80 la tassa del galeotto: Das war das Entgelt für die Erhaltung einer Person an den Rudern der
Galeeren. Venedig legte fest, für wie viele Galeerenruderer galeott“ Beiträge benötigt
wurden. Diese Anzahl wurde auf die Städte der Terraferma aufgeteilt. Die einzelnen
Körperschaften erhielten – je nach ihrer finanziellen Leistungsfähigkeit – eine unterschiedliche
Anzahl an einzuzahlenden Beiträgen zugewiesen.
202
vom 14. des genannten Monats, das Schreiben der Gastwirte vom genannten
Tag, die Erklärung des hochberühmten Herrn Bürgermeister vom 2. Juni, ein
anderes Schreiben der Gastwirte vom 27. des genannten Monats, die Zurückstellung
des Falls vom 22. August, die Berufung bei den hochberühmten Herrn
Auditoren vom 19. des genannten Monats, die Mitteilung vom 3. November, die
Vorladung vom 9. des genannten Monats, die Zurücklegung des Falls vom 15.
des genannten Monats, das Urteil des hochberühmten Herrn Benedictus Trivisanus
vom 15. Dezember 1491, den Antrag der Bäckerbruderschaft vom 25. Juli
1507, das Urteil des hochberühmten Herrn Franciscus Venerius, des Bürgermeisters
von Padua, vom 8. Oktober 1507, die Antwort und Zurückstellung mit
der Entscheidung des erlauchten Fürsten vom 9. April 1471, das Kapitel 13 in
der Reihe der Statuten der Bäckerbruderschaft, und alle Rechte und Schreiben,
die mir von beiden Seiten vorgelegt wurden, gemeinsam mit den Argumenten,
die von den herausragenden Herrn Anwälten beider Parteien mündlich in knapper
Form vorgebracht wurden, und nachdem ich alles sorgfältig und reiflich
überlegt habe und den Namen und die Hilfe Christi und der seligen Jungfrau und
Mutter Maria angerufen habe, so erkläre ich, Attilius Brugundius Brixiensis,
Doktor beiderlei Rechts und Lebensmittelrichter des erlauchten Herrn Georgius
Contarenus, des würdigen Bürgermeisters von Padua, und meines verehrtesten
Herrn, mit diesem Schreiben und urteile und verkünde, dass die Verlautbarung
vom genannten 24. März 1588 in allem bestätigt werden muss, und so bekräftige
ich das auf die beste Weise und verurteile die Parteien zu den Ausgaben.
Derselbe Richter
1589, 2. Indiktion, Montag, 6. Februar, morgens, zur üblichen Stunde der
Rechtssprechung, wurde der oben angeführte Urteilsspruch vorgelesen und bekanntgemacht
durch den angesehenen Herrn Zaccharias Caudalonga, den Notar
am Amt für Schadenersatz, der die Stelle des abwesenden Herrn Franciscus de
Villanis, des Notars am vorgenannten Amt für Lebensmittel und Schadenersatz
vertrat, auf Befehl und Auftrag des oben genannten erhabenen und herausragenden
Herrn Richter, der saß etc., der sagte und das Urteil sprach, in allem, wie es
oben zu lesen ist, wobei Herr Antonius Zaniolo, der Fürsprecher der Bäckerbruderschaft
von Padua, anwesend war und die Veröffentlichung verlangte, und
Herr Peregrinus Preveto, der Finanzverwalter, der im Namen der Bruderschaft
der Gastwirte auftrat, abwesend war, obwohl er vorgeladen worden war.
(141)
Abschrift aus den Akten des Herrn Horatius Carrarius, öffentlichen Notars von
Padua, beim Amt des Siegels, im Jahr des Herrn, nämlich
Urteil
Im Fall der Berufung, der anhängig ist zwischen den Verhandlern für die Bruderschaft
der Gastwirte auf der einen Seite und den Vertretern der Bruderschaft
der Bäcker auf der anderen Seite. Nachdem ich den Prozess und alle Schreiben
203
gesehen habe, die mir von beiden Parteien vorgelegt wurden, und die herausragenden
Anwälte der Parteien in langen Ausführungen gehört habe, und alles
reiflich überlegt habe, die Unterstützung des ewigen Gottes angerufen habe, urteile
ich, Petrus Franciscus Brayda, Richter, Ratsherr und Ritter von Verona,
Stellvertreter des Bürgermeisters von Padua, dass mit der einfachen und absoluten
Bestätigung der Verlautbarung schlecht gehandelt wurde, denn ich meine,
dass jenes so abzuändern und aufzufassen ist, dass man gegen die Gastwirte und
Besitzer von Buden vorgehen muss, die Brot zum Verkauf feilbieten, es, wie
man sagt, nach Scheffel verkaufen, und so handeln wie die Bäcker. Im übrigen
soll nicht verstanden werden, dass es ihnen verboten sein soll, Brot von Bäckern
zu haben für den Gebrauch ihrer betula, und so möge das Urteil als abgeändert
verstanden werden, mit Befreiung von den Ausgaben.
Derselbe Stellvertreter
1589, 2. Indiktion, Donnerstag, 8. Juni, morgens, zur üblichen Stunde der Rechtsprechung
Vorgelesen und veröffentlicht wurde etc.
(142)
Abschrift aus den Akten des Herrn Orlando a Curtivo, öffentlichen Notars von
Padua, der dem Amt des Siegels der Gemeinde Padua zugeteilt wurde, aus dem
Jahr des Herrn wie unten, nämlich
1589, Mittwoch, Juli, morgens
Auf Bitten der Verhandler für die Bruderschaft der Gastwirte Paduas berichtete
Antonius Todeschinus, der Herold der Gemeinde Padua, er habe persönlich die
unten angeführten Bäcker vorgeladen, die für die Bruderschaft der Bäcker von
Padua eintraten, und zwar für die erste Sunde der Rechtsprechung, vor dem
hochberühmten Bürgermeister von Padua, um zu hören, wie verkündet wird,
dass durch den erhabenen und herausragenden Herrn Stellvertreter des Bürgermeisters
gut geurteilt worden sei zu Gunsten der genannten Bruderschaft der
Gastwirte, und dass schlecht dagegen Berufung eingelegt worden sei von Seiten
derer, die für die genannte Bruderschaft der Bäcker eintraten, nämlich dem Bäcker
Franciscus aus der Contrada Sancti Bartholomei, dem ersten Zunftmeister,
dem Bäcker Antonius aus der Contrada Platea Palearum, dem zweiten Zunftmeister,
und dem Bäcker Baptista aus der Contrada Beccariarum, dem Anwalt,
und dem Bäcker Hieronymus aus der Contrada Sancti Leonhardi, dem Finanzverwalter.
Am Donnerstag, dem 13. Juli, morgens, 1589
Der hochberühmte vorgenannte Bürgermeister von Padua, saß etc., und da Herr
Pasqualino portatore, alias a Vino, für die Bruderschaft der Gastwirte, die … und
nicht erschienen, dringend darum ersuchte, verkündete er, es sei gut geurteilt
worden durch den herausragenden Herrn Stellvertreter des Bürgermeisters zu
204
Gunsten der genannten Gastwirte und es sei schlecht dagegen berufen worden
von Seiten der genannten Bäcker.
Aus einer Notiz des Bürgermeisters.
(143)
Am Freitag, dem 14. Juli, morgens, 1589
Es erschien im Amt des Siegels der Gemeinde Padua in meinen Akten, des Notars,
der Bäcker Herr Livius als Anwalt und trat im Namen der Bäckerbruderschaft
von Padua auf, und sagte, er fühle sich beleidigt und belastet durch den
Akt der Bestätigung, der vom hochberühmten Herrn Bürgermeister von Padua
zu Gunsten der Bruderschaft der Gastwirte erlassen worden ist, des Inhalts wie
dort, und so legte und legt er Berufung ein bei den hochberühmten Herrn Generalanwälten
der Terra Ferma des erlauchten Dogen, des Herrn von Venedig, vor
denen […]
Mit äußerst gerechtfertigter Beschwerde bekämpfen wir, die armen Bäcker, das
Urteil des Herrn Vicario an, welches am 8. Juni zwischen uns und den Wirten
ergangen ist, denn in vielen Teilen widerspricht es unseren Bestimmungen und
Statuten und ist vor allem ruinös für unsere Bruderschaft: Daher beantragen wir
hiermit das Einschreiten in die Erhabenen Räte und die Aufhebung des besagten
Urteils, da die Gastwirte und die Schankwirte beabsichtigen und begehren, kraft
des besagten Urteils Brot zu verkaufen, das nicht in ihren besagten Gasthäusern
und Schenken gegessen und konsumiert wird, sondern (sie wollen), dass es außerhalb
der besagten Gasthäuser und Schenken verkauft und hinausgetragen
werden soll… Unter Verurteilung zu den Kosten
(144)
Am 22. August 1589
Die hochberühmten Herrn Petrus Geno, Franciscus Faletro und Philippus Molino,
für den erlauchten Dogen, den Herrn von Venedig, ehrwürdige Anwälte,
Auditoren und Generalanwälte der Bäckerbruderschaft legten Berufung gegen
das Urteil des angesehenen Herrn Georgius Contareno, des Bürgermeisters von
Padua ein, das zu Gunsten der Vertreter der Bruderschaft der Gastwirte und gegen
die Vertreter der Bäckerbruderschaft am 13. des zuletzt vergangenen Juli
ergangen war, zu dessen Bestätigung er verkündete, es sei durch seinen Herrn
Stellvertreter gut geurteilt worden, mit dem Inhalt wie dort, und nachdem sie die
Schreiben und Parteien gehört hatten, nämlich Herrn Niasius de Niasiis im Namen
der genannten Bruderschaft der Bäcker mit Herrn Faustus Asteo, seinem
Anwalt, auf der einen Seite, und (?) Fortelia im Namen der genannten Bruderschaft
der Gastwirte mit Herrn Alexander Fortecia, seinem Anwalt, auf der anderen
Seite, die dem Wortlaut nach angeführt werden, und nachdem er den Antrag
der berufenden Partei gesehen und zugelassen hatte, (?)
Es berichtete Marinus
Leonardus de Cabbalis, … Kanzler, hat es abgeschrieben.
205
(145)
Pascalis Ciconia, von Gottes Gnaden Doge von Venedig, den edlen und weisen
Männern Johannes Superantius, Ritter, in seinem Auftrag Bürgermeister von
Padua, und seinen getreuen lieben Nachfolgern Gruß und Wertschätzung. Wir
teilen Euch mit, dass am 21. des gegenwärtigen Monats Februar in unserem
Kollegium der 20 Weisen, das dafür eingerichtet ist, kraft der Berufung, die
durch die edlen Herrn Petrus Zeno, Franciscus Faletro und Philippus de Molino,
die Fürsprecher und Generalanwälte der Bäckerbruderschaft, folgender Antrag,
nachdem die unten angeführten Parteien mitsamt ihren Anwälten gehört worden
waren, gestellt und beschlossen wurde, nämlich, dass dieses Urteil, das durch
den edlen Herrn Georgius Contareno, einstmals Bürgermeister von Padua, zu
Gunsten der Verhandler für die Bruderschaft der Gastwirte von Padua und gegen
die Verhandler der Bäckerbruderschaft am 13. des zuletzt vergangenen Juli
ergangen war, zu dessen Bestätigung er verkündete, es sei durch seinen Herrn
Stellvertreter gut geurteilt worden etc., wie es darin heißt, als ein schlecht und
unrechtmäßig zum schweren Schaden der berufenden Partei ergangenes Urteil
zerrissen, kassiert, widerrufen und annulliert werden soll, mit allen seinen darauf
folgenden Zusätzen, Anhängen und Folgeentscheidungen, und zwar so, dass es
in Zukunft keinerlei Wert, Kraft, Wirksamkeit und Bedeutung haben soll, so als
ob es niemals ergangen wäre, wobei die Parteien zu ihrem früheren Zustand zurückkehren
sollen, in allem und durch alles, gemäß dem Wortlaut der Berufung
und intromissio. Daher befehlen wir Euch mit unserem vorgenannten Kollegium,
dass Ihr den genannten Nichtigkeitsbeschluss unerschütterlich befolgen
sollt und dafür sorgen, dass er von allen befolgt wird, indem Ihr dafür sorgt, dass
das schon genannte aufgehobene Urteil aus allen Büchern, Schreiben, Registern,
wo man solches geschrieben und notiert finden könnte, gestrichen und entfernt
wird; daher soll es in Zukunft keinen Wert, Kraft, Wirksamkeit und Bedeutung
haben, so als ob es nicht ergangen wäre, wobei die Parteien in diesen Status,
Grad, Recht und Zustand zurückkehren, in dem sie vor der Verkündung dieses
Urteils waren. Und Ihr sollt bewirken, dass die, die von den Gütern der Bruderschaft
der Gastwirte von Padua haben, gezwungen werden, der genannten Bäckerbruderschaft
für die ihnen verrechneten Ausgaben 365,41 Pfund der Parvi
zu geben und zu bezahlen. Diesen unseren Brief aber sollt Ihr zur Erinnerung
der Zukünftigen in unserer Kanzlei registrieren lassen und dem, der ihn vorgelegt
hat, zurückgeben.
Ausgestellt in unserem Dogenpalast, am 23. Februar, 3. Indiktion, 1589
Für die Bäckerbruderschaft wurde das vorliegende Schriftstück durch den Bäcker
Nicolaus, den Zunftmeister der genannten Bruderschaft, am 26. Februar
1590, am Tag des Erhalts, im Buch der Briefe des Dogen registriert.
Antonius Zaniolus, Notar von Padua und Fürsprecher der Bäckerbruderschaft,
hat die oben angeführten Verlautbarung, Urteile, Akten und den Brief des Dogen
aus anderen getreulich exzerpiert auf Bitten des Herrn Nicolaus Panelapi,
206
des Zunftmeisters der genannten Bruderschaft, in dessen Amt(szeit) der genannte
Fall abgewickelt wurde.
In Venedig, in Anwesenheit des Herrn Nicolaus selbst, der sich um die Abwicklung
kümmerte.
Lob dem besten und höchsten Gott.
Übersetzung aus dem Italienischen: Andrea Bernardini
Übersetzung aus dem Lateinischen: Margit Kamptner